I. i. Latin
II. s. Latin; ~əlifbası Roman alphabet, Roman letters; ~ dili Latin, the Latin language; ~ şrifti poliqr. Roman characters pl., Roman type, Latin script; loru (vulqar) ~ dili low / vulgar Latin; ~ Amerikası Latin America
Latın Amerikası
Latın Amerikası — Amerika qitəsində bölgə.
ABŞ-dən cənubda yerləşən Latın Amerikası regionuna 200 İEOÖ (İnkişaf etməkdə olan ölkə)-lər və 18 asılı ərazi daxildir. Latın Amerikası əhalisinin böyük əksəriyyəti roman (latın) dil qrupuna aid ispan (62%), portuqal (34%) və fransız dilində danışırlar. Regionu məhz bu cəhətinə görə Latın Amerikası adlandırırlar. Regiona daxil olan ölkələr ya respublikalar, ya da Ingiltərə birliyinə aid quruluşa malikdirlər. İqtisadi inkişafına görə bu region Asiya Afrikanın İOÖ-lərindən irəlidə olsa da, digər İOÖ-lər kimi bu region da dünya bazarına xammal çıxarır. ABŞ özünə zəruri olan xammalın 70%-ni məhz bu regiondan idxal edir.
Regionun İCM (İqtisadi coğrafi mövqe)-nin başlıca xüsusiyyəti Atlantik və Sakit okeanları arasında yerləşməsi və ABŞ ilə qonşu olmasıdır. Bu amil regionun ABŞ-dən asılılığını artırır.
== Əhalisi ==
Əhalisi — yerli hindu; Ispaniya və Portuqaliyadan gələnlərin nəsillərindən (bunlara kreollar deyilir) və Afrikadan gətirilmiş qulların hesabına formalaşmışdır.
Latın Kuboku
Latın Kuboku — 1949–1957-ci illərdə futbol üzrə Fransa, İspaniya, İtaliya və Portuqaliya çempionları arasında keçirilmiş futbol çempionatı.
Latın dili
Latın dili — Hind-Avropa dillərinə daxil dillərdən biri. Qədim Roma ərazisində işlədilmişdir. Əksər elmi terminlər bu dildən götürülmüşdür. Məsələn, "hydro" — su, "ferrium" — dəmir, "vita" — həyat deməkdir. Hazırda Vatikanda latın dili dövlət dilidir.
== Tarixi ==
Latın dili hind-avropa dil ailəsinin italyan dil qrupunun bir üzvüdür. Latın dilinin əlifbası qədim italyan əlifbası əsasında yaranıb və kökləri daha qədimə yunan və finikya əlifbasına qədər gedir. Latin dilinin tarixi bizim eradan öncəsinə aiddir və Tiber çayı ətrafındakı Latium bölgəsinin əsas istifadə etdiyi dil olub. Eyni zamanda Latium bölgəsi hazirdada böyük bir coğrafiyada öz təsirini göstərən roman sivilizasiyasının (Cənubi Avropa, Latın Amerikası və.s) ilk inkişaf etdiyi bölgə olub. Günü gündən Romada elit təbəqənin istifadə etdiyi dilə çevrilən latin dili b.e.ə I və b.e I əsrləri arasinda şimaldan gallarin, etruryalıların, liquriyalıların, venediklilərin və cənubdan yunan dilli xalqların təsiri ilə latın xalqı tarix səhnəsindən çıxmış və bununla da bu dilin məişət həyatında istifadəsi mümkünsüz olmuşdur.
Latın ifadələri
Latın dilinin "ölü dil" sayılmasına baxmayaraq bu dilə aid bir çox söz və ifadələr digər dillərin leksikonunda, xüsusilə dini, elmi, hüquqi terminologiyada hələ də geniş istifadə olunmaqdadır. Yeni ümumiişlək söz və ifadələrin yaranmasında latın dilinin rolu çox olmuşdur. Təbabəti xüsusilə kimya, biologiya, anatomiya kimi elmləri, o cümlədən beynəlxalq hüququ latın söz və ifadələrsiz təsəvür etmək qeyri mümkündür. Latın ifadələri günümüzdə elmi və məntiqi fikirləri geniş auditoriyaya çatdırmaq üçün mühüm bir vasitəyə çevrilmişdir. Son zamanlar elm və texnikanın, iqtisadiyatın, ticarətin sürətlə inkişaf etməsi ilə meydana çıxan yeni termin və ifadələr ingilis dili əsasında formalaşsalar da latın dilindən digər dillərə oturmuş söz və ifadələr hələ də klassikliyini qoruyub saxlamaqdadır. Latın söz və ifadələri bu məqalədə əlifba sırası ilə təqdim olunmuşdur.
Latın imperiyası
Latın İmperiyası və ya Konstantinopol Latın İmperiyası — 1204-cü ildə Dördüncü Səlib Yürüşü nəticəsində Konstantinopolun işğalı ilə qurulmuş dövlət. Səliblərin Romaniya adlandırdığı bu dövlət 57 il ayaqda qalmış, 25 iyul 1261-ci ildə Nikeya imperatoru VIII Mixael Konstantinopolu işğal etdikdən sonra, imperiya süqut etmişdir.
Latın kvadratı
Latın kvadratı (n düzülüşlü) — L=(lij) və n × n ölçülü cədvəlin ixtiyari n elementləri ilə doldurulmuş elə bir M cədvəlinə deyilir ki, buradakı hər sətir və sütunlardakı elementlər yalnız bir dəfə istifadə olunsun. 3 sıralı latın kvadratının nümunəsi:
[
A
B
C
C
A
B
B
C
A
]
{\displaystyle {\begin{bmatrix}A&B&C\\C&A&B\\B&C&A\\\end{bmatrix}}}
Hal-hazırda M-ə bir çox həqiqi ədədlər { 1,2,…, n} və ya çoxluq { 0,1,…, n-1} daxil etmək mümkündür. Ancaq Leonard Eyler latın əlifbasının hərflərindən istifadə etdiyinə görə bu əməliyyatı Latın kvadratı adlandırmışdı
Latın kvadratları istənilən n üçün mövcuddur. Sadəcə Kelis cədvəlinin cəm qrupunun halqasını istifadə etmək kifayətdir Zn: lij= (i+j-1) mod n.
== Latın kvadratlarının tədqiqat tarixi ==
İlk dəfə latın kvadratları (4 sıralı) Misirdə Əhməd əl-Buni tərəfindən təxminən 1200-cü ildə yazılmış "Şəms əl Maarif" kitabında dərc edilmişdi.
İki ortoqonal latın kvadratı ilk dəfə 1725-ci ildə J.Ozanam tərəfindən qeyd edilmişdir.
Latın məhəlləsi
Latın məhəlləsi ya Latın kvartalı (fr. Quartier latin) — Parisin V və VI dairələrini əhatə edən, Sena çayının sol sahilində Sorbonna universitetinin əhatəsini təşkil edən ənənəvi tələbə məhəlləsi. Məhəllə kiçik dalan və küçələrə, bistro kafe və restoranlarla zəngindir.
Cakomo Puççininin Bohema operasının II pərdəsindəki hadisələr məhz bu Latın məhəlləsində cərəyan edir.
Latın qrafikası
Latın əlifbası, müasir latın əlifbası — 26 hərfdən ibarət olaraq bir çox dillərin əlifbalarının qrafiki təsviri.
Roman, german, kelt və baltik dillər qruplarında və slavyan, fin-uqor, türk, semit və İran dil qruplarında bəzi dillər, alban və bask dili, həmçinin Hind-Çin, Myanma, Zond arxipelaqı, Afrika (Saxaradan cənuba), Amerika, Avstraliya və Okeaniya dilləri latın qrafikası əsasında əlifbaya malikdirlər.
Bəzi dillərin səs zənginliyini göstərməyə latın hərfləri azlıq etdiyindən onların müxtəlif modifikasiyasından istifadə edilir. Məsələn, Azərbaycan dilində: Ç (c-cedilla), Ə (Schwa), Ğ (g-breve), İ (I-dotted), Ö (O-diaeresis), Ş (s-cedilla) və Ü (u-diaeresis).
Latın qrafikası latın mədəniyyətinin əsaslarından hesab edilir.
== Hərflər ==
A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z
(J, U və W yox.)
a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, v, x, y, z
(j ,u və w yox.)
== Əlifbalar müqayisəsi ==
Š=Ť və Ž=Ď.
Ķķ=Ⱪⱪ və Ḩḩ=Ⱨⱨ
Uzun səslər: Â, Ê, Î, Ô, Û.
Yarı səslər: Ă, Ĕ, Ĭ, Ŏ, Ŭ (Qırtlaq hərfləri).
Ṫ hərfi əlifbada olmayan T-D səsidir (Ərəbcə:ط). Yalnız Ərəb və Osmanlıca tərcümələrində istifadə edilər.
Ż hərfi əlifbada olmayan Z-S səsidir (Ərəbcə:ظ). Yalnız Ərəb və Osmanlıca tərcümələrində istifadə edilər.
Latın əlifbası
Latın əlifbası, müasir latın əlifbası — 26 hərfdən ibarət olaraq bir çox dillərin əlifbalarının qrafiki təsviri.
Roman, german, kelt və baltik dillər qruplarında və slavyan, fin-uqor, türk, semit və İran dil qruplarında bəzi dillər, alban və bask dili, həmçinin Hind-Çin, Myanma, Zond arxipelaqı, Afrika (Saxaradan cənuba), Amerika, Avstraliya və Okeaniya dilləri latın qrafikası əsasında əlifbaya malikdirlər.
Bəzi dillərin səs zənginliyini göstərməyə latın hərfləri azlıq etdiyindən onların müxtəlif modifikasiyasından istifadə edilir. Məsələn, Azərbaycan dilində: Ç (c-cedilla), Ə (Schwa), Ğ (g-breve), İ (I-dotted), Ö (O-diaeresis), Ş (s-cedilla) və Ü (u-diaeresis).
Latın qrafikası latın mədəniyyətinin əsaslarından hesab edilir.
== Hərflər ==
A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z
(J, U və W yox.)
a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, v, x, y, z
(j ,u və w yox.)
== Əlifbalar müqayisəsi ==
Š=Ť və Ž=Ď.
Ķķ=Ⱪⱪ və Ḩḩ=Ⱨⱨ
Uzun səslər: Â, Ê, Î, Ô, Û.
Yarı səslər: Ă, Ĕ, Ĭ, Ŏ, Ŭ (Qırtlaq hərfləri).
Ṫ hərfi əlifbada olmayan T-D səsidir (Ərəbcə:ط). Yalnız Ərəb və Osmanlıca tərcümələrində istifadə edilər.
Ż hərfi əlifbada olmayan Z-S səsidir (Ərəbcə:ظ). Yalnız Ərəb və Osmanlıca tərcümələrində istifadə edilər.
Latın Mədəniyyəti Akademiyası
Latın Mədəniyyəti Akademiyası — Bütün dünyada latın mədəniyyətinə bağlı olan tanınmış elm, ədəbiyyat və mədəniyyət xadimlərini birləşdirən nüfuzlu qurum. Mərkəzi ofisi Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərində yerləşir. Akademiyaya YUNESKO-nun keçmiş baş direktoru Federiko Mayor rəhbərlik edir.
Latın dilində ixtisarlar
Latın dili bir zamanlar Avropanın ortaq akademik dili idi. 18-ci əsrdən etibarən yazıçılər əsərlərində öz ana dillərindən istifadə etməyə başladılar. Ancaq latın dilində istifadə olunan bir sıra ixtisarlar olduğu kimi qaldı. Bunun səbəblərindən biri latın dilinin sadəliyidir, ancaq əsas əhəmiyyətli səbəb latın dilinin hələ də mədəniyyət dili olmasıdır. Latın dilindəki ixtisarlar bu gün də istifadə edilir.
Bunlardan ən geniş yayılmışları:
A.D. (Anno Domini)
Mənası: "Tanrının ili" ("miladdan sonra" və ya "İsadan sonra")
a.m. (ante meridiem)
Mənası: "günortadan əvvəl"
c.f. ya da Cf. (confere)
Mənası: "qarşılaşdır"
C.V. ya da CV (Curriculum Vitae)
Mənası: "Avtobioqrafiya"
et al. (et alii)
Mənası: "və digərləri" və ya "və digər birlikdə işləyənlər"
etc.
Vulqar latın dili
Vulqar Latın, Xalq Latın, Son Latın və Yerli Latın dili kimi də tanınır (lat. sermo vulgaris) — İtaliyada, sonra isə Roma İmperiyasının əyalətlərində yayılmış latın dilinin danışıq növüdür. Yazılı ədəbi forma ilə ziddiyyət təşkil edir. Roman dillərinin bilavasitə əcdadı olan yerli Latın dilidir (Klassik Latın deyil). Digər tərəfdən, onun yayıldığı bütün bölgələrdə indi roman dilləri yoxdur. Vulqar Latın dili ən böyük coğrafi yayılmasına eramızın III əsrində çatmışdır. e., Roma İmperiyasının sərhədlərinin maksimum genişlənməsi dövründə. 3-cü əsrin sonlarından, xüsusən də 5–7-ci əsrlər arasında , Xalqların Böyük Köçü zamanı, Qədim Romaniya adlanan bölgələrdə Latın (Roman) ərazisinin dil sərhədləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldı. Beləliklə, Şimali Afrikada xalq latın dili tamamilə ərəb dili ilə, İngiltərədə isə alman dialektləri ilə əvəz olundu (baxmayaraq ki, xalq Latın dili yerli kelt dillərinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir). Latın dilinin tədricən yoxa çıxdığı bölgələr (Pannonia, İlliriya, Roma Britaniyası, Roma Almaniyası, Roma Afrikası) Rumıniya submersa adlanırdı .
Latın ifadələrinin siyahısı
Latın dilinin "ölü dil" sayılmasına baxmayaraq bu dilə aid bir çox söz və ifadələr digər dillərin leksikonunda, xüsusilə dini, elmi, hüquqi terminologiyada hələ də geniş istifadə olunmaqdadır. Yeni ümumiişlək söz və ifadələrin yaranmasında latın dilinin rolu çox olmuşdur. Təbabəti xüsusilə kimya, biologiya, anatomiya kimi elmləri, o cümlədən beynəlxalq hüququ latın söz və ifadələrsiz təsəvür etmək qeyri mümkündür. Latın ifadələri günümüzdə elmi və məntiqi fikirləri geniş auditoriyaya çatdırmaq üçün mühüm bir vasitəyə çevrilmişdir. Son zamanlar elm və texnikanın, iqtisadiyatın, ticarətin sürətlə inkişaf etməsi ilə meydana çıxan yeni termin və ifadələr ingilis dili əsasında formalaşsalar da latın dilindən digər dillərə oturmuş söz və ifadələr hələ də klassikliyini qoruyub saxlamaqdadır. Latın söz və ifadələri bu məqalədə əlifba sırası ilə təqdim olunmuşdur.
Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası
Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası — Azərbaycan Respublikasının dövlət dili olan Azərbaycan dilinin əlifbası. Latın əlifbasının bir modifikasiyasıdır, Azərbaycan öz müstəqilliyini əldə etdikdən sonra latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpası haqqında 1991-ci ildə qəbul olunmuş qanun ilə Azərbaycan dilində yazı latın qrafikası ilə aparılır.
== Yaranma tarixi ==
Əlyazmalar İnstitutunda Mirzə Fətəli Axundovun (1812–1878) çap olunmuş və çap olunmamış əlyazmalarının arxivi var. Axundov teatr və dram əsərləri yazmasına baxmayaraq onun əlifba düzəlişinə böyük təsiri olmuşdur.
Axundov Tiflisdə tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərmiş və əlifba düzəlişi işinə 1850-ci ildən başlamışdır. Onun ilk cəhdi ərəb yazısının dəyişdirilməsi üzərində cəmlənmişdir ki, bu, Azərbaycan dilinin fonetik tələblərinə daha uyğun olacaqdı.
Əvvəlcə Axundov hər bir səsin ayrı hərf tərəfindən ifadə (ikiləşdirmə və məhəl qoymama olmaması şərti ilə) olunması fikri üzərində dayandı. Belə ki, ərəb əlifbasında 3 sait səs olduğu halda Azərbaycan əlifbasında 9 sait səs olmalı idi. Daha sonra Axundov yazını onun sürətini aşağı salan nöqtələrdən və ilmələrdən azad eləmək istəyirdi. Üçüncüsü, əgər yazı davamlı olaraq hərflər qırılmadan yazılsa yazı yazmaq asanlaşar.
Slavyan-Yunan-Latın Akademiyası
Slavyan-Yunan-Latın Akademiyası (rus. Славяно-греко-латинская академия, yun. Σλαβοελληνολατινική Ακαδημία, lat. Academia Slavo-Graeco-Latina) — Rusiyada 1687-ci ildə qurulan ilk ali təhsil müəssisəsi.
Slavyan-Yunan-Latın Akademiyası Rusiyadakı bütün ali təhsilə təkan verdi. Akademiyanın yaradılmasında məqsəd təhsilli insanları Rusiyanın ehtiyacları üçün hazırlamaq idi. Akademiya nəinki aristokratiya, hökumət və kilsə məmurlarının,eyni zamanda tacir və hətta qullarında övladlarını yetişdirmişdir. Əvvəlcə Akademiyada 100-ə yaxın tələbə, XVIII əsrin əvvəllərində 600, XIX əsrin əvvəllərində 1600-dən çox tələbə var idi.
Akademiyanı bitirmiş görkəmli elm adamları,dövlət, diplomatiya, kilsə, sənət və mədəniyyət adamları olmuşdur, bunlardan ən məşhuru Moskva Universitetinin qurucusu Mixail Lomonosovdur.
Akademiyanın nizamnaməsinə görə, müəllimin müvafiq olaraq, senzura və hətta polis funksiyalarına əlavə olaraq xristian məhkəməsinin yurisdiksiyası ona həvalə edilmişdi.
Yunan və latın kitabələri
Yunan və latın kitabələri — Yunan dilindən qədim kitabələr miladdan öncə XI-VIII əsrlərə aiddir.
Yunan dilindən qədim kitabələr miladdan öncə Xı-VIII əsrlərə aiddir.Məsələn, Kipr adasında tapılan daş və məişət qabları üzərində həkk edilən kitabələr e.ə. XI-IV əsrlərə aiddir.daş üzərində həkk edilən rəsmi sənədlərə aid möhtəşəm nümunələr İtaliyada tapılmışdır.Onların mətnlərindəki fikirlər dövlətin və onun qurumlarının möhkəmləndirilməsinə xidmət edirlər. Bu qrup kitabələr içərisində polis konstitusiyası, 1884-cü ildə Krit adasında tapılmış Qort qanunları kimi sənədlər xüsusi yer tutur. Bir sıra ticarət müqavilələrinin , o cümlədən afrikalıların Selimbriya ilə bağladığı müqavilələrin mətnləri də daş üzərində zəmanəmizədək gəlib çatmışdır.
Roma tarixinə dair qiymətli epiqrafik sənədlər aşkar olunmuşdur. Məsələn, miladdan öncə 186-cı ildə Roma Senatının Dionisi şənliklərini qadağan etməsi haqqında dekretin mətni, aqrar qanunun fraqmentləri, Yuli Sezarın bəzi qanunları, səsvermə reqlamenti haqqında Qeban cədvəli, Avqustun vəsiyyətləti və s. Kitabələr Roma tarixinin müxtəlif məslələrinin aydınlaşdırılmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Kitabələrin böyük bir hissəsi sosial – iqtisadi tarix məslələrini özündə əks etdirilər. Latın dilində olan kitabələrdən iqtisadi həyatın öyrənilməsində xüsusi əhəmiyyət kəsb edən kitabələr xüsusi yer tutur.
Latın Amerikası İqtisadi Komissiyası
Latın Amerikası İqtisadi Komissiyası — Latın Amerikası təşkilatlarından birinin qısa adıdır. ECLA 25 fevral 1948-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) çərçivəsində yaradılmışdır. İspanca qısaldılmış adı CEPAL-dır. Sonrakı illərdə Karib hövzəsi ölkələri də tədqiqat sahəsinə daxil edilmiş, buna görə də adı 1984-cü ildə ECLAC (ing. The Economic Commission for Latin America and Caribbean; azərb. Latın Amerikası və Karib hövzəsi İqtisadi Komissiyası) olaraq dəyişdirilmişdir. BMT-nin 5 regional komissiyasından biri olan ECLAC-ın inzibati mərkəzi Çilinin Santyaqo şəhərindədir.
ECLAC-ın əsas məqsədi rəsmi sənədlərdə Latın Amerikası ölkələrinin iqtisadi inkişafına töhfə vermək və onların iqtisadi siyasətləri arasında əlaqəni təmin etmək kimi göstərilir.
Komissiya 1951-ci ildə Meksikada Mərkəzi Amerika ölkələri və 1966-cı ildə Port-of-Speyndə (Trinidad və Tobaqo) Karib hövzəsi ölkələri üçün subregional mərkəzlər yaratmışdır. Buenos-Ayres, Brazilia, Montevideo və Boqotada da ofisləri mövcuddur.
Latın Amerikası Turizm Təşkilatlarının Konfransı
Latın Amerikası Turizm Təşkilatlarının Konfransı və ya qısaca KOTAL — beynəlxalq regional turizm təşkilatıdır.
1957-ci ildə yaradılmışdır.
Bu qurum Latın Amerikasının 900-dən çox turizm, nəqliyyat, mehmanxana müəssisələri, həmçinin Asiya, Afrika və Avropanın 350-dən yuxarı turizm müəssisələrini özündə birləşdirir.
Əsas vəzifəsi Latın Amerikası turizm sənayesinin inkişafı məqsədilə bütün turizm müəssisələrinin və milli assosasiyalarının fəaliyyətini birləşdirməkdir.
KOTAL-ın Katibliyi Argentinanın paytaxtı Buenos-Ayres şəhərində yerləşir. Konfransın rəsmi dilləri isə ispan və ingilis dilləridir. Rəhbər orqanları isə adətən ildə bir dəfə keçirilən Baş Assembleya və Direktorlar Şurası sayılır.
Avropa şəhərlərinin latın adlarının siyahısı
Antik dövrlə əlaqəli ədəbiyyatda, Latın və ya Qədim Yunan dilində basılan kitablarda, eləcə də 19-cu əsrin ortalarından əvvəl nəşr olunan kitablarda, Latın dilində Avropa şəhərlərinin adlarına həm mətndə, həm də izlərdə rast gəlmək olar. Bəzən bu adlar həm müasir, həm də qədim adlardan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər.
Bu cür adlar antik dövrdə şəhərin və ya ətraf ərazinin əsl adını təmsil edə bilər (Vyana — Vindobona, Trir — Treveri, London — Londinium, Bad-Kroytsnax — Cruciniacum). Bir yaşayış məntəqəsi adının qədim mənbələrə görə müəyyən bir bölgədə yerləşdiyi, lakin orta əsr və ya müasir bir şəhərlə dəqiq bir şəkildə təsbit edilə bilməyən bir Latın adı olaraq istifadə edildiyi hallar var. Buna nümunə olaraq "Eblana" (Eblana Portus) adını göstərmək olar. Ptolemeyə görə, İrlandiyanın şərq sahilindəki bir liman və ya yaşayış məntəqəsidir; ədəbiyyatda, tez-tez ya Dublinin özü, ya da Dandalkın ətrafındakı latın adı olaraq istifadə olunurdu.
Antik dövrdə şəhərin həqiqi adı orta əsrlərdə qəbul edilmiş addan fərqlənə bilər. Məsələn, Leidenin Lugdunum Batavorum qəsəbəsi ilə eyniləşdirilməsi şübhə doğurur: Lugdun olduqca müasir Katveykin yerində idi, lakin XVI–XIX əsrlərin ədəbiyyatında Leiden-in standart Latın ekvivalentidir.
Əgər şəhər açıq-aşkar qədim dövrlərdə mövcud deyildisə, müasir adın Latınlaşmış forması ümumiyyətlə istifadə olunurdu (və istifadə olunur)
(Stokholm — Holmia, Moskva — Mosqua, Moscovia) və ya mümkünsə müasir adın Latın dilinə hərfi tərcüməsi: Cervimontium — Yelenya-Qura (1945-ci ilə qədər — Xirşberq), hərfən "Maral dağı", Bipontium — Tsvaybryuken, hərfən "İki körpü".
Yaponiyada latın qrafikalı əlifbanın qəbul edilməsi təklifi
Romaciron (ローマ字論) – yapon dilinin ənənəvi yazı sisteminin (kanci və kana) latın qrafikasına əsaslanan yazı sistemi (romaci) ilə əvəz olunması təklifi. Yapon dilinin romanizasiya üçün Hepbörn, Nihon-şiki və Kunrey-şiki sistemləri təklif olunmuşdur.
Meyci dövründən etibarən Yaponiyada latın qrafikalı əlifbanın qəbul edilməsi üçün bir çox cəhd və təklif başa tutsa da, romaci bir çox səbəbə görə heç vaxt Yaponiyada əsas yazı sistemi kimi qəbul olunmamışdır: kanci və kananın yapon mədəniyyətinin bir hissəsi kimi qəbul olunması; əhalinin ənənəvi yazı sisteminə uzun müddətdir ki, öyrəşməsi; romanizasiya üçün istifadə olunacaq sistemin seçilməsi barədə konsensusun əldə olunmaması əsas səbəblərdir. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Yaponiyanı işğal altında saxlamış ABŞ rejimi yapon yazı sistemində romacini qəbul etdirmək üçün cəhdlər göstərsə də, uğursuz olmuşdur.
Yapon dilinin yazı islahatına ehtiyac olduğunu düşünən ilk şəxslər XVII əsrdə yoqakuşalar (Qərb ölkələrini öyrənən alimlər) olmuşdurlar. Aray Hakuseki 1715-ci ildə yazdığı "Seyyo kibun" adlı əsərində 1708-ci ildə Yakuşima adasına ayaq basmış italyan keşiş Covanni Battista Sidotti ilə söhbətlərini təsvir etmiş və əlifba sisteminin rahatlığı haqqında fikirlər yazmışdır. Buna baxmayaraq, o, Yaponiyanın xarici yazı sistemini qəbul etməli olduğunu deməmişdir.
XVII əsrdə bir çox ranqaku alimi (Hollandiya vasitəsilə xarici ölkələri öyrənən alimlər) holland dilini öyrənmiş və əlifba sisteminin rahat olduğunu bildirmişdir. Hətta belə alimlərdən biri olan Honda Toşiaki 1798-ci ildə yazdığı "Seyiki monoqatari" əsərində Qərb yazısının istifadə olunmasını təklif etmiş, bu yazının kanadan daha rahat olduğunu və Qərb ölkələri ilə əlaqə saxlamağı asanlaşdıracağını demişdir.
1868-ci ildə baş vermiş Meyci islahatından sonra bir çox şəxs Yaponiyanın ənənəvi yazı sisteminin dəyişdirilməsini təklif etmişdir.
Avropa şəhərlərinin latın adları
Antik dövrlə əlaqəli ədəbiyyatda, Latın və ya Qədim Yunan dilində basılan kitablarda, eləcə də 19-cu əsrin ortalarından əvvəl nəşr olunan kitablarda, Latın dilində Avropa şəhərlərinin adlarına həm mətndə, həm də izlərdə rast gəlmək olar. Bəzən bu adlar həm müasir, həm də qədim adlardan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər.
Bu cür adlar antik dövrdə şəhərin və ya ətraf ərazinin əsl adını təmsil edə bilər (Vyana — Vindobona, Trir — Treveri, London — Londinium, Bad-Kroytsnax — Cruciniacum). Bir yaşayış məntəqəsi adının qədim mənbələrə görə müəyyən bir bölgədə yerləşdiyi, lakin orta əsr və ya müasir bir şəhərlə dəqiq bir şəkildə təsbit edilə bilməyən bir Latın adı olaraq istifadə edildiyi hallar var. Buna nümunə olaraq "Eblana" (Eblana Portus) adını göstərmək olar. Ptolemeyə görə, İrlandiyanın şərq sahilindəki bir liman və ya yaşayış məntəqəsidir; ədəbiyyatda, tez-tez ya Dublinin özü, ya da Dandalkın ətrafındakı latın adı olaraq istifadə olunurdu.
Antik dövrdə şəhərin həqiqi adı orta əsrlərdə qəbul edilmiş addan fərqlənə bilər. Məsələn, Leidenin Lugdunum Batavorum qəsəbəsi ilə eyniləşdirilməsi şübhə doğurur: Lugdun olduqca müasir Katveykin yerində idi, lakin XVI–XIX əsrlərin ədəbiyyatında Leiden-in standart Latın ekvivalentidir.
Əgər şəhər açıq-aşkar qədim dövrlərdə mövcud deyildisə, müasir adın Latınlaşmış forması ümumiyyətlə istifadə olunurdu (və istifadə olunur)
(Stokholm — Holmia, Moskva — Mosqua, Moscovia) və ya mümkünsə müasir adın Latın dilinə hərfi tərcüməsi: Cervimontium — Yelenya-Qura (1945-ci ilə qədər — Xirşberq), hərfən "Maral dağı", Bipontium — Tsvaybryuken, hərfən "İki körpü".
Larisa Latınina
Larisa Semyonovna Latınina (27 dekabr 1934, Xerson, Odessa vilayəti) — Keçmiş sovet gimnastı. 1956–1964-cü illər ərzində 14 fərdi və 4 komanda oyunu üzrə olimpiya medalı qazanmışdır. O, 18 olimpiya medalı ilə 48 il ərzində olimpiya rekordunu öz əlində saxlamış, lakin bu rekord 2012-ci ilin 31 iyulunda amerikan üzgüçü Maykl Felps tərəfindən qırılmışdır. Felpsin ümumi medal sayına görə rekord qırmasına baxmayaraq, Larisa Latınina fərdi oyunlar üzrə 14 olimpiya medalı ilə rekordu öz əlində saxlayır.
== Həyatı ==
Larisa Semyonovna Diriy, 1934-cü ilin 27 dekabrında Ukraynanın Xerson şəhərində anadan olmuşdur. O, əvvəl balerina kimi fəaliyyət göstərmiş, lakin öz xoreoqrafı Xersonu tərk edəndən sonra gimnastikaya maraq göstərmişdir. O, 1953-cü ildə ali məktəbi bitirdikdən sonra Lenin Politexnik İnstitutunda təhsil almaq üçün Kiyev şəhərinə köçmüş, o cümlədən Burevestnik Könüllü İdman Cəmiyyətində gimnastika üzrə məşqlərə başlamışdır. 19 yaşlı Larisa, 1954-cü ildə Roma şəhərində keçirilən dünya çempionatında debüt etmişdir.
== Gimnastika karyerası ==
1956 Yay Olimpiya Oyunlarında Larisa Latınina, macar Aqnes Keleti ilə birlikdə olimpiadanın ən yaxşı gimnastı olmuşdu. Latınina, Keletini şəxsi çoxnövçülükdə məğlub etmiş və həmçinin sovet yığması komanda hesabında qələbə qazanmışdı.
Latınca
Latın dili — Hind-Avropa dillərinə daxil dillərdən biri. Qədim Roma ərazisində işlədilmişdir. Əksər elmi terminlər bu dildən götürülmüşdür. Məsələn, "hydro" — su, "ferrium" — dəmir, "vita" — həyat deməkdir. Hazırda Vatikanda latın dili dövlət dilidir.
== Tarixi ==
Latın dili hind-avropa dil ailəsinin italyan dil qrupunun bir üzvüdür. Latın dilinin əlifbası qədim italyan əlifbası əsasında yaranıb və kökləri daha qədimə yunan və finikya əlifbasına qədər gedir. Latin dilinin tarixi bizim eradan öncəsinə aiddir və Tiber çayı ətrafındakı Latium bölgəsinin əsas istifadə etdiyi dil olub. Eyni zamanda Latium bölgəsi hazirdada böyük bir coğrafiyada öz təsirini göstərən roman sivilizasiyasının (Cənubi Avropa, Latın Amerikası və.s) ilk inkişaf etdiyi bölgə olub. Günü gündən Romada elit təbəqənin istifadə etdiyi dilə çevrilən latin dili b.e.ə I və b.e I əsrləri arasinda şimaldan gallarin, etruryalıların, liquriyalıların, venediklilərin və cənubdan yunan dilli xalqların təsiri ilə latın xalqı tarix səhnəsindən çıxmış və bununla da bu dilin məişət həyatında istifadəsi mümkünsüz olmuşdur.
Latınlar
Latınlar (lat. Latini) italik qrupuna aid faliskerlərə qohum olan e.ə. I minillikdə indiki İtaliyanın ərazisinə məskunlaşmış dili sabin, umbr və osk dillərinə yaxın bir xalq. Latınlar qədim Roma xalqının və roman xalqlarının etnogenezində əsas rol oynamışlar. Latınların tarixi yaşadığı ərazi Laçium göstərilir. Roma İmperiyası dövründə latınların dili dünyəvi dilə çevrilmişdir. Latın xalqı sonradan tamamilə məhv olmuşdur.