Поиск по словарям.

Qanunilik və ya leqallıq — dövlət orqanlarının, vəzifəli şəxslərin və vətəndaşların hüquq normalarına və ilk növbədə qanunlara ciddi riayət etdikləri dövlətdə siyasi-hüquqi rejim və ya hüququn real fəaliyyət prinsipi. Politologiyada leqallıq və legitimlik sinonim terminlərindən istifadə olunur: məsələn, hakimiyyətin qanuniliyi və legitimliyi. Qanunilik prinsipləri hüquq sisteminin formalaşması və fəaliyyət göstərməsinin xarakteri ilə müəyyən edilən ilkin müddəalardır ki, onlar hüquqi göstərişlərin həyata keçirilməsinin əsasını təşkil edir və hüquq münasibətləri subyektlərinin davranışına qoyulan tələblərin əsasıdır. Qanunun aliliyi (tabeliyində olan hüquqi akt qanuna zidd olmadıqda normativ hüquqi aktlar sisteminin iyerarxik ahəngdarlığını təmin edir) Qanuniliyin vəhdəti (bütün dövlətdə fəaliyyət göstərməsini nəzərdə tutur); Qanuniliyin universallığı (onun bütün şəxslərə təsirini nəzərdə tutur); Qanunçuluğun məqsədəuyğunluğu (dövlətin və cəmiyyətin qanunda, qanunda ifadə olunan məqsədlərinə nail olunmasına kömək edir); Qanun qarşısında bərabərlik (eyni hüquq və azadlıqların verilməsi və bütün vətəndaşlar üçün vahid tələblərin irəli sürülməsi); Vətəndaşların əsas hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi (şəxsin ümumbəşəri müdafiəsi və ümumi humanitar dəyərlərin prioritetliyinin təmin edilməsi zərurəti); Törədilmiş cinayətə görə cəzanın labüdlüyü (qanuniliyin hüquqi təbiətinin xarakterik xüsusiyyəti); Qanunçuluq və mədəniyyət əlaqəsi (qanuniyyətin mənəvi mahiyyətini səciyyələndirir; bütün hüquq subyektləri, bütövlükdə ölkə əhalisi tərəfindən hüquqi mədəniyyətin müəyyən səviyyəsinə çatmadan qanunçuluğun lazımi səviyyədə olmasını təmin etmək mümkün deyil). Qanunçuluğun təminatları obyektiv şərtlər, subyektiv amillər, habelə qanunçuluq rejimini təmin edən xüsusi vasitələrdir. Qanunçuluğun ümumi təminatları cəmiyyətin həyatında faktiki olaraq inkişaf edən, bu və ya digər dərəcədə qanuni göstərişlərin həyata keçirilməsini təmin edən imkanlardır. Onların arasında hesab olunur: İqtisadi zəmanətlər — bütün digər zəmanətlər üçün əsas təşkil edirlər. İqtisadiyyatda böhran qanunun aliliyinin zəifləməsinə gətirib çıxarır. İqtisadi azadlıq heç də həmişə qanunun aliliyinin möhkəmlənməsinə kömək etmir. Dövlətin vətəndaşlar qarşısında sosial öhdəliklərini yerinə yetirməməsi (əhalinin həssas təbəqələrinə dəstək yoxdur, maaşların kütləvi şəkildə verilməməsi, pulsuz tibbi xidmət sisteminin iflası) nəticəsində qanuna tabelik səviyyəsi aşağı düşür.

Liberal qanunilik — siyasətdə və hüquqda siyasətə qanuni konstitusional hüdudlar ilə məhdudlaşdırılacağına inanan ideologiya. Böyük Britaniya qanunlar üzrə alimi Adam Tomkins liberal qanuniliyi Birləşmiş Krallıqdakı siyasi konstitusionalizmdən fərqli olan liberal konstitusionalizm də adlandırılmışdır, hansı ki, nümunələrini ABŞ-də və Almaniyada görmək olar. O, "Bizim respublikaçı konstitusiyamız" kitabında irəli sürür ki, Böyük Britaniyanın idarəetmə sistemi, hansı ki, burada parlament hökumət nazirlərinə nəzarət edir, məhkəmə və hüququn icraedici qüvvəyə nəzarət etdiyi ABŞ-dən fərqli olaraq icraedici qüvvəni daha yaxşı nəzarət edir. Martin Laflin iddia edir ki, qanuni liberalizmin məqsədi "siyasəti hüququn qadağaları ilə məhdudlaşdırmaq"dır. Tomkins iddia edir ki, məhkəmə və konstitusiyalar icraedici və qanunverici qurumlara pis nəzarət edirlər, çünki onlar hərəkətə keçməzdən əvvəl məhkəmə qərarlarını gözləmək məcburiyyətində olurlar. Bu proses illərlə, hətta onilliklərlə davam edə bilər. Bu da məhkəmənin olduqca yavaş şəkildə hərəkətə keçdiyini göstərir. Tomkins Böyük Britaniyada olduğu kimi parlamentli rejimi üstün görür, çünki bu, hökumətlərə məhdudiyyətlər qoymaqda "daha əlverişli və daha effektivdir". Liberal qanunilik fikrinə qarşı çıxanlar adətən icraedici qüvvələrin siyasət qazanc əldə etmək üçün qanuni məhdudiyyətlərə məhəl qoymamaqlarını nümunə gətirirlər. Məsəlüçün, ABŞ prezidentləri Corc U. Buş və Barak Obama hərbi səlahiyyətlər qanununa qarşı saymazlıq etməsini buna nümunə kimi göstərmək olar.

Poliqamiyanın qanuniliyi bəzi dünya ölkələrində tanınır. Poliqamiya təxminən 200 müstəqil dövlətdən 58-də qanunidir. Onların əksəriyyəti Afrika və Asiyada yerləşən müsəlman dövlətləridir. Həmin dövlətlərin əksəriyyətində poliginiyaya qanunvericiliklə icazə verilir. Poliandriya isə faktiki olaraq bütün dünya ölkələrində qanunsuz hesab olunur. Digər müstəqil dövlətlər poliqamiyanı tanımırlar. Əlcəzair Kamerun Çad Mərkəzi Afrika Respublikası Konqo Respublikası Cibuti Misir Qabon: Qabon qanunvericiliyinə görə, həm kişilər, həm də qadınlar əks cinslə poliqam nikaha daxil ola bilərlər. Praktikada bu hüquq yalnız kişilərə münasibətdə tanınır. Qambiya Qvineya Liviya Keniya: Poliginiya 2014-cü ildə qəbul edilən qanunla qanuni olmuşdur. Mali Mavritaniya Mərakeş Nigeriya (yalnız bəzi əyalətlərdə) San-Tome və Prinsipi Seneqal Somali Cənubi Sudan Sudan Esvatini Toqo Tanzaniya Uqanda Zambiya Əfqanıstan Bəhreyn Banqladeş Butan Bruney İndoneziya (Maluku, Şimali Maluku, Papua və Qərbi Papua vilayətlərindən başqa) İran İraq (İraq Kürdüstanı istisna olmaqla) İordaniya Küveyt Livan Maldiv adaları Oman Qətər Pakistan Səudiyyə Ərəbistanı Şri-lanka Suriya (Suriya Kürdüstanı istisna olmaqla) Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Yəmən Solomon adaları Qeyd edilən dövlətlərdə yalnız müsəlmanlara münasibətdə poliqam nikahları tənzimləyən xüsusi qanunvericilik aktları var.

Süleyman Qanuninin yürüşləri — Osmanlı sultanı Süleymanın 46 illik hakimiyyəti dövründə etdiyi yürüşlərin siyahısı. Qərbdə "Böyük Süleyman" və şərqdə "Qanuni" adlanan I Süleyman 25 yaşında atası I Səlimin ölməsi ilə 1520-ci ildə sultan oldu. Onun dövründə hərbi yürüşlər çox oldu. Vəzirləri və komandirləri ilə 13 böyük yürüş etdi. Yürüşləri 10 il 3 ay müddətində şəxsən özü idarə etdi. İlk səkkiz yürüşünü qərbə etdi. Digər beş yürüşü isə şərqə yönəlmişdi. Qərb yürüşlərində Macarıstan ilə 1521-ci ildə II Mehmedin tuta bilmədiyi Belqradı tutdu və 1526-cı ildə Mohaç döyüşündə II Layoşu öldürdü. Macarıstanın tam fəthi isə 1541-ci ildə tamamlandı. 1529-cu ildə Vyananı mühasirəyə aldı, amma şəhəri ələ keçirə bilmədi.