DESPOTİZM

(despotiya) (yunan despotéia-qeyri-məhdud hakimiyyət) istibdad hakimiyyəti, müstəbidlik - 1. bir şəxsin, despotun, dövlətin və cəmiyyətin bütün üzvləri üzərində qeyri-məhdud, şəriksiz, özbaşınalığına qədər mütləqiyyət və insanlarda, təbəələrində heç bir hüququn olmaması ilə xarakterizə edilən hakimiyyət və dövlət quruluş forması. Dövlətin son dərəcədə mərkəzləşdirilməsi, despota tabe edilməsi, qayda-qanunun olmaması və monarxiyanın olması D.-ə xasdır. D. antik və orta əsr dövlətləri üçün səciyyəvidir. D. anlayışı “avtokratiya” və “tiraniya” anlayışlarına yaxın olsa da D. avtokratiyadan qəddarlığı ilə, tiraniya isə D.-dən xüsusi qəddarlığı ilə seçilir. Hərçənd tiraniya D.-in son həddidir. Avtoritar və totalitar rejimli dövlətlərdə müəyyən qaydalar, idarəçilik prinsipləri qaydaları olduğu halda D.-də heç bunlar da yoxdur, burada hakimiyyət yalnız qorxu, xof, vahimə mühitində qurulur. 2. (məcazi mənada) təkhakimlik, azad iradəni kobudcasına boğmaq, idarəolunan şəxslərə münasibətdə özbaşınalıq üsul və vasitələri ilə rəhbərlik, idarəçilik.
DESPOT
DESTABİLİZASİYA
OBASTAN VİKİ
Despotizm
Despotizm (yun. Δεσποτισμός, despotismós) vahid bir qurumun mütləq hakimiyyətlə hökm sürdüyü idarəetmə formasıdır. Normalda həmin qurum fərdidir, despotdur; lakin (avtokratiyada olduğu kimi) müəyyən qruplara hörmət və hakimiyyəti məhdudlaşdıran cəmiyyətlər də despotik adlanırdı. Danışıq dilində despot sözü xalqa, təbəələrə və ya tabeliyində olanlara zülm etmək üçün öz güc və səlahiyyətlərindən istifadə edənlərə alçaldıcı şəkildə aid edilir. Daha dəqiq desək, bu termin çox vaxt dövlət və ya hökumət başçısına şamil edilir. Bu mənada o, tiran və diktator terminləri ilə əlaqəli olan aşağılayıcı mənalara bənzəyir. Despot sözünün kökü yunan dilində despotes sözündəndir ki, bu da “ağa” və ya “güc sahibi” deməkdir. Bu termin tarix boyu bir çox hökmdarları və hökumətləri təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir. Bu, Qədim Misir Fironları tərəfindən həyata keçirilən mütləq səlahiyyət və hakimiyyəti, Bizans saraylarında zadəganlığı ifadə edir, Bizans vassal dövlətlərinin hökmdarlarını göstərir və Bizans imperatorları üçün bir titul hesab olunurdu. Bu və digər yunan və ya yunan təsirli kontekstlərdə bu termin aşağılayıcı deyil, şərəf kimi istifadə edilmişdir.

Значение слова в других словарях