Peyğəmbər (dram)

Peyğəmbər — Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu Hüseyn Cavidin 1922–1923-cü illərdə yazdığı dram əsəri. Əsər İslam dininin peyğəmbəri Məhəmmədin həyatından bəhs edir.[1] "Maarifçilik və Mədəniyyət" jurnalında qismən dərc edilmişdir. İkinci və üçüncü dəfə "Azərnəşr" (1922–1923 və 1926) nəşriyyatında çap olunub .[1] Tamaşa teatr səhnəsində qoyulmayıb.[2]

Peyğəmbər
Janr dram
Müəllif Hüseyn Cavid
Orijinal dili Azərbaycan
Yazılma ili 1922-1923
Nəşr ili 1923
Əvvəlki İblis
Sonrakı Topal Teymur
Vikimənbənin loqosu Peyğəmbər Vikimənbədə

Hüseyn Cavidin bu əsərini fərqləndirən cəhət ondan ibarətdir ki, burda obrazlar yoxdur.[1] Peyğəmbərin bir çox adları (Məhəmməd, Əhməd, Mustafa, Rəsul, Əkrəm, Mürsəl, Nəbi, ibn Abdulla, Məhəmməd Əmin, Mahmud və s.) olduğu da məlumdur. "Peyğəmbər" dramında Cavid Məhəmməd Peyğəmbərdən, "ibn Abdulla" və ya "Abdullanın oğlu" kimi bəhs edir.[1]

Süjet

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dram dörd pərdədən ibarətdir və başlanğıc remarkasından etibarən tarixi gerçəkləri əks etdirir. Bu pərdələrin hər biri Məhəmməd Peyğəmbərin həyatının müəyyən dövründən (Bisat, Dəvət, Hicrət və Nüsrət) bəhs edir.[1] Əsər tarixi faktlarla zəngindir, gerçəkləri ehtiva edir, həmçinin şair tərəfindən tarixi vəsiqələrə obyektiv münasibət gözlənilməklə bərabər mövzuya təəssübkeşliklə yanaşılıb.

İlk pərdə "Bisat" adlanır. "Bisat" sözünün mənası "xəbər" deməkdir. Bu fəsildə Peyğəmbərin həyatının insanları İslama dəvət etdiyi dövrdən bəhs olunur. Peyğəmbərin müztərib ruhunun Allah axtarışı, onu dərk etmək istəyi, "siyah çarşafı" yırtıb hüsnü-mütləqə qovuşma arzusu birinci pərdədə öz ifadəsini tapmışdır. Əsərin ekspozisiyası bu günə qədər tədqiqatçıları üz-üzə qoyan, dərindən düşündürən incə məqamları əhatə edir. Peyğəmbərin gözünə görünən Mələyə "Sən nəsən?" sualına verilən cavab tədqiqatçılarda fərqli təəssüratlar oyadan ilk məqamdır.[1]

İkinci pərdə "Dəvət" adlanır. "Dəvat" sözünün mənası "zəng" deməkdir. Burada Məhəmməd insanları İslamı qəbul etməyə çağırır. İkinci pərdədə Peyğəmbərin dövründəki Məkkənin ictimai mühiti təsvir olunur. İnsanların bütə münasibətləri göstərilir. Peyğəmbər isə onları düz yola sövq etməyə çalışır. Bu pərdə Peyğəmbərin İslama aşikar dəvət dövrünü əhatə edir.[1]

Üçüncü fəsil "Hicrət" adlanır. "Hicrət" sözünün mənası "köçmə" deməkdir. Bu hərəkət Məhəmmədin Məkkədən Mədinəyə hicrətindən bəhs edir. Həmin vaxtdan İslam təqvimi hesablanmağa başlayır (16 iyul 622-ci il). Əsərin üçüncü pərdəsində göstərilən surətlərin əksəriyyətinin prototipləri haqqında tarixi mənbələrdən məlumatlar da ala bilirik.[1]

Sonuncu pərdə "Nüsrət" adlanır. "Nüsrət" sözünün mənası "qələbə" deməkdir. Məhəmməd peyğəmbərin Qureyş üzərində qələbəsindən (624-cü ildə Məhəmmədin komandanlığı altında müsəlmanların məkkəliləri məğlub etdiyi Bədr döyüşü nəzərdə tutulur) bəhs edir. Əsər azan səsi ilə yekunlaşır.[1]

Tənqidi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hənəfi Zeynallı tənqidi əsərlərində Cavid yaradıcılığının ictimai-fəlsəfi mahiyyətini açıqlamağa çalışır. O, bu hadisənin ictimai mahiyyətini izah etmədən, Hüseyn Cavid, Tofiq Fikrət və Həmid Alimcan yaradıcılığında bir sıra təsadüfləri deməklə kifayətlənir. Cavid dramaturgiyasını dərindən tədqiq edən Hənəfi Zeynallı 1926-cı ildə yazdığı məqalələrinin birində qeyd edirdi: "Cavid formaca Həmidin yaradıcılığına yaxın, üslubda Fikrəti xatırladan, fəlsəfi baxışları ilə Rza Tövfiqin əsərlərini xatırladır". Bunun təsdiqi olaraq Hənəfi Zeynallı "Peyğəmbər" tamaşasından bir parça nümunə gətirir.[3]

Pyesdə İslam tarixinin xronologiyasının izlənilməsi, yüksək romantik pafos, idealların əks etdirilməsi Hüseyn Cavidin müəllif mövqeyinin açıq ifadəsidir. Hüseyn Cavid mövzuya İslam təəssübkeşi kimi yanaşmış, Azərbaycanın milli-mənəvi inkişaf tarixinin məcrasının dəyişdirildiyi bir məqamda bu əsəri qələmə alması ilə dəyərlərin qorunub saxlanılmasına təşəbbüs göstərmişdir. Hüseyn Cavid 1937-ci ildə həbs olunanda ona qarşı irəli sürülən çoxsaylı ittihamlar arasında Peyğəmbər şəxsiyyətinin təbliği ittihamı da var idi. Hüseyn Cavid 8 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilərək Sibirə sürgünə göndərilir və orada həlak olur.[4]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ҹавид Һ. Əсәрләри 4 ҹилддә. III. ru:Баку: Язычы. 1984. 545. (az.)
  2. ↑ Джафаров Дж. А. Азербайджанский драматический театр им. Азизбекова, 1873-1941. Б.: Азербайджанское государственное издательство. 1962. 172.
  3. ↑ Г. Араслы. Тевфик Фикрет и азербайджанская литература. . 7. Actes du Premier congrès international des études balkaniques et sud-est europeennes: Littérature, ethnographie, folklore: ru:Академия наук Болгарии. 1971. 302.
  4. ↑ Ахмедов С. Амир Тимур в истории и культуре Азербайджана. № 68. газета «Эхо». 21 Апреля 2009. 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]