Pangermanizm

Pangermanizm (alm. Alldeutschtum‎, lat. Pangermanismus) — alman millətinin etnik, mədəni və dil identikliyinə əsaslanan siyasi birliyi ideyasına əsaslanan mədəni və siyasi hərəkat.^[1] Hərəkat (cərəyan) XIX əsrin əvvəllərində formalaşmışdır.

XIX əsrin 60-cı illərində Prussiya və Avstriya imperiyası iki ən güclü almandilli dövlət idi. Onlar öz nüfuzlarını və ərazilərini genişləndirməyə çalışırdılar. Avstriya imperiyası çoxmillətli bir dövlət idi və burada almanlar (prussiyalılar, şvabiyalılar, bavariyalılar və s.) mütləq say üstünlüyünə malik deyildilər; Avstriya-Macarıstan imperiyasının yaradılması imperiyada digər etnik qrupların artan millətçiliyinin nəticəsi idi. Bismarkın rəhbərliyi altında Prussiya alman torpaqlarını yenidən birləşdirmək üçün pangermanizm ideyalarından istifadə etdi. Almaniyanın yenidən birləşdirilməsi 1871-ci ildə kayzer I Vilhelmin almandilli dövlətlər ittifaqının başçısı elan edilməsindən sonra baş verdi. Yeni imperiyanın hüdudlarından kənarda yaşayan bir çox almanlar onun hakimiyyəti altında və ya etnik cəhətdən homogen alman dövlətində yaşamağa üstünlük verərdilər, lakin bu istək digər etnik qrupların əks istəkləri ilə toqquşdu. İmperiyanın Avstriya və Bohemiya kimi əraziləri uzun onilliklər ərzində millətlərarası qarşıdurma yaşadı. Bəzi avstriyalılar hətta etnik cəhətdən müxtəlif olan öz imperiyalarına nifrət etməyə başladılar.^[2][3][4] Onlar özlərini ərazini fəth edən və məskunlaşdıran bavariyalıların övladları hesab edirdilər. Bir çox Qərbi avstriyalılar Habsburq İmperiyasından ayrılmağı və yenidən birləşmiş Almaniya ilə birləşməyi dəstəklədilər. Pangermanizm Avstriyadakı kiçik Alman icmasının 1866-cı ildə Almaniyanın qalan hissəsindən ayrılmasını daimi olaraq qəbul etməkdən imtina edən bir inanc kimi meydana çıxdı.

XIX əsrin sonlarında bir çox xalq dərnəkləri (alm. Verein‎) əyalətlərdə və Vyanada fəaliyyət göstərirdi. Onlar alman tarixinin, ədəbiyyatının və mifologiyasının hadisələrinin və simvollarının tədqiqi və rituallaşdırılması ilə məşğul olurdular; ictimai həyatın xor oxuma, gimnastika, idman, dağa qalxma kimi formalarını milli rituallarla birləşdirdi. 1886-cı ildə Anton Langqasner Salzburqda Verein İttifaqını (Germanenbund) qurdu. İttifaqın bir hissəsi olan Verein, xüsusi bir alman təqvimi ilə qurulan Alman festivallarında iştirak etməli və " siniflərindən asılı olmayaraq" alman millətinin birlik hissini yaşamalı idi. Hərəkatın sosial bazasını əyalət ziyalıları və gənclər təşkil edirdi.

Qərbi Avropada almandilli elitaların təsiri xeyli məhdudlaşdı. Almaniya əhəmiyyətli dərəcədə ərazicə kiçildi. Avstriya-Macarıstan bölündü. Avstriya-Macarıstanın almandilli ərazilərinə müəyyən dərəcədə uyğun gələn Avstriya (çoxdilli ərazilər və dil anklavları səbəbindən dil qruplarına tam bölünmə mümkün deyildi) "Almaniya Avstriyası " adını qəbul etdi (alm. Deutschösterreich‎) və Almaniya ilə birləşməyə səs verdi. "Almaniya Avstriyası" adı və Almaniya ilə birləşmə Birinci Dünya müharibəsindən sonra Antanta tərəfindən qadağan edildi.

Birinci Dünya müharibəsi panslavizmin tənəzzülünə səbəb olduğu kimi İkinci Dünya müharibəsi pangermanizmin təsirinin müvəqqəti azalmasına səbəb oldu. Almanlar Şərqi Avropadan sürgün edildilər (ümumilikdə alman əhalisinin təxminən 16,5 milyon nəfəri qovuldu), Almaniyanın bir hissəsi viran edildi və ölkə Sovet, Fransa, Amerika və Britaniya zonalarına, sonra isə Qərbi və Şərqi Almaniyaya bölündü. Nasist Almaniyasının fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq millətçilik və pangermanizm mövzuları tabuya çevrildi.