| SSRİ-də məcburi köçürülmələr |
|---|
| Siyasətlər |
| Xalqlar |
| Əməliyyatlar |
| İkinci Dünya müharibəsində müharibə əsiri əməyi |
| Kütləvi əmək qüvvəsinin köçürülməsi |
Sovet İttifaqında koreyalıların deportasiyası (rus. Депортация корейцев в СССР, kor. 고려인의 강제 이주) — 172.000-ə yaxın sovet koreyalının Rusiyanın Uzaq Şərqindən 1937-ci ildə sovet lideri İosif Stalinin və Sovet İttifaqı Xalq Komissarları Sovetinin sədri Vyaçeslav Molotovun göstərişi ilə NKVD tərəfindən Qazaxıstan SSR və Özbəkistan SSR-in əhalisi olmayan ərazilərinə məcburi köçürülməsi. Onları 4000 mil (6400 km) uzaq Orta Asiyaya köçürmək üçün 124 qatardan istifadə edildi. Deportasiyanın səbəbi “yapon casusluğunun Uzaq Şərq diyarına nüfuz etməsini” dayandırmaq idi, çünki koreyalılar o zaman Sovet İttifaqının rəqibi olan Yaponiya İmperiyasının təbəələri idilər, lakin, tarixçilər bunu Stalinin "sərhədlərin təmizlənməsi” siyasətinin bir hissəsi hesab edirlər. Əhali statistikasına əsaslanan hesablamalar göstərir ki, deportasiya edilmiş 16,500-dən 50,000-ə qədər koreyalı aclıq, məhdudiyyətlərə məruz qalma və sürgündə yeni mühitə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkərək öldü.
Nikita Xruşşov 1953-cü ildə Sovet İttifaqının yeni Birinci katibi olduqdan və destalinizasiya prosesini həyata keçirdikdən sonra Stalinin etnik deportasiyasını pislədi, lakin bu sürgün edilmiş millətlər arasında sovet koreyalılarının adını çəkmədi. Sürgün edilən koreyalılar Qazax və Özbək cəmiyyətinə inteqrasiya edərək Orta Asiyada yaşamağa davam etdilər, lakin yeni nəsillər tədricən öz mədəniyyətlərini və dillərini itirdilər.
Bu, bütöv bir milliyyətin ilk sovet etnik deportasiyasının presedenti oldu[1], sonralar İkinci Dünya Müharibəsi zamanı və sonra digər etnik qruplara mənsub milyonlarla insanın köçürülməsi zamanı Sovet İttifaqında əhalinin köçürülməsi zamanı təkrarlandı[2]. Müasir tarixçilər və alimlər bu deportasiyanı SSRİ-də irqçi siyasətin və etnik təmizləmənin nümunəsi[3], eləcə də insanlığa qarşı cinayət kimi qiymətləndirirlər.
Koreyanın zalım administrasiyasından qonşu Rusiyanın Uzaq Şərqinə qaçan mühacirlər 1860-cı illərin əvvəllərində qeydə alınıb.[4] 1880-ci illərə qədər 28 kazak kəndində 761 ailəyə yayılmış 5300 koreyalı yaşayırdı. 25 iyun 1884-cü ildə imzalanmış Rusiya-Koreya müqaviləsinin şərtlərinə görə, bu tarixə qədər Uzaq Şərqdə yaşayan bütün koreyalılara Rusiya İmperiyasında vətəndaşlıq və torpaq verildi, lakin 1884-cü ildən sonra gələcək bütün digərlərinin iki ildən artıq qalmalarına icazə verilmədi. [4] 1917-ci ildən sonra bir çox koreyalı Yaponiyanın Koreyanı işğalından qaçırdı. Onlar daha çox Posyet, Suçan və Suyfun rayonları boyunca məskunlaşıblar.[5] Rusiyaya köçmüş Koreyalı miqrantlar özlərini Koryo Saram adlandırırdılar.[6] 1920-ci illərdə Primorsk diyarında 100.000-dən çox koreyalı yaşayırdı və rus kəndliləri bu köçləri təşviq edirdilər, çünki torpaqları koreyalılara icarəyə vermək sərfəlidir. O dövrdə 45.000 koreyalıya (30%) vətəndaşlıq verildi[7], lakin 1922-ci ildə bütün sovet koreyalıları ev təsərrüfatlarının 83,4%-i torpaqsız idi.[8] 1920-ci illərdə İosif Stalin Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının yeni Baş katibi kimi ortaya çıxdı. Amerikalı akademik və tarixçi Ben Kiernan Stalin dövrünü “Sovet və hətta Rusiya tarixinin ən qanlı dövrü” kimi təsvir etmişdir.[9]
22 noyabr 1922-ci ildə Sovet İttifaqı Uzaq Şərq Respublikasını ilhaq etdi və orada yaşayan koreyalılar da daxil olmaqla, orada yaşayan bütün əhalinin öz vətəndaşları olduğunu iddia etdi.[5] Yeni qurulan sovet hakimiyyəti ilə şərait dəyişməyə başladı. Sonrakı immiqrasiyanın qarşısını almaq üçün 1925-ci ildə 700-800 koreyalı Oxotskdan Yaponiya İmperiyasına deportasiya edildi.[7] Elə həmin il Koreyalılara muxtariyyət verəcək Koreya MSSR təklifi Sovet rəsmiləri tərəfindən rədd edildi.[10] 1926-cı il Sovet siyahıyaalınmasına görə Uzaq Şərq bölgəsində 169.000 Koreyalı, 77.000 Çinli və 1.000 Yapon var idi.[5] 1930-cu illərdə kollektivləşdirmə və qolçomaqlıqdan salma kampaniyaları zamanı bəzi koreyalılar Sovet Uzaq Şərqindən deportasiya edildi.[11]
1904-1905-ci illər Rus-yapon müharibəsindən və Yaponiyanın Koreyanı işğal etməsindən sonra Sovet rəsmiləri Yaponiya tərəfindən “casus” və ya “əks-inqilabi təbliğat” üçün istifadə oluna biləcəyindən qorxaraq, Sovet Koreyalılarına qarşı şübhə və qəzəbini artırdılar.[12] Onlar həmçinin Yaponiyanın Koreyanın sərhədlərini genişləndirmək üçün bəhanə kimi daha çox Koreyalı mühacirlərdən istifadə edə biləcəyindən qorxurdular.[10]
1928-1932-ci illər arasında Sovet Uzaq Şərqində Koreyaya və Çinə qarşı zorakılıq artdı və bu, 50.000 Koreyalı miqrantın Koreyaya geri qaçmasına səbəb oldu.[13] 13 aprel 1928-ci ildə koreyalıların Vladivostokdan Xabarovsk vilayətinə qədər həssas Sovet-Koreya sərhədindən uzaqlaşdırılması və onların yerinə slavyanların, əsasən də tərxis olunmuş Qırmızı Ordu əsgərlərinin yerləşdirilməsini nəzərdə tutan Sovet fərmanı qəbul edildi. Rəsmi plan “Sovet hakimiyyətinə tam loyallığını və sədaqətini sübut edənlər” istisna olmaqla, Xabarovskdan şimala vətəndaşlığı olmayan 88.000 Koreyalının köçürülməsini nəzərdə tuturdu.[13]
1937-ci il iyulun 17-də Sovet İttifaqının Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi bütün sərhədləri “xüsusi müdafiə zonaları” elan edən qərar verdi və həmin sərhədyanı ərazilərdəki bir neçə etnik azlıqlar, o cümlədən almanlar, polyaklar və koreyalılar sovet təhlükəsizliyinə təhdid hesab edildi.[14] Sovet hökuməti sərhədləri bağlayaraq "sərhəd zonasının təmizlənməsi"nə başlayarkən sovet "Pravda" qəzeti koreyalıları Yaponiyanın agentləri olmaqda ittiham etdi.[15]
21 avqust 1937-ci ildə Sovet İttifaqı Xalq Komissarları Soveti Sovet koreyalıların Uzaq Şərqdən deportasiya edilməsini nəzərdə tutan 1428-326сс saylı fərman qəbul etdi və prosesin 1938-ci il yanvarın 1-dək başa çatdırılmasını müəyyən etdi.[16] Fərmanı Sovet İttifaqı Xalq Komissarları Sovetinin sədri Vyaçeslav Molotov və Mərkəzi Komitənin katibi İosif Stalin imzalayıblar. Fərmanda deyilirdi:[16]
ÜK(b)P Xalq Komissarları Soveti və MK qərar verir: Yapon casusluğunun Uzaq Şərq bölgəsinə nüfuz etməsinin qarşısını almaq üçün aşağıdakı hərəkətləri həyata keçirin:
bütün Koreya əhalisini uzaq şərqin sərhəd bölgələrindən deportasiya etmək. . . və onları cənuba - Qazaxıstan vilayətinə, Aral dənizi yaxınlığındakı ərazilərə, Özbəkistan SSR-ə köçürün
deportasiya dərhal başlayacaq və 1938-ci il yanvarın 1-də başa çatacaq
köçürülməyə məruz qalan koreyalılara daşınar əmlak, mal-qara götürməyə icazə verin
tərk edilmiş daşınar və daşınmaz əmlakın və məhsulların dəyərini kompensasiya etmək
Koreyanın köçürülmə bölgəsində sərhədi qorumaq üçün sərhəd qoşunlarını üç min əsgər artırın
1428-326ss nömrəli qətnamənin rəsmi əsaslandırılması ondan ibarət idi ki, o, casus olanları dövlətə sadiq olanlardan necə ayırd etməyə çalışmadan “Yapon casuslarının Uzaq Şərqə sızmasının qarşısını almaq” məqsədi ilə planlaşdırılıb.[17] Stalin bir çox sovet azlıqlarını mümkün beşinci kolon hesab edirdi.[18] 29 avqust 1937-ci il tarixindən etibarən bütün Koreya sərhədçiləri geri çağırıldı.[19] 5 sentyabr 1937-ci ildə bu əməliyyatı həyata keçirməyə kömək etmək üçün Uzaq Şərq İcraiyyə Komitəsinə təcili olaraq 12 milyon rubl göndərildi.[16]