Yer Sammiti

Yer sammiti BMT-nin tədbiri idi.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit və İnkişaf üzrə Konfransı (ing. UNCED), həmçinin Rio-de-Janeyro Konfransı və ya Yer sammiti (port. ECO92, Cúpula da Terra) kimi tanınan, 1992-ci il 3-14 iyun tarixlərində Rio-de-Janeyroda keçirilən BMT-nin əsas konfransı.

Yer sammiti, Soyuq müharibədən sonra üzv dövlətlərin inkişaf məsələlərində beynəlxalq miqyasda birgə əməkdaşlığı məqsədi ilə yaradılmışdır. Ayrı-ayrı üzv dövlətlərin davamlılıqla bağlı məsələlərinin həlli prosesinin böyüklüyü səbəbindən Yer sammiti digər üzv dövlətlər üçün əməkdaşlıq platforması olaraq təşkil edildi.

1992-ci il konfransının əsas nailiyyəti, "iqlim sisteminə təhlükəli insan müdaxiləsi" ilə mübarizə və atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyalarını sabitləşdirmək üçün qismən beynəlxalq ekoloji müqavilə kimi yaradılmış BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının (UNFCCC) yaradılması idi. BMT-nin Ətraf Mühit və İnkişaf üzrə Konfransı (UNCED) 154 dövlət tərəfindən imzalanmışdır. 2022-ci ilə qədər UNFCCC-nin tərəflərinin sayı 198 idi. Onun ali qərar qəbuledici orqanı olan Tərəflər Konfransı (COP) iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə irəliləyişi qiymətləndirmək üçün hər il toplanır.

BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının yaradılmasından bəri bir çox əlaqəli ekoloji konfranslar, iqlimlə bağlı forumlar, iqlim və ekoloji təhlükəsizlik sahələrində davam edən elmi tədqiqat təşəbbüsləri bu kəsişən məsələləri inkişaf etdirmişdir. Qeyri-hökumət təşkilatları (QHT)[1] və təhsil müəssisələrinin tanınmış simaları da bu tədbirlər də iştirakçı olmuşlar.

Yer sammiti ekoloji müqavilələrin ehtiyat prinsipi, ümumi, lakin fərqli əsas prinsiplərinin yayılmasında təsirli rol oynamışdır.[2]

Toxunulan məsələlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Toxunulan məsələlərə aşağıdakılar daxil idi:

  • istehsal nümunələrinin sistematik şəkildə yoxlanılması - xüsusilə benzində qurğuşun və ya radioaktiv kimyəvi maddələr daxil olmaqla zəhərli tullantılar kimi zəhərli komponentlərin istehsalı
  • Qlobal iqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli olan qalıq yanacaqların istifadəsini əvəz edəcək alternativ enerji mənbələri
  • avtomobil emissiyalarını, şəhərlərdə tıxacları və çirklənmiş hava və tüstünün yaratdığı sağlamlıq problemlərini azaltmaq üçün ictimai nəqliyyat sistemlərinə yenidən baxılması
  • artan istifadə və məhdud su təchizatı
  • dünya okeanlarının qorunmasının vacibliyi.[3]

İnkişaf

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sammitin mühüm nailiyyətlərindən BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına dair razılaşma oldu ki, bu da öz növbəsində Kioto protokolu və Paris sazişinin imzalanmasına səbəb oldu. Digər razılaşma "Yerli xalqların torpaqlarında ətraf mühitin pozulmasına səbəb olacaq və ya mədəni baxımdan uyğun olmayan hər hansı fəaliyyətin keçirilməməsi" idi.

Bioloji Müxtəliflik haqqında Konvensiya Yer Sammitində imzalandı və təbii ekoregionların məhv edilməsi, qeyri-iqtisadi artıma təşviq etməyən tədbirlərin yenidən müəyyənləşdirilməsinə doğru bir başlanğıc oldu. Ümumdünya Okeanlar Günü ilk olaraq bu konfransda təklif edildi və o vaxtdan bəri tanınır.[4]

Prezident Corc Herbert Volker Buş, İqlim üzrə Yer Sammitinin Konvensiyasını imzalasa da, ABŞ Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi Administratoru Uilyam K.Reilli etiraf edir ki, ABŞ ilə konfransda danışıqlar aparmaq çətin idi.[5]

On iki şəhər innovativ yerli ətraf mühit proqramlarına görə Yerli Hökumət Fəxri Mükafatına layiq görüldü. Bu şəhərlərin siyahısına, yerli dağ-mədən sənayesinin ətraf mühitə vurduğu zərərin bərpası üçün iddialı proqramına görə Kanadanın Sadberi, yaşıl tikinti strategiyasına görə ABŞ-nin Ostin və beynəlxalq təhsil və təlim komponentini bələdiyyə çirklənməsinə nəzarət proqramına daxil etdiyinə görə Yaponiyanın Kitakyuşu şəhərləri daxil idi.

Yer Sammitində aşağıdakı sənədlər imzalandı:

  • Ətraf Mühit və İnkişaf üzrə Rio-de-Janeyro Bəyannaməsi[6][7]
  • Gündəlik 21[8][9][7]
  • Meşə prinsipləri[7]

Bundan əlavə, mühüm hüquqi qüvvəyə malik sazişlər (Rio Konvensiyası) imzaya açılmışdır:

Rioda BMT-nin səhralaşma ilə mübarizə Konvensiyasının üçüncü konvensiyası üçün Beynəlxalq Danışıqlar Komitəsinin yaradılması barədə razılığa gəlindi. Bu konvensiya Riodan sonra iki il ərzində müzakirə edildi. 1996-cı ildə 50 ratifikasiya aldıqdan sonra qüvvəyə mindi.

Rioda sazişlərə (xüsusən də Ətraf Mühit və İnkişaf üzrə Rio Bəyannaməsi və Gündəlik 21) riayət olunmasını təmin etmək üçün Yer Sammitinin nümayəndələri Davamlı İnkişaf üzrə Komissiya (CSD) yaratdılar. 2013-cü ildən CSD-ni Baş Assambleyanın iclasları çərçivəsində toplanan Dayanıqlı İnkişaf üzrə Yüksək səviyyəli Siyasi Forum əvəz etdi.

Tənqidçilər qeyd edirlər ki, yoxsulluqla mübarizə və ətraf mühitin təmizlənməsi kimi fundamental məsələlərlə bağlı Rioda imzalanmış razılaşmaların çoxu həyata keçirilməyib. Malayziya ABŞ-ın meşələrlə bağlı təklif etdiyi konvensiyanı əngəlləyə bildi, Malayziya baş naziri Mahathir Məhəmməd daha sonra qlobal Şimalı bu sammitdə eko-imperializm həyata keçirməkdə ittiham etdi.[11][12] Vandana Şivaya görə, Yer Sammiti "yaşıl imperializm üçün mənəvi baza" yaratmışdı.[13]

Beynəlxalq Yaşıl Xaç Cəmiyyəti, Sammitin işinə əsaslanaraq təsis edilmişdir.

Gənclik

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu mərhələdə, gənclər iqlim idarəçiliyi çərçivəsində rəsmi olaraq tanınmırdı.[14] Gənclərə xüsusi qiymət verilməsə də, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit və İnkişaf üzrə Konfransında gənclərin fəallığı gözə çarpırdı.[15] Gənclər, "Dayanıqlı İnkişafda Uşaq və Gənclərə dair Gündəliy"in 21-25-ci fəsilləri üzrə danışıqlara cəlb olunurdular.[16]

25-ci fəslin 2-ci bəndində qeyd olunduğu kimi, dünyanın hər yerindən gənclərin iştirakı, qərarların qəbulu proseslərinin bütün müvafiq səviyyələrində fəal iştirakları mütləqdir, çünki bu, onların bugünkü və gələcək həyatlarına təsir göstərir.[17]

UNCED-dən iki il əvvəl gənclər Yer Sammitinə hazırlıq üçün beynəlxalq səviyyədə təşkil olunmuşdular.[18] Gənclərlə bağlı narahatlıqlar Yer Sammitindən əvvəl Kosta-Rikada keçirilən Dünya Gənclərinin Ətraf Mühit Görüşündə, Juventud (Gənclik) 92-də birləşdirilmişdirlər.[19][20]

Müasir gənclərin ətraf mühitə və inkişafa dair qərarların qəbulunda iştiraka cəlb olunması...bu, Agenda 21-in (UNCED 1992) uzunmüddətli uğuru üçün çox vacibdir.[21]

UNCED-ə paralel olaraq,dünyanın müxtəlif ölkə gənclərinin iştirakı ilə Gənclər 92 konfransı təşkil edildi.[22][23] Bundan əvvəl və sonra da belə konfrans təşkil edilib.[24]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "World Conferences Introduction". www.un.org. 10 mart 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 aprel 2018.
  2. ↑ Morin, Jean-Frédéric; Allan, Jen; Jinnah, Sikina. "The survival of the weakest: the echo of the Rio Summit principles in environmental treaties". Environmental Politics (ingilis). 2023: 1–22. doi:10.1080/09644016.2023.2236505. ISSN 0964-4016. 2023-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-25.
  3. ↑ "Indus Delta: Bilawal says 2.4m acres of land is eroded by seawater". Business Recorder. 9 June 2022. İstifadə tarixi: 12 June 2022.
  4. ↑ "This day, that year: What happened on June 7 in history". News9 Live. 7 June 2022. 8 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 October 2024.
  5. ↑ EPA Alumni Association: EPA Administrator William K. Reilly discusses his efforts at the Rio conference, including successes and failures. Reflections on US Environmental Policy: An Interview with William K. Reilly Video Arxiv surəti 6 oktyabr 2016 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 6 oktyabr 2016 at the Wayback Machine, Transcript Arxiv surəti 6 oktyabr 2016 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 6 oktyabr 2016 at the Wayback Machine (see pages 6,7).
  6. ↑ United Nations Conference on Environment and Development. "Rio Declaration on Environment and Development". Habitat.igc.org. 2 April 2003 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 August 2014.
  7. ↑ 1 2 3 Social Science Contemporary India II: Textbook in Geography for class X (PDF). New Delhi: NCERT. 2019. 3. ISBN 978-81-7450-644-3. OCLC 1152150287.
  8. ↑ United Nations Agenda 21 Arxiv surəti 10 may 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 10 may 2009 at the Wayback Machine
  9. ↑ United Nations Conference on Environment and Development. "Agenda 21: Table of Contents. Earth Summit, 1992". Habitat.igc.org. 30 iyul 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2014.
  10. ↑ "CBD Home". Cbd.int. 23 fevral 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2014.
  11. ↑ KEEBLE, BRIAN. "Reflections on the Earth Summit". Medicine and War. 9 (1). 1993: 18–23. doi:10.1080/07488009308409072. ISSN 0748-8009. JSTOR 45354685. 2024-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-29.
  12. ↑ Mohamed, Datuk Seri Mahathir Bin. "The Green Flag of Eco-Imperialism". New Perspectives Quarterly. 16 (2). April 1999: 8–9. doi:10.1111/0893-7850.00214.
  13. ↑ Shiva, Vandana. The Greening of Global Reach. London: Routledge. 1997. ISBN 9780203444931.
  14. ↑ Thew, Harriet. "Youth participation and agency in the United Nations Framework Convention on Climate Change". International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics. 18 (3). 23 February 2018: 369–389. Bibcode:2018IEAPL..18..369T. doi:10.1007/s10784-018-9392-2.
  15. ↑ "NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS ACCREDITED TO THE UNITED NATIONS CONFERENCE ON ENVIRONMENT AND DEVELOPMENT" (PDF). UNEP.
  16. ↑ Vincelette, Jocelyn. "FEDERAL-PROVINCIAL RELATIONS AND THE ENVIRONMENT: ATTAINING SUSTAINABLE DEVELOPMENT THROUGH COOPERATION". Library and Archives Canada. April 1998.
  17. ↑ "Agenda 21: STRENGTHENING THE ROLE OF MAJOR GROUPS". United Nations.
  18. ↑ "Towards a National Sustainable Development Strategy". January 1993. 2023-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-28.
  19. ↑ "Block-3 Programmes and Services: YOUTH PARTICIPATION IN in Development". eGyanKosh. 2024-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-28.
  20. ↑ Angel, William David. The International Law of Youth Rights: Source Documents and Commentary (ingilis). Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers. 1995. 645. ISBN 0-7923-3321-7.
  21. ↑ Dickson-Hoyle, Sarah; Kovacevic, Michelle; Cherbonnier, Marina; Nicholas, Kimberly A. Iles, Alastair (redaktor). "Towards meaningful youth participation in science-policy processes: a case study of the Youth in Landscapes Initiative". Elementa: Science of the Anthropocene. 6. November 13, 2018: 67. Bibcode:2018EleSA...6...67D. doi:10.1525/elementa.327.
  22. ↑ ""Youth Conference on Environment and Development (Youth 92)" held in Costa Rica from 22-29 March 1992". EU Archives.
  23. ↑ "A Guide to Agenda 21" (PDF). International Development Research Centre (IDRC). 1993. 2023-10-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-10-28.
  24. ↑ "The Global Forum for Environmental Education" (PDF). Global Network of Teachers and Students, Volume 4, Number 3. 2024-07-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-10-28.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]