SATUR

Satur Pavloviç Ağayan (erm. Ծատուր Պավելի Աղայան; 12 yanvar 1912, Zəylik, Dəstəfur rayonu – 3 dekabr 1982, İrəvan) — erməni sovet tarixçisi, pedaqoq, tarix elmləri doktoru (1948), professor (1950). Ermənistan SSR EA-nın həqiqi üzvü (1963). Satur Pavloviç Ağayan 12 yanvar 1912-ci ildə Rusiya imperiyasına bağlı Yelizavetpol quberniyasının Zəylik kəndində (indiki Daşkəsən) anadan olmuşdur. O, 1941–1948-ci illərdə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun baş elmi işçisi, Vladimir Lenin adına APİ-nin prorektoru, Kirov adına ADU-nun dosenti olmuşdur. O1943-cü ildən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının üzvü olan Ağayan Ermənistan SSR Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunda şöbə müdiri, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi yanında Marksizm-Leninizm İnstitutu (MLİ) Ermənistan filialı direktorunun müavini (1948–1951), Ermənistan KP MK elm və mədəniyyət şöbəsinin müdiri (1951–1954), Ermənistan SSR Tarix İnstitutu direktorunun müavini, İrəvan Universitetinin professoru (1954–1961), MLİ Ermənistan filialının direktoru (1961–1968) kimi işləmişdir. O, 1968-ci ildən Ermənistan SSR Elmlər Akademiyasının akademiki, Ermənistan SSR Elmlər Akademiyasının ictimai elmlər bölməsinin akademik-katibi olmuşdur. Əsas tədqiqat sahələri: Cənubi Qafqazda inqilabi hərəkat tarixi, XIX əsrdə aqrar münasibətlər, Cənubi Qafqaz xalqlarının dostluğu. Satur Pavloviç Ağayan 3 dekabr 1982-ci ildə İrəvan şəhərində vəfat etmişdir. Большая советская энциклопедия.

Diona (q.yun. Διώνη, lat. Dione) — Saturn planetinin peyki. 21 mart 1684-cü ildə italyan astronomu Covanni Kassininin Paris rəsədxanasındakı tədqiqatları nəticəsində kəşf edilmişdir. Diona Kassininin kəşf etdiyi Saturnun 4 peykindən biridir. Digər üçü Tetis, Reya və Yapetdir. Kassini kəşf etdiyi peykləri Fransa kralı XIV Lüdovikin şərəfinə "Lüdovik ulduzları" (lat. Sidera Lodoicea) adlandırmışdı. 1847-ci ilə qədər astronomlar Dionanı Saturnun dördüncü peyki (Saturn IV) adlandırırdılar. Yalnız həmin il Vilyam Herşelin oğlu Con Herşel Saturnun o dövrdə məlum olan 7 peykini Roma mifologiyasında Saturnun analoqu olan Kronosun bacı və qardaşlarının şərəfinə adlandırmağı təklif etdi.

Enselad (ing. Enceladus; yun. Εγκέλαδος) və ya şərti adı ilə Saturn II — Saturnun ən böyük 6-cı və ən parlaq peyki. 1789-cu ilin 23 avqustunda Vilyam Herşel tərəfindən kəşf edilmişdir. Adını yunan mifologiyasında titan Enseladdan almışdır. Peykin diametri təxminən 500 km-dir. Kütləsinin böyük hissəsini buzlaqlar təşkil edir. Enseladın digər buz peyklərindən fərqləndirən əsas cəhəti çox parlaq və səthinin hamar olması, parlaq olmasıdır. Enseladın su buzundan ibarət səthi daim yenilənmə içərisindədir. Peyk Günəşdən aldığı işığın 90 %-ni qaytarır.

Enselad (ing. Enceladus; yun. Εγκέλαδος) və ya şərti adı ilə Saturn II — Saturnun ən böyük 6-cı və ən parlaq peyki. 1789-cu ilin 23 avqustunda Vilyam Herşel tərəfindən kəşf edilmişdir. Adını yunan mifologiyasında titan Enseladdan almışdır. Peykin diametri təxminən 500 km-dir. Kütləsinin böyük hissəsini buzlaqlar təşkil edir. Enseladın digər buz peyklərindən fərqləndirən əsas cəhəti çox parlaq və səthinin hamar olması, parlaq olmasıdır. Enseladın su buzundan ibarət səthi daim yenilənmə içərisindədir. Peyk Günəşdən aldığı işığın 90 %-ni qaytarır.

Hiperion (ing. Hyperion) və ya Saturn VII — Saturn planetinin təbii peyki. 1848-ci ilin 16 sentyabrında Villiam Bond, Corc Bond və Villiam Lassel tərəfindən kəşf olunmuşdur. Peyki digərlərindən fərqləndirən əsas cəhəti kürə formasında olmamasıdır. Peyk öz adını yunan mifologiyasında Kronun ögəy qardaşı olan İşıq tanrısı Hiperiondan almışdır. Ekvivalent ad kimi Saturn VII-dan dan istifadə olunur. Çünki bu ingilis astronom Con Herşelin kəşf etdiyi 6 Saturn peykindən sonra 7-ci peykdir. Saturndan 1.5 milyon km uzaqlıqda olan və planetin ətrafında dövrəsini 21 günə başa çatdıran Hiperion yumurta formalı olub 360 km uzunluğunda və 250 km enindədir. Səthinin niyə bu qədər meteor izi daşıdığı bilinmir. Peykin sıxlığı isə suyun sıxlığından belə azdır.

Phaethornis striigularis saturatus (lat. Phaethornis striigularis saturatus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin uzunqanadkimilər dəstəsinin kolibrilər fəsiləsinin günəş kolibrisi cinsinin phaethornis striigularis növünə aid heyvan yarımnövü.

[mənbə göstərin] Prometeus — Günəş sistemində Saturn planetinin peykidir. Prometey Saturnun F halqasının daxili kənarının genişliyini məhdudlaşdıran çoban ayı kimi çıxış edir. Prometey son dərəcə nizamsızdır və görünən kraterlərə malikdir — bəzilərinin diametri 12,4 mil (20 kilometr) qədərdir. Bununla belə, o, yaxın qonşuları Pandora, Yanus və Epimeteydən daha az kraterlidir. Prometey sıxlığının aşağı olduğu təxmin edilir. Çox aşağı sıxlığı və nisbətən yüksək albedosu olduğundan, ehtimal ki, Prometeus çox məsaməli buzlu bir bədəndən ibarətdir.

Kəkotu (lat. Satureja) – dalamazkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Micromeria douglasii (lat. Micromeria douglasii) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin micromeria cinsinə aid bitki növü. Clinopodium douglasii (Benth.) Kuntze Satureja douglasii (Benth.) Briq. Micromeria barbata Fisch. & C.A.Mey. Micromeria chamissonis (Benth.) Greene Thymus chamissonis Benth. Thymus douglasii Benth.

Pulqar yarpızı, Giləmərzə (lat. Mentha pulegium) — dalamazkimilər fəsiləsinin nanə cinsinə aid bitki növü. Çoxillik, qısa tüklü bitkidir. Gövdəsi düz, yatan və ya bir qədər qalxan çoxbudaqlı, hündürlüyü 15-30 sm-dir. Yarpaqları qısa saplaqlı, 1-2 sm uzunluqda, 5–10 mm enində, oval və ya yumurtavari, ucları küt, qıraqları azacıq dişciklidir. Çiçəkqrupu çoxsaylı, diametri 10–15 mm olan çoxçiçəkli çiçək köbələrindən ibarətdir. Kasacığı ikidodaqlı, xaricdən tüklüdür. Tacı 5–7 mm uzunluqda, kasacıqdan iki dəfə uzun, əlvan çəhrayı rənglidir. Fındıqcıqları xırda, 0,5 mm uzunluqda, yumrudur. Giləmərzə növü Makaroneziya, Avropa, Efiopiya, eləcə də Aralıq dənizi sahillərindən İrana qədər yayılmışdır.

Dağınıqçiçək kəkotu, Məzrə, Küftəotu (lat. Satureja hortensis) - kəkotu cinsinə aid bitki növü. Cənubi Avropa, Krım, Türkiyə, Orta Asiyada yayılıb. Çınqıllı, daşlı yamaclarda, qayalarda bitir. Bağ və bostanlarda çoxaldılır, bəzən isə yabanılaşır və alaq otu kimi bitir.

Satureja laxiflora (lat. Satureja laxiflora) — dalamazkimilər fəsiləsinin kəkotu cinsinə aid bitki növü.

Dağ kəkotusu (lat. Satureja montana) – dalamazkimilər fəsiləsinin kəkotu cinsinə aid bitki növü.

Satureja mutica (lat. Satureja mutica) – dalamazkimilər fəsiləsinin kəkotu cinsinə aid bitki növü.

Satureja spicigera (lat. Satureja spicigera) — dalamazkimilər fəsiləsinin kəkotu cinsinə aid bitki növü.

Satureja taurica (lat. Satureja taurica) — dalamazkimilər fəsiləsinin kəkotu cinsinə aid bitki növü.

Saturn (planet) — planet. Saturnun peykləri — peyklər Saturn mükafatı — Film Mükafatı.

Saturn (planet) — planet. Saturnun peykləri — peyklər Saturn mükafatı — Film Mükafatı.

Kron, Kronos, Xronos (yun. Κρόνος, Χρόνος; mənası "zaman" deməkdir) — qədim yunan mifologiyasında titan, səma tanrısı Uranın və yer ilahəsi Geyanın kiçik oğlu. Zamanın şəxsləşdirilmiş obrazıdır. Qədim Roma mifologiyasında Saturn (lat. Saturnus), Uran uşaqları dəhşətli və kinli olduqları, ona hörmətsizlik etdikləri üçün səltənətinin və taxtının devrilməsindən ehtiyat edərək onları Geyanın — yerin bətnində — zülmət Tartarda gizlətmişdir. Bətnindəki ağırlıqdan əzab çəkən yer uşaqlarını ata Urana qarşı üsyana çağırır. Geyanın bu çağırışına səs verən kiçik oğlu zaman — Kron olur. Qisas almaq üçün nəhəng oraq düzəldərək buludlar arasında gizlənərək Uranın yatmasını gözləyir. Kron atası Uranı oraqla cinsiyyət üzvünü kəsərək axtalayır. Nərilti çəkən Uran oğlu Kronu onun da öz övladlarından bunu görməsini deyərək lənətləyir.

Saturn, köhnəlmiş adı Zühəl — Günəş sistemində Yupiterdən sonra ən böyük ikinci, Günəşdən məsafəsinə görə altıncı planet. Saturn radiusu Yerin radiusundan təqribən doqquz onda beş dəfə böyük olan qaz nəhəngidir. Saturnun orta sıxlığı Yerin orta sıxlığının səkkizdə biri qədər olsa da, kütləsi Yerin kütləsindən 95 dəfə çoxdur. Planetin adı Roma mifologiyasında tanrı olan Saturndan gəlir və astronomik simvolu (♄) Saturnun orağını təmsil edir. Ehtimal olunur ki, Saturnun daxili nüvəsi dəmir-nikel və qayadan (silisium və oksigen birləşmələri) təşkil olmuşdur. Bu nüvənin də metallik hidrogenlə əhatələndiyi, orta təbəqələrdə maye hidrogenlə maye heliumun yerləşdiyi və Frenkel xəttindən xaricdə qalan hissənin də qaz təbəqəsindən ibarət olduğu düşünülür. Saturnun yuxarı atmosferi ammonyak kristallarından təşkil olunduğundan rəngi açıq sarı görünür. Metallik hidrogen təbəqəsindəki elektrik axınının planetin maqnit sahəsinin yaranmasına səbəb olduğu düşünülür. Bu axın Yerdəkinə nisbətən daha zəif olmasına baxmayaraq, planetin böyük ölçüləri səbəbindən onun maqnit momenti Yerin maqnit momentindən 580 dəfə böyükdür. Saturnun maqnit sahəsinin gücü Yupiterin maqnit sahəsinin gücünün iyirmidə birinə bərabərdir.

Saturn Amerika raket ailəsi, əsasən, alman kosmik raket alimlərindən təşkil olunmuş, rəhbərliyində Verner fon Braunun olduğu komanda tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Saturn ailəsi yuxarı mərhələlərdə yanacaq kimi maye hidrogendən istifadə edirdi. İlk başda hərbi peyk raketi kimi təklif edilən bu raketlər daha sonra Apollon proqramı üçün daşıyıcı raket kimi formalaşdırıldı. Üç versiyasi tikilib və uçurulub: Orta daşıyıcı raket Saturn I, ağır daşıyıcı raket Saturn IB və çox ağır daşıyıcı raket Saturn V. Saturn adı fon Braun tərəfindən 1958-ci ilin oktyabrında təklif edilmişdi. Saturn adı Yupiter seriyalarının, o cümlədən Roma tanrısı Yupiterin iqtidar xələfi olduğu üçün verilmişdi. Prezident Con Kennedi SA-5 ilə ABŞ-nin SSRİ-nin Sputniki buraxmasından sonra geridə qaldığı qaldırma qabiliyyətində rəqibini üstələdiyini qeyd etmişdi. Saturn V bu günə qədər aşağı Yer orbitindən kənara insan daşıyan yeganə daşıyıcı raketdir. Ümumilikdə 24 kosmonavt 1968-ci ilin dekabrından 1972-ci ilin dekabrına qədər Aya səyahət etmişdir. Heç bir Saturn raketi uçuş zamanı katastrofik şəkildə uğursuz olmamışdı. Bilstein, Roger E. Stages to Saturn: A Technological History of the Apollon/Saturn Launch Vehicles.

Saturn I ("Saturn bir" olaraq adlandırılır) - ABŞ-nin dizayn etdiyi ilk orta daşıyıcı raket. Aşağı Yer orbitinə daşıya bildiyi faydalı yük 9 100 kg idi. Prezident Con Kennedi Saturn I və xüsusilə, SA-5 ilə ABŞ-nin SSRİ-nin Sputniki buraxmasından sonra geridə qaldığı qaldırma qabiliyyətində rəqibini üstələdiyini qeyd etmişdi. Bilstein, Roger E. Stages to Saturn: A Technological History of the Apollo/Saturn Launch Vehicles. The NASA History Series. Washington: NASA. 1996. ISBN 978-0-16-048909-9. 2004-10-15 tarixində arxivləşdirilib. Cadbury, Deborah. Space Race: The Epic Battle Between America and The Soviet Union for Dominion of Space.

Saturn IB (bir B kimi oxunur, həmçinin təkmilləşdirilmiş Saturn I olaraq da tanınır), Amerika Kosmik Agentliyi NASA tərəfindən Apollon layihəsi üçün yaradılmış və istifadə edilmiş Saturn raket ailəsinin bir modelidir. Apollon layihəsi, Skylab kosmik stansiyası və ABŞ/SSRİ Apollon Soyuz Test Layihələrində istifadə olunmuşdur. Əvvəlki Saturn I-dən fərqli olaraq, ikinci raket mərhələsi S-IV daha güclü S-IVB ilə əvəz edilmişdir. Beləliklə, yanacaq çəni qismən doldurula bilən bir Apollon Komanda/Xidmət Modulu (KSM) və ya yanacaq çəni tamamilə doldurula bilən bir Ay Modulu (AM) aşağı yer orbitində ilkin uçuş sınaqlarını həyata keçirmək üçün işə buraxılma imkanları əldə edilmiş, aya uçuş üçün tələb olunan daha böyük Saturn V raketi hazırlanmazdan qabaq ehtiyac təmin edilmişdir. Eyni S-IVB üst eşelonunu paylaşan Saturn IB və Saturn V Apollon kosmik gəmisi üçün müştərək bir interfeys təqdim etmişdirlər. Yeganə böyük fərq, Saturn IB-dəki S-IVB-nin bütün yanacağını yer orbitinə çıxmaq üçün istifadə etdiyi halda, digər tərəfdən Saturn V-dəki S-IVB-nin yanacağının yalnız bir hissəsini yer orbitinə çıxmaq üçün istifadə etməsi və qalan hissəsini Ay yolçuluğu üçün yenidən işlədərək istifadə etməsidir. Saturn IB iki ekipajsız KSM suborbital uçuşu, bir ekipajlı LM orbital uçuşu və ilk ekipajlı KSM orbital missiyası (tapşırıq) (əvvəlcə Apollon 1 olaraq planlaşdırılmışdı, daha sonra Apollon 7 olaraq uçdu) həyata keçirmişdir. Həm də bir orbital tapşırıq əsnasında (AS-203) yüklənmədən buraxıldı, buna görə S-IVB-yə dəyişiklik olaraq daha çox maye hidrogen yanacağı yüklənmişdir. Bu missiya, Saturn V-də olduğu kimi S-IVB-nin yenidən başladıla bilən bir versiyasını istifadə etmişdir və beləliklə, çəkisiz bir mühitdə maye hidrogenin davranışı müşahidə edilmişdir. 1973-cü ildə, Apollon ay proqramının bitməsindən sonrakı ildə üç Apollon KSM/Saturn IB Skylab kosmik stansiyasına ekipaj daşımışdır.