Qırmızı Professorlar İnstitutu

Qırmızı Professorlar İnstitutu (QPİ; rus. Институ́т кра́сной профессу́ры (ИКП)) — partiyanın ən yüksək ideoloji kadrlarının və universitetlərdə ictimai elmlər üzrə müəllimlərin hazırlanması üçün Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin xüsusi ali təhsil müəssisəsi.

Qırmızı Professorlar İnstitutu
Əsası qoyulub	1921
Ölkə	SSRİ

RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin^[rus.]11 fevral 1921-ci il tarixli "Qırmızı professorların hazırlanması üçün institutlarının yaradılması haqqında" fərmanına uyğun olaraq yaradılmışdır: "1. Moskvada və Petroqradda respublikanın ali məktəblərində nəzəri iqtisadiyyat, tarixi materializm, ictimai formaların inkişafı, müasir tarix və sovet quruculuğunun tədrisi üçün qırmızı professorların hazırlanması üçün institutlar yaradılsın. 2. Qırmızı Professor İnstitutlarında Moskva üçün 200 və Petroqrad üçün 100 işçi sayı təyin edilsin. 3. Xalq Təhsil Komissarlığına göstərilən institutları təcili olaraq təşkil etməyə başlamaq tapşırılsın. 4. Bütün Sovet qurumları bu institutların erkən təşkilində Xalq Təhsil Komissarlığına hər cür kömək göstərməyə cəlb edilsin^[1]." Müəllim çatışmazlığı səbəbindən 1921-ci ilin oktyabrında yalnız Moskvada açılmışdır.

İlk buraxılış 1924-cü ildə baş tutdu. Beş buraxılışa (1924–1928 illər) İnstitutdan 194 dinləyici məzun oldu, onlardan 88-i iqtisadçı, 42-si filosof, 32-si rus tarixçisi, 18-i qərb tarixçisi , 9-u təbiətşünas, 5-i hüquqşünas idi^[2]. QPİ-nun bütün tələbələri ikinci kursdan bu və ya digər universitetdə pedaqoji iş aparmaq məcburiyyətində idilər. Sovet İttifaqında bir müddət Qırmızı Professorlar İnstitutunu bitirdikdən sonra professorluq dərəcəsi verilirdi; 30-cu illərin ikinci yarısında dərəcənin verilməsi qaydaları sərtləşdi^[3]..

1927-ci ildə Qlavnaukanın^[rus.] yurisdiksiyasından SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinə^[rus.]verildi.

1938-ci ildə QPİ-nun əvəzinə, 1946-cı ildə Sov.İKP MK-nın nəzdindəki İctimai Elmlər Akademiyasına çevrilən ÜİK(b)P MK-nin nəzdində vahid Ali Marksizm-Leninizm Məktəbi^[rus.] yaradıldı.

Moskvada Ehtiraslı monastır^[rus.] binasına yerləşdirildi. Təhsil müddəti 3 il idi. 1924-cü ildə daha bir il əlavə edildi^[4][5].

İnstitut qurularkən üç şöbədən ibarət idi: iqtisadi, tarixi və fəlsəfi. 1924-cü ildə hazırlıq şöbəsi, qanun və təbiət təşkil edildi. B 1927 – tarixi-partiya və ədəbi şöbə^[6]. 1930-cu ilə qədər səkkiz şöbə var idi^[7]:

• kooperativ dövrü ilə iqtisadi
• Rus tarixi, Qərb tarixi və həmkarlar ittifaqları tarixi dövrləri ilə tarixi
• fəlsəfi
• tarixi-partiya
• tarixi-ədəbi
• qanuni
• nəzəri təbiətşünaslıq şöbəsi
• hazırlıq

1930-cu ildə şöbələr müstəqil institutlar halına gətirildi. 1931-ci ildən etibarən 10 Qırmızı Professorluq İnstitutu var idi:

• Tarixi (tanınmış dinləyicilər: A.Q. Avtorxanov, S.N. Kruqlov)
• Tarixi-partiya (1931-ci ildə direktor E.M. Yaroslavski, 1932–1935-ci illərdə direktor V.Q. Knorin, 1932–1934-cü illərdə direktor müavini B.N. Panamaryov; məşhur dinləyicilər: A.M. Alemasov, A.S. Şerbakov, A.M. İonov)
• İqtisadi (1931–1938-ci illərdə mövcud olmuşdur, direktor: 1930–1932 E.İ. Kvirinq; məzunlar: İ.Q. Bolşakov, N.A. Voznesenskiy, A.İ. Paşkov, İ.D. Laptyev)
• Fəlsəfə və Təbiət Elmləri; 1930-cu ilin yayında QPİ-nin fəlsəfi şöbəsi Fəlsəfə və Təbiət Elmləri Qırmızı Professorlar İnstitutuna çevrildi. (məzunları: Kammari (1931), Konstantinov (1932))
• Aqrar
• Dünya iqtisadiyyatı və dünya siyasəti
• Sovet quruculuğu və hüquq
• Ədəbi
• Texnika və təbiət elmləri
• Kadr hazırlığı (keçmiş hazırlıq şöbəsi)

1931-ci ildə Kommunist Akademiyasının^[rus.] Elmi Tədqiqat İnstitutunun aspiranturası İnstituta əlavə edildi.

1921–1931 — Pokrovski, Mixail Nikolaevich (1868–1932)

1932–1938 — Yudin, Pavel Fyodoroviç (1899–1968)

Professorlar arasında N.İ. Buxarin, M.N. Pokrovksi, V.P.Volgin, V.İ. Nevski, N.M. Lukin, A.V. Lunaçarski, Y.M. Yaroslavski, K.B. Radek, Q.İ. Krumin, E.İ.Kvirinq, Y.A. Preobrajenski, N.V. Krılenko, Y.B. Paşukanis, Berman, Y.S. Varqa, P.A. Mif, Bela Kun, Erkolli (Tolyatti), V. Kolarov, V. Pik, O.V. Kuusinen və başqa bolşeviklər var idi. İ.V. Stalin, L.D. Trotski, Q.Y. Zinovyev, L.M. Kaqanoviç, M.İ. Kalinin, D.Z. Manuilski, A.S. Bubnov, R.P. Eydeman və s. vaxtaşırı hesabatlarla çıxış edirdilər.

Bolşevik müəllimlərinin kəskin çatışmazlığı digər siyasi baxışlı professorların tədrisə cəlb olunmasına kömək etdi. Onların arasında menşeviklər N.A. Rajkov, İ.İ. Rubin, V.Q. Qroman, Lyubov Akselrod-Ortodoks, bundçu Rozenfeld, Vətəndaş müharibəsi dövründə menşeviklərlə əməkdaşlıq etmiş antileninçi bolşevik V.A. Bazarov, A.N. Savin, P.İ. Lyaşenko, həmçinin N.P. Qrasianski, S.V. Baxruşin, Y.V. Tarle, B.D. Qrekov, V.V. Struve, İ.Y. Kraçkovski, N.Y. Marr, İ.İ. Meşaninov, A.M. Deborin (sonradan Mərkəzi Komitənin qərarı ilə namizəd təcrübəsi olmadan partiyaya qəbul edilmişdi), A.V. Mişulin, Y.A. Kosminski, A.K. Timiryazov və başqaları var idi.

Qırmızı Professorlar İnstitutunun məzunları arasında pedaqoji və elmi fəaliyyətlə məşğul olan tarixçilər N.N. Vanaq, E.B. Genkina, S.M. Dubrovski, İ.İ. Mints, A.M. Pankratova, A.L. Sidorov, S.Q. Tomsinski və başqaları var idi^[8]. Hərbi tarixçi Y.A. Razin (1936-cı il buraxılışı). Eyni zamanda İnstitutu bitirdikdən sonra çox sayda məzun partiya və sovet qurumlarında çalışdılar. QPİ-nun məzunları arasında Politbüronun gələcək üzvləri, üzvlüyə namizədlər və Mərkəzi Komitənin katibləri var idi: Suslov, Şerbakov, Voznesenski, Pospelov, Ponomaryov, Pelşe, İlyiçev, Yudin; həmçinin görkəmli partiya və dövlət xadimləri: Mexlis, Fedoseev, Aleksandrov, Konstantinov, Mitin, Şabalin; şairlər Surkov, Şipaçov və başqaları^[9][10]. Buxarin məktəbinin nümayəndələri də İnstitutda təhsil almışdılar.

Qəbul imtahanlarına Mərkəzi Komitə və ya partiya bölgə komitəsi tərəfindən göndərilən, bir qayda olaraq, ali təhsilli şəxslər buraxılırdı. Əvvəlcə partiyasız tələbələr də qəbul edilirdi, lakin 1922-ci ildə artıq iki illik partiya təcrübəsi tələb olunurdu, sonra üç illik, 1924-cü ildə — beş illik, 1929-cu ildə müəyyən şöbələrdə 8 və 10 illik təcrübə tələb olunurdu^[11].

1920-ci illərin əvvəllərində şəxslərin QPİ-na qəbulu üçün Partiya Mərkəzi Komitəsinin nümayəndələrinin, İdarə Heyətinin və İnstitutun tələbələrinin təmsil olunduğu etimadnamə komisiyyası yaradıldı. O hər bir namizədlə bağlı qərar qəbul edirdi. Etimadnamə komisiyyasının müsbət qərarı olduqda, müraciətlər İdarə Heyətinə daxil olurdu. Onları nəzərdən keçirirdi və müraciət edənlərin seçdikləri ixtisas üzrə onların elmi araşdırma qabiliyyətini sübut edən müstəqil yazılı iş təqdim etmələrinə icazə verirdi (və ya vermirdi). İşləri qənaətbəxş hesab edilənlər nəzəri iqtisadiyyat, fəlsəfə, rus və ümumi tarix üzrə şifahi kollokviuma buraxılırdı. 1920-ci illərdə Qırmızı Professorlar İnstitutu üçün əsas kadr mənbələrindən biri də Y.M. Sverdlov adına Kommunist Universitetinin^[rus.] məzunları idi. Dinləyicilər arasında müəllim kimi işləyənlər, qəbuldan əvvəl məsul vəzifələr tutan partiya işçiləri də var idi (rayon komitələrinin, vilayət komitələrinin katibləri, rayon təşviqat və təbliğat^[rus.] rəhbərləri və s.)^[12].

1920-ci illərdə QPİ-unda təhsilin əsas forması tələbələrin K.Marksın iqtisadi nəzəriyyəsini, fəlsəfə tarixini, o cümlədən materialist və dialektik (yalnız İ. Kant Fəlsəfəsi haqqında A.M. Deborin bütün tədris ili mühazirələr oxuyurdu) təlimləri, inqilablar, fəhlə və kəndli hərəkatları tarixini, sosial-iqtisadi tarixi araşdırdıqları və müzakirə etdikləri seminarlarda işdən ibarət idi.

Onların işlərinin çoxu tədqiqat xarakteri daşıyırdı. İnstitutun tələbələri çoxlu sayda kitab, məqalə çap etdirir, elmi müzakirələrdə və konfranslarda fəal iştirak edirdilər. Partiya işi (partiya məktəblərində dərs vermək, təşviqat və təbliğat işi aparmaq və s.) və pedaqoji təcrübə (universitetlərdə və işçi fakültələrində ixtisasları üzrə kurslar aparmaq) təhsil prosesinin məcburi hissəsi idi . 1920-ci illərin ikinci yarısından etibarən İnstitutun tələbələri, ÜKP(b)-də müxalifət cərəyanlarına qarşı mübarizədə özlərini fərqli şəkildə göstərdilər^[6].

• Об учреждении институтов по подготовке красной профессуры: Декрет Совета Народных Комиссаров от 11 февраля 1921 г. // Собрание узаконений и распоряжений Рабочего и Крестьянского правительства РСФСР. 1921. № 12. С. 72.
• Работы семинариев философского, экономического и исторического за 1921–1922 гг. (1 курс) // Труды Института красной профессуры. 1923. Т. 1;
• К истории Института красной профессуры. Документы (публикация С. М. Дубровского) // Исторический архив, 1958, № 6. С. 84–89.
• Иванова Л. В. У истоков советской исторической науки (Подготовка кадров историков-марксистов 1917–1929 гг.). — М., 1968.
• Алексеева Г. Д., Желтова Г. И. Становление и развитие советской системы научно-исторических учреждений (20–30-е гг.). Ташкент, 1977;
• А. Авторханов. Кузница мастеров власти: школа высших политических кадров ЦК КПСС // Новый журнал. — № 131 (июнь 1978). — С.. 219–241.
• А. Авторханов. Технология власти. 3-е изд. — Frankfurt/Main: Possev-Verlag, 1983–809 c.; LCCN unk84–022143
• А. Авторханов. Мемуары. — Frankfurt/Main: Possev-Verlag, 1983–761 c.; LCCN 83–207886
• Соловей В. Д. Институт красной профессуры: подготовка кадров историков партии в 20–30-е годы // Вопросы истории КПСС. 1990. № 12.
• Michael S. David-Fox. Political Culture, Purges, and Proletarianization at the Institute of Red Professors, 1921–1929 // The Russian Review. Vol. 52, January 1993, pp. 20–42.
• Козлова Л. А. Институт красной профессуры (1921–1938 годы): историографический очерк // Социологический журнал. 1994. № 1.
• David-Fox M. Revolution of the Mind. Higher Learning among the Bolsheviks, 1918–1929. Ithaca, 1997.
• Коган Л. А. На подступах к советской философии (первые "свердловцы", "соц. академики", "икаписты") // Вопросы философии. 2002. № 5. С. 112–140.
• Никуленкова Е. В. Институт красной профессуры и "бухаринская школа" // VI Царскосельские чтения. — СПб., 2002. Т. 4. История и современность. — С. 120–128.
• Никуленкова Е. В. Институт красной профессуры: структура и организация учебного процесса (1921–1930 гг.) // Петербургская историческая школа. Третий год выпуска. Памяти Е. Р. Ольховского. — СПб., 2004. — С. 414–424.
• Никуленкова Е. В. Историческое отделение Института красной профессуры в 1920-е гг. // Новейшая история России. 2014.
• Никуленкова Е. В. Оценка текущей работы слушателей Института красной профессуры в 1920-е гг. // Вестник Ленинградского государственного университета им. А. С. Пушкина. 2014.
• Никуленкова Е. В. Структура и руководство Института красной профессуры в 1920-е годы // Вестник Ленинградского государственного университета им. А. С. Пушкина. 2015.
• E.V. Nikulenkova Professional training of historians at The Institute of Red Professorate in the 1920-s // Вестник Ленинградского государственного университета им. А. С. Пушкина. 2015.
• Груздинская В. С., Метель О. В. Институт красной профессуры: проблемы институционального строительства (1921–1923 гг.) // Вестник Томского государственного университета. 2018.
• Долгова Е. А. Преподавательское сообщество Института красной профессуры в 1930-е гг. // Социологический журнал. 2018.
• Долгова Е. А. Философия в Институте Красной Профессуры (1921–1938 гг.): институциональное оформление, методика преподавания, слушатели, профессура // История философии. 2018.

• Qırmızı Professorlar İnstitutu- 95 il
• Qırmızı Professorlar İnstitutu. 100 illiyi münasibətilə.