Sofiya Perovskaya

Sofiya Lvovna Perovskaya (rus. Со́фья Льво́вна Перо́вская; 13 (25) sentyabr 1853, Sankt-Peterburq[1] – 15 (27) aprel 1881, Sankt-Peterburq[1]) — “Narodnaya volya” inqilabi təşkilatının İcraiyyə Komitəsinin üzvü, Rusiya imperatoru II Aleksandrın öldürülməsinə birbaşa nəzarət edən şəxs.[2]

Sofiya Perovskaya
rus. Со́фья Льво́вна Перо́вская
Doğum tarixi 13 (25) sentyabr 1853
Doğum yeri
Vəfat tarixi 15 (27) aprel 1881 (27 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi asılma[d]
Vətəndaşlığı Rusiya İmperiyası Rusiya imperiyası
Fəaliyyəti qadın hüquqları fəalı[d], inqilabçı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sofiya və Mariya Perovskayalar, 1859-cu il. İ.K.Makarovun şəkili

Sofiya Perovskaya inqilabçı olmasına baxmayaraq zadəgan ailəsinə məxsus olub. Onun atası Lev Nikolayeviç Perovski - Qraf Aleksey Kirilloviç Razumovskinin nəslindəndir. Lev Nikolayeviç Perovski Sankt-Peterburq qubernatoru, sonra Daxili İşlər Nazirliyinin şurasının üzvü olub. Anası Varvara Stepanovna yoxsullaşmış, lakin köhnə rus zadəgan ailəsinin üzvü idi.

Sofiya Lvovna Perovskaya 1 sentyabr 1853-cü ildə Sankt-Peterburqda anadan olub. 1856-cı ildən ailə başçısının vitse-qubernator təyin edildiyi Pskovda o dövrün ən yaxşı taxta evlərindən biri olan tacir Kurbatovun mülkündə (indiki Sovetskaya küç., 42) yaşayıb.[3]

Sofiya Perovskayanın uşaqlıq illəri (1858-1859, 1867-1869) Kilburun malikanəsində, yetkinlik illəri (1876-1878) Simferopolda, quberniya zemstvo xəstəxanasının ərazisində keçib.[2]

1869-cu ildə Sofiya Lvovna Alarçin qadın kurslarına daxil olur.[4] Orada özünü təhsil dərnəyi yaradan Vera və Aleksandra Kornilova bacıları ilə yaxınlıq edir. 1870-ci ilin sonunda atasının "şübhəli şəxsiyyətlərlə" tanışlığı dayandırmaq tələbini rədd edərək, 17 yaşında evi tərk edir.[2] Sofiya Vera Kornilovanın dostlarının evində yaşayırdı, oradan (atası polis vasitəsilə onu axtarmağa başlayanda) Kiyevə getdi. Yalnız atası ona pasport verəcəyini vəd etdikdən sonra evə döndü. Sofiya Perovskaya 1871-ci ildə kişi gimnaziyasında təhsil kursunu bitirməsi haqqında attestat əldə etməyə müvəffəq oldu.

İnqilabi hərəkatda

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sofiya Perovskaya 1863-cü ildə

1871-ci ildə Sofiya Lvovna M.A.Natansonun dərnəyi ilə birləşən kiçik bir xalqçı dərnəyi yaratdı. 1872-ci ildə hər iki dairənin üzvləri N.V.Çaykovskinin dərnəyinə daxil oldular. Pyotr Kropotkin o, dövr haqqında xatirələrində yazırdı: "Dərnəkdəki bütün qadınlarla əla yoldaşlığımız var idi. Amma hamımız Sonya Perovskayanı sevirdik. Hamı Kuvşinskaya ilə Sergey Sinequbun arvadı və başqaları ilə yoldaşcasına salamlaşdı, lakin Perovskayanı görəndə hər birimizin üzü geniş təbəssümlə çiçəkləndi, baxmayaraq ki, Perovskayanın özü bizə az diqqət yetirib, ancaq mızıldanırdı: “Ayaqlarınızı silin çirkabı evə gətirməyin."[2]

Sofiya Perovskaya xalq müəllimi olmaq üçün imtahan verdi və sonra feldşer kurslarını bitirir. 1872-ci ildən o, məktəblərdə işləyərək “xalqın içinə getmək” hərəkatına qatıldı. 1873-cü ildə Sankt-Peterburqda təhlükəsiz ev təşkil etdi və eyni zamanda Sankt-Peterburqda (Pyotr Alekseyev də daxil olmaqla) fəhlələrə dərs dedi. Sofiya Lvovna 1874-cü ilin yanvarında həbs olundu və bir neçə ay III Bölmə həbsxanasında qaldı.

1876-1877-ci illərdə Sofiya Lvovna Simferopolda əyalət zemstvo xəstəxanasında oxumuş və işləmişdir. O, digər qız tələbələrlə birlikdə xəstəxana ərazisində yaşayırdı. Perovskaya mühazirələrə qulaq asmaqla yanaşı, palatalarda növbətçilik edir və xəstələrə qulluq göstərirdi.[5]

Sofiya Perovskaya 1877-1878-ci illərdə "193-cü illərin məhkəməsində" ittiham olundu, lakin bəraət aldı. O, məhkum dərnək yoldaşı İ.N.Mışkini azad etmək üçün uğursuz silahlı cəhddə iştirak etdi. 1878-ci ilin yayında yenidən həbs olunaraq Olonets vilayətinə sürgünə göndərildi. Lakin yolda onu qoruyan jandarmların yuxuya getməsindən istifadə edərək qaçıb gizləndi. Bundan sonra Sofiya Perovskaya qeyri-leqal fəaliyyətə keçdi.

1879-cu ildə Sofiya Lvovna Voronejdə keçirilən "Zemlya i volya" təşkilatının qurultayında iştirak edərək gözlənilən parçalanmanın qarşısını almağa çalışdı. 1879-cu ilin payızından - İcraiyyə Komitəsinin üzvü, sonra "Narodnaya Volya"nın İnzibati Komissiyasının üzvü olub.[2] Perovskaya "Raboçi" qəzetinin yaradılmasında fəal iştirak edib.

II Aleksandra sui-qəsddə iştirak

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sofiya Perovskaya və Andrey Jelyabov məhkəmə zamanı

Xalqçılar çar II Aleksandra ölüm hökmü verən gündən Sofiya Perovskaya bu qərarın yerinə yetirilməsi qrupunun üzvü idi. O, çara qarşı baş tutan bir neçə uğursuz sui-qəsdin iştirakçısı olub. 1879-cu ilin noyabrında Moskva yaxınlığında çar qatarının partladılması aktının hazırlanması zamanı o, iştirakçılar arasında idi. O, yol nəzarətçisi Suxorukovun həyat yoldaşı rolunu icra edib ("Narodnaya Volya üzvü L.N.Hartman). Onlar məskunlaşdıqları evdən dəmir yolu xəttinin altından tunel qazılaraq mina qoyulub. Lakin partlayış çar təhlükəli yerdən keçəndən sonra baş verdiyindən sui-qəsd uğursuz alınıb.[6][7] Sofiya Perovskaya 1880-ci ilin yazında Odessada II Aleksandra sui-qəsdin hazırlanmasında iştirak edib.[6]

Sofiya Perovskaya 1881-ci ildə Sankt-Peterburqda II Aleksandra sui-qəsd zamanı müşahidə dəstəsinə rəhbərlik edirdi. Partiya lideri Andrey Jelyabovun həbsindən sonra sui-qəsdə rəhbərliyi bilavasitə öz üzərinə götürüb.[7] Sofiya Lvovna şəxsən terrorçuların yerləşdirilməsi planını hazırlayıb.[8][9] O, çarın faytonu keçən zaman göydə ağ dəsmal yelləyərək İqnati Qrinevitskiyə bomba atmaq üçün işarə verib.[10] İmperatora sui-qəsdin daha bir iştirakçısı A.Epişteyn onun sui-qəsd zamanı hərəkətlərini belə xatırlayır:"Başımı qaldıranda gördüm ki, Sonyanın hər yeri titrəyir. Sonra əllərimdən tutdu, aşağı-yuxarı əyilməyə başladı və üzü aşağı yıxıldı, üzünü dizlərimin üzərinə qoydu. Perovskaya bir neçə dəqiqə belə qaldı. O, ağlamırdı, amma qızdırma içində idi. Sonra ayağa qalxıb oturdu, özünə gəlməyə çalışdı, amma yenə qıcolma hərəkəti ilə əllərimdən tutdu və ağrıyana qədər sıxmağa başladı..."

Həbs edilən yoldaşlarını azad etmək ümidi ilə o, sui-qəsddən sonra Sankt-Peterburqu tərk etmədi. 1881-ci il martın 10-da (22) Sofiya Perovskayanın kimliyi müəyyən edildi, həbs edildi və məhkəmə qarşısına çıxarıldı.[11] Məhkəmədə ittihamçı qismində onun uşaqlıq dostu Nikolay Muravyov çıxış edirdi. 3 (15) aprel 1881-ci ildə Sofya Perovskaya Andrey Jelyabov, Nikolay Kibalçiç, Timofey Mixaylov və Nikolay Rısakovla birlikdə Semenovski alayının parad meydançasında (indiki Pionerskaya meydanı) asılaraq edam edildi. O, siyasi səbəblərə görə edam edilən ilk rus qadını oldu.[12][13]

Sofiya Perovskaya edamdan öncə II Aleksandra sui-qəsd barədə fikrini belə ifadə etmişdi: "Biz böyük bir işə başlamışıq. Bəlkə də iki nəsil bunun əziyyətini çəkəcək, amma bunu etmək lazımdır".[14]

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Heykəlləri və muzeylər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sui-qəsdçilərin edam səhnəsi, 1881-ci il
  • Kaluqada Sofiya Perovskayanın abidəsi 1986-cı il oktyabrın sonunda Sofiya Perovskaya küçəsində (hazırda Voskresenskaya küçəsi adlanır; Kaluqa şəhərinin xəritəsində hələ də Sofiya Perovskaya dalanı var) ucaldılıb. Abidənin müəllifi heykəltəraş Aleksandr Burqanovdur.
  • Sofya Perovskayanın abidəsi Sevastopol yaxınlığında eyniadlı sovxozda ucaldılıb.
  • Sevastopol şəhərinin Lyubimovka kəndində Sofiya Lvovna Perovskayanın muzeyi var.
  • 2018-ci ildə "The New York Times" Perovskaya üçün gecikmiş nekroloq dərc edib.[15]

Ədəbi əsərlərdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sofiya Perovskayanın Pskovda tacir Kurbatovun mülkündə (indiki Sovetskaya küç., 42) yaşadığı evin üzərində xatirə lövhəsi
  • Aleksandr Blokun "Qisas" şeirində Sofiya Perovskayanın təsviri olan bir fraqment var ("Uşaqların böyük alnı sadə və təvazökar saç düzümü ilə gizlənmir ...").
  • Aleksandr Qorodnitski, Perovskaya və Jelyabovun edamından bəhs edən "Toy" mahnısını Sofiya Perovskayanın xatirəsinə həsr edib. “Niyə öldürdün...” mahnısında da ona müraciət edir.[16]
  • Dolqiy V.G. Eşik: Sofya Perovskayanın nağılı. - M.: Politizdat, 1974. - 439 s. - (Alovlu inqilabçılar).[17]
  • Krasnov P.N. Çar qatilləri. - M.: Panorama, 1994. - ISBN 5-85220-396-3.[18]
  • Trifonov, Yuri Valentinoviç, Narodnaya Volya üzvləri haqqında "Səbirsizlik" romanı.
  • Mark Aldanovun "Mənbə" romanı.
  • Edvard Radzinskinin “Şahzadə. Xəbərçidən qeydlər" romanı.
  • İşikava Takuboku “Köhnə çamadanda” (1913) şeirini Perovskayaya həsr edib.[19] Maraqlıdır ki, şair Sofiya Perovskayanın şərəfinə qızına Sonya adını verib.

Filmlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • "Sofiya Perovskaya" 1917-ci ildə çəkilmiş filmdir. Perovskaya rolunda - Mariya Qoriçeva.
  • "Katya - Tacsız Kraliça" - 1959 film, rejissor. Robert Siodmak. Perovskaya rolunu Fransua Brillon oynayır.
  • "Sofiya Perovskaya" - 1967 film, rejissor. Leo Arnstam, Mosfilm. Perovskaya rolunda - Aleksandra Nazarova.
  • “Qubernatorun qızının yeganə sevgisi” 2009-cu ildə çəkilmiş sənədli film, rejissor. Elizaveta Truseviç, "StoLent" kino şirkəti).

İncəsənət nümunələrində

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1920-ci ildə Dövlət Farfor Zavodu inqilabçı qadının təsviri olan boşqab istehsal etdi. İstehsal haqda qərar II Aleksandra sui-qəsdin 40 illiyi ilə bağlı idi.[20]

Adı ilə adlandırılma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rəsmi sovet marksizmi “Xalqçılar”ın fəaliyyətini siyasi cəhətdən yad hesab edirdi, lakin eyni zamanda çar qatillərinin fəaliyyəti tərənnüm edilir, müxtəlif obyektlərə onların adları verilirdi. Aşağıda göstərilənlər əsasən SSRİ dövründə Sofiya Perovskayanın adını daşıyırdı:

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Перовская Софья Львовна // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 Sack, Arkady Joseph. The Birth of the Russian Democracy. Russian Information Bureau. 1918. 58–60. İstifadə tarixi: 24 November 2011.
  3. ↑ "Дом Софьи Перовской (Дом купца Курбатова)". 2021-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-07.
  4. ↑ Broido, Vera. Apostles into Terrorists: Women and the Revolutionary Movement in the Russia of Alexander II. Viking Press. 1977. səh. 75. ISBN 978-0-670-12961-4. At fifteen, she entered the Alarchinsky Courses, designed to prepare girls for university studies.
  5. ↑ Широков В. А., Широков О. В. Симферополь. Улицы рассказывают.. — Симферополь: Таврия, 1983. — 208 с.
  6. ↑ 1 2 Kel'ner, 2015
  7. ↑ 1 2 Yarmolinsky, 2016. səh. 276
  8. ↑ Yarmolinsky, 2016. səh. 273
  9. ↑ Kirschenbaum, 2014. səh. 12
  10. ↑ Yarmolinsky, 2016. səh. 280
  11. ↑ Yarmolinsky, 2016. səh. 287
  12. ↑ Yarmolinsky, 2016. səh. 289
  13. ↑ EXECUTION OF THE CZAR'S ASSASSINS
  14. ↑ Soviet Russia, Volume 7 (ingilis). Russian Soviet Government Bureau. 1922-01-01. səh. 86. 2024-05-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-03.
  15. ↑ "Overlooked No More: The Soviet Icon Who Was Hanged for Killing a Czar". The New York Times. 2018-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-31. The first woman to be executed for a political crime in Russia, Perovskaya is credited with pushing the empire down the road to revolution and was later given the mantle of martyrdom.
  16. ↑ А. Городницкий. Памяти народовольцев Arxivləşdirilib 2014-04-16 at the Wayback Machine
  17. ↑ Долгий В. Г. Порог: Повесть о Софье Перовской. ru:Пламенные революционеры. М.: Политиздат. 1974.
  18. ↑ Краснов П. Н. Цареубийцы. М.: Панорама. 1994. ISBN 5-85220-396-3.
  19. ↑ Hane, Mikiso. Reflections on the Way to the Gallows: Rebel Women in Prewar Japan. University of California Press. 1993. səh. 55. ISBN 978-0-520-08421-6. Kanno was enthusiastic about carrying out the plan, hoping to emulate Sophia Perovskaya
  20. ↑ Э. Самецкая «Советский агитационный фарфор», М., Collector’s book, С. 21

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]