Səfəvi şahları

Səfəvi şahı titulu 1501-ci ilin payızında I İsmayılın Cabanı^[1] və Şərur döyüşlərində^[2] qələbə qazandıqdan sonra Təbrizi tutub özünü şah elan etməsi^[3] ilə qəbul edilmiş və 1736-cı ildə Nadirin şah olmasından^[4] sonra bu sülalənin əlindən çıxmışdır.

Bu siyahıda Səfəvi sülaləsindən olan şahların adları xronoloji ardıcıllıqla verilmişdir. Siyahıda həmçinin şahın adı, atasının adı, portreti, dövlət bayrağı, hakimiyyətinib başlanğıcı və sonu, tacqoyma tarixi və məlumatların mənbəyi göstərilmişdir.

Şah	Portret	Gerb	Varis	Titul	Hakimiyyətin başlanması	Hakimiyyətin başa çatması	Tacqoyma	Hökmranlıq müddəti	M.
I İsmayıl.[5][6]	(1501–1524)		I Təhmasib [7][8]	Şah	1494 (1494–1524 — Səfəvi ordeninin başçısı)	23 may 1524	22 dekabr 1501	30 il	[9]
I Təhmasib	(1524–1576)		II İsmayıl	Şah	23 may 1524	25 may 1576	23 may 1524	52 il	[10]
II İsmayıl[11][12]	(1576–1577)		Məhəmməd Xudabəndə	Şah	may 1576	noyabr 1577	22 avqust 1576	1 il	[13]
Məhəmməd Xudabəndə[14]	(1578–1587)		Şah Abbas	Şah	noyabr 1577	oktyabr 1587	11 fevral 1578	10 il	[15]
Şah Abbas[16][17][18]	(1587–1629)		I Səfi	Şah	oktyabr 1587	19 yanvar 1629	16 oktyabr 1587	42 il	[19]
I Səfi	(1629–1642)		II Abbas	Şah	19 yanvar 1629	12 may 1642	29 yanvar 1629	13 il
II Abbas[20]	(1642–1666)		I Süleyman (Səfəvi)	Şah	12 may 1642	26 oktyabr 1666	15 may 1642	2 il	[21]
I Süleyman (Səfəvi)	(1666–1694)		Sultan Hüseyn	Şah	26 oktyabr 1666	29 iyul 1694	Birinci tacqoyma: 1 noyabr 1666[22] İkinci tacqoyma: mart 1668.[23]	28 il	[24]
Sultan Hüseyn[25]	(1694–1722)		II Təhmasib	Şah	6 avqust 1694	21 oktyabr 1722	7 avqust 1694[26]	28 il	[27]
II Təhmasib	(1722–1732)		III Abbas	Şah	1722 (mühasirədəki İsfahandan qaçaraq özünü şah elan etmişdir)[28][29][30]	sentyabr 1732	1729 (İsfahan Əfqanlardan geri alındıqdan sonra şah taxtına çıxa bilmişdir.[31]	10 il
III Abbas	(1722–1736)		Sülalənin hakimiyyətinə son qoyulub.	Şah	7 sentyabr 1732[32]	8 mart 1736 (sülalənin hakimiyyətinə Nadir tərəfindən son qoyulub. O, bu tarixdə özünü şah elan etmiş və Səfəvi sülaləsinin yerinə Əfşarlar sülaləsi gəlmişdir.)[33]	7 sentyabr 1732	4 il	[34]

II Təhmasibin 1732-ci ildə Nadir xan tərəfindən şahlıq taxtından endirilməsindən sonra Səfəvi sülaləsinin hakimiyyəti faktiki olaraq sona çatmışdı. Lakin ən azından hüquqi olaraq 1736-cı ilə qədər hakimiyyətdə qalan Səfəvi sülaləsi 1736-cı ildə tamamilə hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldı və Nadir xan özünü şah elan etdi. Lakin 1747-ci ildə onun ölümündən sonra imperiyada daxili müharibələr kəskinləşdi və Əfşar sülaləsindən olan şahlar bir-birini əvəz etməyə başladı.^[35]

1748-ci ilin oktyabrında Nadir şahın gənc nəvəsi Şahrux hakimiyyətə gətirildi. İki aydan sonra Nadirin qardaşının oğlu İbrahim özünü şah elan etdi. Lakin məğlub edildikdən sonra qaçmağa məcbur oldu. Məşhəd şəhərinə girməyə çalışan İbrahimi şəhərdə olan Seyid Məhəmməd şəhərə buraxmadı. Seyid Məhəmməd yalnız ana tərəfdən Səfəvi nəslindən idi və onun anası Səfəvi şahı I Süleymanın qızı idi.^[36] Beləliklə, o, öz dəstəkçilərinin köməkliyi ilə taxta çıxdı və özünü II Süleyman adı ilə şah elan etdi. Əfşarların digər nümayəndəsi Şahrux isə kor edildi. Lakin iki aydan sonra II Süleyman da taxtdan salındı və Şahrux onun yerinə gətirildi.^[37][38][39]

Bu dövrdə şah elan edilmiş digər şəxs Əbuturab Mirzə idi. O da II Süleyman kimi ana tərəfdən Səfəvi nəslindən idi və anası Məryəm Bəyim Sultan Hüseynin qızı idi. Feodal hakimlərdən olan Kərim xan Zənd və Əlimərdan xan Bəxtiyari birləşib İsfahana hücum edib oranı ələ keçirdilər. Verilmiş qərara əsasən Səfəvi sülaləsinin hakimiyyətinin bərpa edildiyi elan edildi və Əbuturab Mirzə III İsmayıl adı ilə taxta keçdi. Lakin yalnız onun adı şah idi, faktiki hakimiyyət isə Kərim xanla Əlimərdan xanın əlində cəmləşmişdi. Əbuturab Mirzənin şahlığı 1773-cü ilə qədər davam etdi.

Bir digər Səfəvi nəslindən olan kukla hökmdarlar II Məhəmməddir. Onun adından dövləti idarə edən şəxs isə Ağa Məhəmməd xan Qacar olmuşdur.

Şah	Portret	Gerb	Varis	Titul	Hakimiyyətin başlanması	Hakimiyyətin başa çatması	Hökmranlıq müddəti	Tacqoyma	M.
Şah II Süleyman[37]			III İsmayıl	Şah	17 dekabr 1749	14 yanvar 1750[38]	1 il	17 dekabr 1749
III İsmayıl[40]			III İsmayıl[7][8]	Şah	1750	1773	23 il	29 iyun 1750	[41]
II Məhəmməd[42]			Yoxdur	Şah	1773	1796	23 il	1773

• Səfəvi monarxlarının siyahısı

• Andrew J. Newman. Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B.Tauris. 2008. 1–281. ISBN 9780857716613.

• Roger M. Savory. Iran Under the Safavids. Cambridge: Cambridge University Press. 2007. ISBN 9780521042512.

• Kioumars Ghereghlou. ESMĀʿIL II. New York: Encyclopædia Iranica. 2016.

• H. R. Roemer. "THE SAFAVID PERIOD". The Cambridge History of Iran - The Timurid and Safavid Periods. 6. Cambridge: Cambridge University Press. 2008. 189–350. ISBN 978113905498.

• Babaie, Sussan. "Shah ʿAbbas II, the Conquest of Qandahar, the Chihil Sutun, and Its Wall Paintings". Muqarnas. Brill. 11. 1994: 125–142. JSTOR 1523214. OCLC 55529825.

• Rudi Matthee. . Encyclopædia Iranica Online. 2015 https://www.iranicaonline.org/articles/solayman-1 (#bare_url_missing_title).

• Manuchehr Parsadust. PARIḴĀN ḴĀNOM. Encyclopaedia Iranica. 2009.

• Michael Axworthy. The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant. I.B.Tauris. 2006. ISBN 978-1850437062.

• Willem Floor. A Note on The Grand Vizierate in Seventeenth Century Persia. Harrassowitz Verlag. 2005. səh. 435–481.

• Sussan Babaie, Kathryn Babayan, Ina Baghdiantz-MacCabe, Mussumeh Farhad. Slaves of the Shah: New Elites of Safavid Iran. Bloomsbury Academic. 2004. 218.

• András Barati. The Succession Struggle Following the Death of Nādir Shāh (1747–1750). Orpheus Noster 11/4. 2019. 44–58.

• John R. Perry. Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747-1779. University of Chicago Press. 1979. ISBN 978-0226660981.

• John R. Perry. The Last Safavids, 1722-1773. University of Chicago Press. 1971. 59–70. ISBN 978-0226660981.

• Oqtay Əfəndiyev. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 407. ISBN 978-9952-34-101-0.