Sultan Səncər və qarı

Qarı ilə Sultan Səncərin hekayəti və ya bilinən qısa adı ilə Sultan Səncər və qarı — 1174-1175-ci illərdə Nizami Gəncəvi tərəfindən qələmə alınan "Sirlər xəzinəsi" poemasının ikinci hekayəti. Azərbaycan şairi Süleyman Rüstəm tərəfindən tərcümə olunmuşdur.

Sultan Səncər və qarı
Qarı ilə Sultan Səncərin hekayəti
Sultan Məhəmməd — "Sultan Səncər və qarı hekayəti", 1539–1543, Britaniya kitabxanası, London
Müəllif	Nizami Gəncəvi
Janr	Hekayə
Mövzu	Qəddarlığın tənqidi
Orijinalın dili	fars
Ölkə	Azərbaycan
Orijinalın nəşr ili	1174-1175
Tərcüməçi	Süleyman Rüstəm

"Sirlər xəzinəsi"^[1] poeması "Xəmsə"nin birinci kitabıdır. Poema ənənəvi giriş hissəsindən əlavə 20 məqalət və hekayəti əhatə edir. "Məxzənül-əsrar"ın ən məşhur dördüncü hekayətlərindən birinin qəhrəmanı da Sultan Səncərdir^[2]. Hekayədə Səncər ədaləti tanımayan, xalqın qeydinə qalmayan hökmdar kimi təsvir edilmişdir.^[3]

Bir gün qoca qarı zülmün əlindən üsyan edir. Ölkənin hökmdarı Sultan Səncərin yaxasından tutub deyir: "Ey sultan, səndən ədalət görmədim, sənin zülmün əsla hesaba sığmaz. Sənin kefli darğan gəlib evimdə məni söyüb, salıb təpiyin altına döyüb. Günahsız yerə saçımı yolub evimdən çölə atıb. Zülm edib mənə. Filankəsi kim vurubdu sənin küçəndə, qatil hanı, harda gizlətmisən deyə camaatın arasında məni söyüb rüsvay edib. Ey şah, darğa sərxoş idi. ^[4]Vilayəti padişahın adamları soyur, cinayətkar olarmı bunda bir qarı? Ey şah, dadıma çatmasan qiyamətdə səndən hesab sorular." Rəiyyətə hər zaman kömək etməli olan şah, ona sonsuz zülm və əziyyət verir. Yetimin malını alır.^[5]

"Qarı və Sultan Səncərin hekayəsi"ndə Nizami Sultan Səncərin ölkədaxili siyasətini bir növ təhlil etmişdir. Bu hekayədə Nizaminin dövlətin daxili siyasətinə dair görüşləri, demokratik dövlətin əsas prinsiplərinə dair fikirləri də əksini tapmışdır."Qarı və Sultan Səncərin hekayəsi"ndə diqqəti cəlb edən məqamlardan biri də Nizaminin türk dövləti və türk hökmdarlarının ədaləti haqqında söylədiyi fikirlərdir:^[6]

Elə ki, türklərin dövləti ucaldı,

Məmləkətdə ədalət hakim oldu.^[7]

Nizami Gəncəvi^[8] "Məxzənül-əsrar" məsnəvisində onlarca tarixi, dini-tarixi, əfsanəvi-tarixi şəxsiyyətin, ədəbi qəhrəmanın adını çəkmiş, həmin tarixi simalarla bağlı əhvalat və hadisələrə işarələr etmişdir. "Xəmsə"nin ilk əsəri bu baxımdan rəngarəng palitranı xatırladır^[9].

Hekayənin əsas personajları Sultan Səncər və qarıdır. Sultan obrazı qəddar, zalım, qarı obrazı isə haqqını axtaran, baş əyməyən xalq kimi təsvir olunmuşdur.^[10]

• Nuşirəvan və bayquşların söhbəti
• Ovçu ilə iti və tülkünün hekayəti
• Kərpickəsən qocanın bir cavanla hekayəti
• Süleyman və qoca əkinçi

• Araslı H. Müqəddimə. Nizami Gəncəvi. "Sirlər xəzinəsi", Bakı, Azərnəşr,1953, s.3–11.
• Araslı H. Ölməz məhəbbət dastanı. "Xosrov və Şirin" ön söz, Bakı, 1982, 400 s.
• Araslı N. H. Ön söz. (Nizami Gəncəvinin "Sirlər xəzinəsi" əsəri haqqında) müqəddimə Nizami Gəncəvinin "Sirlər xəzinəsi". Bakı, Çaşıoğlu, 2004.
• Azadə R. Nizami şeirində bədii-ictimai görüşlər. Azərb. SSR EA-nın Xəbərləri.(Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası), Bakı, 1966, № 2, s.15–27.
• Azadə R. XII əsr Azərbaycan poeziyasında renessans motivləri. "Azərbaycan renessansı və Nizami Gəncəvi"(Toplu), "Elm", Bakı, 1984, s.44–56.
• Allahverdiyeva Z. A. Nizami Gəncəvinin "Məxzənül-əsrar" poeması və Xacu Kirmaninin "Rövzətül-ənvar" əsərinin ədəbi-fəlsəfi qaynaqları, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, "Xəbərlər", Humanitar elmlər, 2017, 1, s. 40–44.
• Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Əlyar Səfərli və Xəlil Yusifli. Bakı,"Ozan", 2008,696 səh.
• Babayev F. Əlizadə M. "Sirlər xəzinəsi". Nizami Gəncəvi (məqalələr məcmuəsi), Bakı, Azərnəşr, 1947, sə 29–35.
• Əliyev R. M. Nizami Gəncəvi. "Sirlər xəzinəsi". Filoloji tərcümə, şərhlər və lüğət, Bakı, "Yazıçı" nəşriyyatı, 1981, 246 s.
• Hüseynov X. Nizaminin "Sirlər xəzinəsi" və Sənanin "Hədiqətül-həqayiq"i. Azərb. SSR EA-nın "Xəbərləri", Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası, 1969, № 4, s.56–64.
• Hüseynov X. Nizaminin "Sirlər xəzinəsi". (monoqrafiya) Red. R. Azadə, Azərb. SSR EA Nizami ad. Ədəbiyyat İnstitutu, "Elm"nəşriyyatı, Bakı,1983, 130 s.
• Qasımzadə F. "Məxzənül-əsrar" əsəri haqqında. Nizami Gəncəvi. "Sirlər xəzinəsi", Bakı, 1940, s.5–9.
• Бертельс Е.Э. Избр. труды: Низами и Фузули. "Изд-во Восточ. лит.", М., 1962, 554 с.
• Гусейнов Х. Идейно-художественные особенности "Сокровищницы тайн" Низами Гянджеви. Автореферат дисс. на соисканиеучен. степени канд. филол. наук; АН
• Азерб. ССР. Ин-т литературы им. Низами, Баку, 1970, 28с.
• Аллахвердиева З.А. Эпические сюжеты и тематика "Махзан аль -асрар" Низами Гянджеви и "Ровзат аль-анвар" Хаджу Кирмани.Узбекистон Республикаси Олий ва Урта Махсус Таълим Вазирлиги Тошкент Давлат Шаркшунаслик институти,Ташкент, 2014, с.44–48.
• Бадалова. T.К. Низами Гянджеви и его произведение "Махзан ал-асрар" ("Сокровищница тайн") в поэме Абди Ширази "Мазхар ал-асрар" ("Обнаружение тайн"). Proceedings of the 8th International Congress on Social Sciences and Humanities. "East West" Association for Advanced Studies and Higher Education GmbH. Vienna. Austria. 2 august 2016 y. p. 110–116.

[1]

[2]

[3]