is. və sif. Xəzə yarar, xəz üçün olan. Xəzlik dəri. Xəzlik heyvan cinsi
is. [ər.] 1. Pul, cavahirat və s. qiymətli şeylər saxlanılan yer. Cümə axşamları ağanın xəzinəsindən füqəraya pul paylanardı
is. Abşeron yarımadasında şimaldan əsən şiddətli külək. …Xəzri hardansa buludları qovub gətirmiş, Bakını şiddətli və qısa yağışla sulayandan sonra, bi
xıx eləmək, uş. zar. – başını kəsmək. [Tapdıq:] “Dovşanın başını xıx elə” – deyib atanın üzünə baxdı
“Xıxıldamaq”dan f.is
bax xırıldamaq 1-ci mənada. Geyinməyə ayrı bir libasın yoxdur, Mirzə, – deyə Müqimbəy boğazında xıxıldaya-xıxıldaya güldü
“Xıxır(t)maq”dan f.is
f. “Xıx-xıx” deyərək dizi üstə çökdürmək, oturtmaq. Dəvəni xıxırtmaq. Qoyunu xıxırtmaq. – [Pristav:] Tatarlar deyirlər ki, qonaq ev sahibinin dəvəsidi
“Xıxlanmaq”dan f.is
məch. Diz üstə çökdürülmək, oturdulmaq. Məşədi Kazım ağa … xıxlanmış (f.sif.) dəvə kimi dizləri üstündə yerə çökdü
sif. və is. Geyməyə və ya işlətməyə yaramayan; gərəksiz, yıpranmış, köhnə, cəm-cındır. Xılxaları yığıb atmaq
sif. Sınıq, əzik, sınıq-salxaq, yararsız. Xılxın qab-qacaq. Xılxın ev əşyası. – Nəcəf xılxın nərdivanla dama qalxdı
is. 1. Hər hansı məhlulun, mayenin qabın dibinə çökən və ya ondan ayrılan lazımsız hissəsi. Yağın xıltı
bax xalta. Ova aparılan bu tazıların boynunda xılta olardı. H.Sarabski
bax xaltalı
sif. Dibinə xılt çökmüş, xıltı olan. Xıltlı məhlul
is. Lazım olan, yararlı xırda şeylər. Xımxırt almaq. Xımxırtını bir yerə yığmaq
zərf dan. 1. Yavaş-yavaş, alçaqdan, sakit-sakit, yavaşdan, özü üçün. [Araz:] O xımır-xımır, pəsdən oxuyan kim idi? – deyə soruşdu
is. anat. fiziol. Heyvan və insan orqanizmi skeletinin bəzi hissələrini birləşdirən elastiki və möhkəm toxuma
is. Saçı (keçmişdə, habelə köhnə adətcə barmaqları, əlləri, saqqalı) boyamaq üçün işlədilən, həmin bitkinin yarpaqlarından hazırlanan toz halında sarı
is. bot. Parlaq çiçəkləri olan bir sıra birillik bəzək bitkilərinin adı; balzamin
bax xınaçiçəyi
is. etnoqr. Toydan qabaq ərə gedən qızın başına, əl-ayağına xınayaxma (qoyma) adəti. Kiçikbəyimi tay-tuşu ilə bərabər gəlin hamamına apardılar, sonra
“Xınalamaq”dan f.is
f. Saça (ələ, saqqala) xına qoymaq. Əlini xınalamaq. – Molla Qurban … nazik saqqalını təzəcə xınalamışdı
“Xınalanmaq”dan f.is
f. Xına qoyulmaq, xına yaxılmaq
“Xınalatmaq”dan f.is
f. Xına qoydurmaq, xına yaxdırmaq. Ayağını xınalatmaq. Barmaqlarını xınalatmaq. – …Saçlarını xınalatmış (f
sif. 1. Xına çəkilmiş, xınalanmış, əl-ayağına xına qoyulmuş. Xınalı barmaqlar. – …Dükan-bazar boyalı yumurtalar, rəngarəng parçalar, əli-ayağı xınalı
bax xınaqoyma
sif. Xına rəngində olan, xına rənginə oxşar. Xınayı parça. – Gedim, deyirəm, camaatın dəmirin oda qoyum… Əsgərlərimiz üçün bir az buğda yığaq… Arabir
bax xıncım-xıncım. Bizdən sora kəndlilər Pəri arvadı və uşağını xarabadan çıxartmışdılar. Ancaq biçarə arvadın sağ qılçası dizdən yuxarı xınc-xınc olm
sif. Ağzınacan. Xıncaxınc dolu çamadan
zərf Tikə-tikə, xırdaxırda, qırıq-qırıq, parça-parça. Şüşə xıncımxıncım olub töküldü. – [Mindilli:] Yaxşı ki, atmağa qoymadın, yoxsa xıncım-xıncım ola
“Xınclanmaq”dan f.is
f. Tikə-tikə olmaq, qırıqqırıq olub tökülmək, sınıq-sınıq olmaq. Pəncərələr xınclanıb töküldü. Ə.Cəmil
is. Bostan. Zəmilər işlənir, toxum səpilir; Qız, qadın əlləşib əkirlər xır. M.S.Ordubadi. Qurbanqulu çox iş sevən bir cavan idi
is. Yiv (tüfəngdə, topda, tapançada). Tüfəngin xırı gedib
1. sif. Səsi xırıltılı. Xırxır adam. – Bu çolaq, xır-xır qocanı görəsən niyə cəzalandırmışlar? S.Vəliyev
is. Dəyməmiş, kal yemiş, qovun
zərf Adətən dolmaq, doldurmaq feilləri ilə – tamam, ağzınacan. Kisəni xırçaxırç doldurmaq. – Oturanlar oturmuş, asılanlar asılmış, vaqonlar xırçaxırç
is. Bostançı
“Xırçıldamaq”dan f.is
f. Xırçıltı səsi çıxartmaq, xırç-xırç eləmək. Yalnız ayaqlarımızın altında xırçıldayan çınqılların şikayətini andıran həzin səslər eşidilirdi
“Xırçıldatmaq”dan f.is
f. Bir-birinə toxunduraraq xırçıltı səsi çıxartmaq
is. İki bərk şeyin (metal, sümük və s.-nin) bir-birinə toxunmasından çıxan səs. Otaqda tükürpərdici bir xırçıltı eşidildi