Boz ay: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k HotCat vasitəsilə Kateqoriya:Boz ay əlavə olundu
 
(3 istifadəçi tərəfindən edilmiş 10 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{| class="wikitable sortable" style="margin:0 0 0.5em 1em; float:right; font-size:85%;"
{{Obraz
|+
| color =
|-
| adı = '''Boz ay'''<br>{{Dil-az2|بوز آی}}
| colspan="2" |<center>'''Boz ay'''<br>{{Dil-az2|بوز آی}}</center>
| orijinal adı =
|-
| seriya =
| colspan="2" |<center>[[Fayl:Nowruz torch.jpg|200px|frameless]]</center><center>[[Od çərşənbəsi]]ndə [[Azərbaycan fişəng və səma fənərləri|Novruz atəşi]]. Boz ay</center>
| şəkil = Nowruz torch.jpg
|-
| şəkil_upright =
|Daxil olan dövrlər || style="text-align:center;"| 4 kiçik çillə
| alt =
|-
| şəkil_izah = [[Od çərşənbəsi]]ndə [[Azərbaycan fişəng və səma fənərləri|Novruz atəşi]]. Boz ay
|Keçirilən mərasimlər || style="text-align:center;"|
| ilk =
| son =
| yaradan =
| canlandıran =
| səsləndirən =
| başlıq1 = Daxil olan dövrlər
| data1 = 4 kiçik çillə
| başlıq2 = Keçirilən mərasimlər
| data2 =

* [[Çərşənbə (mifologiya)|çərşənbələr]] ([[Yel çərşənbəsi|Yel]], [[Od çərşənbəsi|Od]], [[Su çərşənbəsi|Su]], [[Torpaq çərşənbəsi|Torpaq]])
* [[Çərşənbə (mifologiya)|çərşənbələr]] ([[Yel çərşənbəsi|Yel]], [[Od çərşənbəsi|Od]], [[Su çərşənbəsi|Su]], [[Torpaq çərşənbəsi|Torpaq]])
* Danatma vaxtı
* Danatma vaxtı
* [[Aləmin yatdığı vaxt]]
* [[Aləmin yatdığı vaxt]]
* [[Azərbaycan günəş ayinləri|Günəşi çağırma mərasimi]]
* [[Azərbaycan günəş ayinləri|Günəşi çağırma mərasimi]]
|-
|Əvvəlki dövr || style="text-align:center;"| [[Kiçik Çillə]]
|-
|Sonrakı dövr || style="text-align:center;"| [[Qarayaz]]
|-
|Digər adları || style="text-align:center;"| Alaçalpov, Ağlar-gülə, Döl ayı, Yazın qırxlı çağı
|-
|Müddəti || style="text-align:center;"| 22 fevral–22 mart
|-
|Qidalar || style="text-align:center;"| [[kətəməz]], sulux, [[qovut]], [[bulama]]
|-
|-
|}


'''Boz ay''' ({{Dil-az2|بوز آی}}) və ya '''Boz Çillə'''{{sfn|Novruz bayramı ensiklopediyası|2008|p=48}} – [[azərbaycanlılar]]ın [[Azərbaycan milli-mənəvi dəyərləri|keçmiş adət-ənənəsi]]nə görə [[Novruz bayramı]] gəlməzdən əvvəlki dövrü əhatə edən [[Azərbaycan təqvim inancları|təqvim ayı]]. Boz ayda [[su çərşənbəsi|su]], [[od çərşənbəsi|od]], [[yel çərşənbəsi|yel]] və [[torpaq çərşənbəsi]] qeyd olunur. Boz aya "yazın qırxlı çağı" da deyilir.<ref>{{Cite web |title=Azərbaycan qəzeti, 17 Mart 2011 |url=http://www.azerbaijan-news.az/index.php?Lng=aze&year=2008&Pid=21976 |access-date=2011-03-16 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305011420/http://www.azerbaijan-news.az/index.php?Lng=aze&year=2008&Pid=21976 |url-status=live }}</ref>
| başlıq3 = Əvvəlki dövr
| data3 = [[Kiçik Çillə]]
| başlıq4 = Sonrakı dövr
| data4 = [[Qarayaz]]
| başlıq5 = Digər adları
| data5 = Alaçalpov, Ağlar-gülə, Döl ayı, Yazın qırxlı çağı
| başlıq6 = Müddəti
| data6 = 22 fevral–22 mart
| başlıq7 = Qidalar
| data7 = [[kətəməz]], sulux, [[qovut]], [[bulama]]
| info-başlıq =
| noinfo =
| tam adı =
| ləqəb =
| təxəllüslər =
| növü =
| cinsi =
| peşə =
| əlaqələri =
| titul =
| ailə =
| həyat yoldaşı =
| tanınmış digəri =
| uşaqlar =
| qohum =
| din =
| milliyyət =
| başlıq21 =
| data21 =
| başlıq22 =
| data22 =
| başlıq23 =
| data23 =
| extra-hdr =
| başlıq31 = Digər adları
| data31 = “Alaçalpov”, “Ağlar-gülər”
| başlıq32 =
| data32 =
| başlıq33 =
| data33 =
}}
'''Boz ay''' ({{Dil-az2|بوز آی}}) – [[azərbaycanlılar]]ın [[Azərbaycan milli-mənəvi dəyərləri|keçmiş adət-ənənəsi]]nə görə [[Novruz bayramı]] gəlməzdən əvvəlki dövrü əhatə edən [[Azərbaycan təqvim inancları|təqvim ayı]]. Boz ayda [[su çərşənbəsi|su]], [[od çərşənbəsi|od]], [[yel çərşənbəsi|yel]] və [[torpaq çərşənbəsi]] qeyd olunur. Boz aya "yazın qırxlı çağı" da deyilir.<ref>{{Cite web |title=Azərbaycan qəzeti, 17 Mart 2011 |url=http://www.azerbaijan-news.az/index.php?Lng=aze&year=2008&Pid=21976 |access-date=2011-03-16 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305011420/http://www.azerbaijan-news.az/index.php?Lng=aze&year=2008&Pid=21976 |url-status=live }}</ref>


== Müddəti ==
== Müddəti ==
Boz ay 22 fevralda başlayıb ilin qısa və uzun olması ilə bağlı olaraq 20–22 marta qədər davam edir. Bu ay hərəsi 7 gün olmaqla 4 kiçik çilləyə (çilləbeçəyə) bölünür.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=13}} [[Kiçik Çillə]]nin qurtarmasından [[Novruz bayramı]]na, [[qarayaz]] ayına qədər davam edir.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=19}}

Boz ay 22 fevralda başlayıb ilin qısa və uzun olması ilə bağlı olaraq 20-22 marta qədər davam edir. Bu ay hərəsi 7 gün olmaqla 4 kiçik çilləyə (çilləbeçəyə) bölünür.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=13}} [[Kiçik Çillə]]nin qurtarmasından [[Novruz bayramı]]na, [[qarayaz]] ayına qədər davam edir.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=19}}


Bir əfsanəyə görə keçmiş zamanda il aylara bölünəndə hər aya 32 gün verilir, Boz aya isə 14 gün düşür. Boz ay inciməsin deyə hər ay Boz aya 1 gün verir. Boz az yenə qısa qaldığı üçün bəzi aylar yenə ona gün verir. Ancaq başqa aylardan aldığı üçün günləri hava şəraiti baxımından bir-birinə oxşamır. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=443}}
Bir əfsanəyə görə keçmiş zamanda il aylara bölünəndə hər aya 32 gün verilir, Boz aya isə 14 gün düşür. Boz ay inciməsin deyə hər ay Boz aya 1 gün verir. Boz az yenə qısa qaldığı üçün bəzi aylar yenə ona gün verir. Ancaq başqa aylardan aldığı üçün günləri hava şəraiti baxımından bir-birinə oxşamır. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=443}}


== Təsviri ==
== Təsviri ==

{{Sitat qutusu
{{Sitat qutusu
| title =
| title =
Sətir 85: Sətir 46:
| align = left
| align = left
}}
}}
Havanın dəyişkən keçməsinə görə Boz ay “Alaçalpov”, “Ağlar-gülər” adlandırılır. Ayın dəyişkənliyi və sərtliyini vurğulamaq üçün “Boz ay bozara-bozara keçər”, “Boz ay boz sifətin göstərir” deyirlər.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=19}}{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=443}} Boz ay dövründə qışın qurtarmasını və təbiətin oyanmasını qeyd etmək üçün ilaxır [[Çərşənbə (mifologiya)|çərşənbələr]] qeyd edilir. Bu günlərdə od-ocaq qalanır, insanlar üzərindən atılaraq ağırlıq-uğurluqdan xilas olur.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=443}}
Havanın dəyişkən keçməsinə görə Boz ay "Alaçalpov", "Ağlar-gülər" adlandırılır. Ayın dəyişkənliyi və sərtliyini vurğulamaq üçün "Boz ay bozara-bozara keçər", "Boz ay boz sifətin göstərir" deyirlər.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=19}}{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=443}} Boz ay dövründə qışın qurtarmasını və təbiətin oyanmasını qeyd etmək üçün ilaxır [[Çərşənbə (mifologiya)|çərşənbələr]] qeyd edilir. Bu günlərdə od-ocaq qalanır, insanlar üzərindən atılaraq ağırlıq-uğurluqdan xilas olur.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=443}}


Boz ay xalq arasında “döl ayı” da adlandırılır. Bu ayda qoyunlar balalayır, quzular mələyir. Dölün başlanmasına görə çobanlar sevinir, şənliklər keçirilirdi. Bu zaman hazırlanan yeməklər [[kətəməz]] və sulux, şirniyyat isə [[qovut]]dur. [[Bulama]] payı göndərilir, oğlan uşağı qoçun üstündə sürüyə salınarsa, sürünün erkəyinin çox olacağına inanılır. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=443}}{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=444}}
Boz ay xalq arasında "döl ayı" da adlandırılır. Bu ayda qoyunlar balalayır, quzular mələyir. Dölün başlanmasına görə çobanlar sevinir, şənliklər keçirilirdi. Bu zaman hazırlanan yeməklər [[kətəməz]] və sulux, şirniyyat isə [[qovut]]dur. [[Bulama]] payı göndərilir, oğlan uşağı qoçun üstündə sürüyə salınarsa, sürünün erkəyinin çox olacağına inanılır. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=443}}{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=444}}


İlin necə keçəcəyi Boz aydan bəlli olur. Bu ayda bağ-bağçaya qulluq edilir, otlaqlar səliqəyə salınır, arılar üçün şirə, ruzi payı ayrılır. Boz ayın ortalarında taxıl sahələrinin suvarılması gülənbər, döndərmə, çiçəksuyu adlandırılır. Təzə bağ salanlar şitili bu ayda basdırır.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=444}}
İlin necə keçəcəyi Boz aydan bəlli olur. Bu ayda bağ-bağçaya qulluq edilir, otlaqlar səliqəyə salınır, arılar üçün şirə, ruzi payı ayrılır. Boz ayın ortalarında taxıl sahələrinin suvarılması gülənbər, döndərmə, çiçəksuyu adlandırılır. Təzə bağ salanlar şitili bu ayda basdırır.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=444}}


Boz ay müddətində [[Novruz]]a qədər evlər təmizlənir, [[səməni]] və bayram donu hazırlanır. Havanın tutqun keçdiyini görən uşaqlar [[Azərbaycan günəş ayinləri|Günəşi çağırma mərasimi]] keçirir, [[Günəşin övladları (mif)|Günəşin övladları]]ndan yazı – Saçlı qızı istəyirlər.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=444}}{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=445}}
Boz ay müddətində [[Novruz]]a qədər evlər təmizlənir, [[səməni]] və bayram donu hazırlanır. Havanın tutqun keçdiyini görən uşaqlar [[Azərbaycan günəş ayinləri|Günəşi çağırma mərasimi]] keçirir, [[Günəşin övladları (mif)|Günəşin övladları]]ndan yazı – Saçlı qızı istəyirlər.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=444}}{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=445}} Qışın çillələri başa çatandan, yazın gəlişinə qədərki dövrdə təzə evlənənlərin otağını bəzəmək üçün və gərdəklik üçün toxunulan xalçaya "çillə [[şəddə]]si" deyirlər.{{sfn|Novruz bayramı ensiklopediyası|2008|p=57}}


== Daxil olan mərasimlər ==
== Daxil olan mərasimlər ==
Sətir 98: Sətir 59:
* [[Çərşənbə (mifologiya)|Çərşənbələr]]. Novruzdan əvvəlki 4 çərşənbədir, 4 ünsürlə ([[Yel çərşənbəsi|Yel]], [[Od çərşənbəsi|Od]], [[Su çərşənbəsi|Su]], [[Torpaq çərşənbəsi|Torpaq]]) bağlıdır.
* [[Çərşənbə (mifologiya)|Çərşənbələr]]. Novruzdan əvvəlki 4 çərşənbədir, 4 ünsürlə ([[Yel çərşənbəsi|Yel]], [[Od çərşənbəsi|Od]], [[Su çərşənbəsi|Su]], [[Torpaq çərşənbəsi|Torpaq]]) bağlıdır.
** [[Yel çərşənbəsi]]. Bu zaman ev-həyət təmizlənir. Havalar isinir və torpaq yumşalır. Əkin və bağ işi üçün münbit şərait yaranır.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=20}}
** [[Yel çərşənbəsi]]. Bu zaman ev-həyət təmizlənir. Havalar isinir və torpaq yumşalır. Əkin və bağ işi üçün münbit şərait yaranır.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=20}}
** [[Su çərşənbəsi]]. Bu zaman əkin və bağın oyanmasını istəyənlər çərşənbə tonqalının külünü sahələrə səpir, istiliyin süni simvolunu yaradır. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=22}}
** [[Su çərşənbəsi]]. Bu zaman əkin və bağın oyanmasını istəyənlər çərşənbə tonqalının külünü sahələrə səpir, istiliyin süni simvolunu yaradır. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=22}}
** [[Torpaq çərşənbəsi]]. Torpaq isinir, yerin canına istilik gəlir, [[novruzgülü]] çıxır. Oğlan və qız uşaqları novruzgülünü çərşənbə xonçası üçün yığırlar. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=22}}
** [[Torpaq çərşənbəsi]]. Torpaq isinir, yerin canına istilik gəlir, [[novruzgülü]] çıxır. Oğlan və qız uşaqları novruzgülünü çərşənbə xonçası üçün yığırlar. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=22}}
** [[Od çərşənbəsi]]. Bu çərşənbədə qalanan tonqalda mütləq tikanlı kol da yandırılır. Bu, baharın gəlməsini yubatmaq istəyən şər qüvvələri qorxudur. Bütün ailə üzvləri tonqal üzərindən hoppanaraq köhnə ilin ağrısından xilas olurlar. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=24}}
** [[Od çərşənbəsi]]. Bu çərşənbədə qalanan tonqalda mütləq tikanlı kol da yandırılır. Bu, baharın gəlməsini yubatmaq istəyən şər qüvvələri qorxudur. Bütün ailə üzvləri tonqal üzərindən hoppanaraq köhnə ilin ağrısından xilas olurlar. {{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=24}}
*** Danatma vaxtı. Axır çərşənbədə Günəşin çıxması və qarşılanması mərasimidir.<ref name="cal">Abdullayeva S. A. Azərbaycan folklorunda çalğı alətləri. Bakı: Adiloğlu, 2007. — 216 s.</ref>
*** Danatma vaxtı. Axır çərşənbədə Günəşin çıxması və qarşılanması mərasimidir.<ref name="cal">Abdullayeva S. A. Azərbaycan folklorunda çalğı alətləri. Bakı: Adiloğlu, 2007. — 216 s.</ref>
Sətir 105: Sətir 66:
* [[Kosa#Kos-kosa oyunu|Kos-kosa oyunu]]. Bu oyun qışın ölümü, yazın başlanğıcını gülünc bir şəkildə təsvir edir. Bu oyunu məhəllə uşaqları evlərinin qabağında oynayaraq pul və ərzaq toplayarlar. Kosanın üzlüyü (maskası) Təbiət ruhuna olan bağlılığı bildirir, kürkü tərsinə geyinməsində də müqəddəslik mənası vardır.{{sfn|Beydili|2003|pp=326-328}}
* [[Kosa#Kos-kosa oyunu|Kos-kosa oyunu]]. Bu oyun qışın ölümü, yazın başlanğıcını gülünc bir şəkildə təsvir edir. Bu oyunu məhəllə uşaqları evlərinin qabağında oynayaraq pul və ərzaq toplayarlar. Kosanın üzlüyü (maskası) Təbiət ruhuna olan bağlılığı bildirir, kürkü tərsinə geyinməsində də müqəddəslik mənası vardır.{{sfn|Beydili|2003|pp=326-328}}
* [[Aləmin yatdığı vaxt]]. Qışın sonu və yazın başlanğıc anını göstərən əsrarəngiz bir vaxtdır. İlin son çərşənbə günü və ya Novruz bayramına açılacaq gecənin gündüzə çevrildiyi anda reallaşır. Çaylar, dərələr, yəni axar sular bir an üçün durur, sonra təkrar axmağa başlayırlar.{{sfn|Beydili|2003|pp=431}}
* [[Aləmin yatdığı vaxt]]. Qışın sonu və yazın başlanğıc anını göstərən əsrarəngiz bir vaxtdır. İlin son çərşənbə günü və ya Novruz bayramına açılacaq gecənin gündüzə çevrildiyi anda reallaşır. Çaylar, dərələr, yəni axar sular bir an üçün durur, sonra təkrar axmağa başlayırlar.{{sfn|Beydili|2003|pp=431}}

== Əlaqəli dövrlər ==
* [[Qoçqarışan]]. Azərbaycanda [[Azərbaycan köçəri həyatı|köçəri maldarlar]] payızın əvvəlini "qoçqarışan" adlandırır. Bu ayda əvvəlcədən yetişdirilmiş qoçlar sürüyə buraxılır və döllənmənin qışın son ayına (boz ay) düşməsi nəzərə alınır.{{sfn|Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild|2007|p=435}}

== Poçt markalarında ==
Azərbaycanda davamlı olaraq Boz ayın çərşənbələri və Novruz bayramı ilə bağlı müxtəlif poçt markaları buraxılmışdır.

<gallery mode="packed" heights="140">
Fayl:Stamps of Azerbaijan, 2017-1290.jpg|[[Su çərşənbəsi]]
Fayl:Stamps of Azerbaijan, 2017-1291.jpg|[[Od çərşənbəsi]]
Fayl:Stamps of Azerbaijan, 2017-1292.jpg|[[Yel çərşənbəsi]]
Fayl:Stamps of Azerbaijan, 2017-1293.jpg|[[Torpaq çərşənbəsi]]
Fayl:Stamp of Azerbaijan - 2018 - Colnect 779115 - Novruz.jpeg|[[Novruz bayramı]]
</gallery>


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
Sətir 110: Sətir 85:


== Ədəbiyyat ==
== Ədəbiyyat ==

* Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb.
* Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb.
* Novruz bayramı ensiklopediyası, Bakı, 2008 , "Şərq Qərb", 208 səh.
* Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, 2003, Yurt Yayınevi {{tr}}.
* Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, 2003, Yurt Yayınevi{{ref-tr}}.

{{Azərbaycan təqvim inancları və mərasimləri}}
{{Azərbaycan təqvim inancları və mərasimləri}}


[[Kateqoriya:Azərbaycan folkloru]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan folkloru]]
[[Kateqoriya:Boz ay]]
[[Kateqoriya:Boz ay]]

Səhifəsinin 08:12, 24 aprel 2024 tarixinə olan son versiyası

Boz ay
az-əbcəd. بوز آی‎
Od çərşənbəsində Novruz atəşi. Boz ay
Daxil olan dövrlər 4 kiçik çillə
Keçirilən mərasimlər
Əvvəlki dövr Kiçik Çillə
Sonrakı dövr Qarayaz
Digər adları Alaçalpov, Ağlar-gülə, Döl ayı, Yazın qırxlı çağı
Müddəti 22 fevral–22 mart
Qidalar kətəməz, sulux, qovut, bulama

Boz ay (az-əbcəd. بوز آی‎) və ya Boz Çillə[1] – azərbaycanlıların keçmiş adət-ənənəsinə görə Novruz bayramı gəlməzdən əvvəlki dövrü əhatə edən təqvim ayı. Boz ayda su, od, yel və torpaq çərşənbəsi qeyd olunur. Boz aya "yazın qırxlı çağı" da deyilir.[2]

Müddəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boz ay 22 fevralda başlayıb ilin qısa və uzun olması ilə bağlı olaraq 20–22 marta qədər davam edir. Bu ay hərəsi 7 gün olmaqla 4 kiçik çilləyə (çilləbeçəyə) bölünür.[3] Kiçik Çillənin qurtarmasından Novruz bayramına, qarayaz ayına qədər davam edir.[4]

Bir əfsanəyə görə keçmiş zamanda il aylara bölünəndə hər aya 32 gün verilir, Boz aya isə 14 gün düşür. Boz ay inciməsin deyə hər ay Boz aya 1 gün verir. Boz az yenə qısa qaldığı üçün bəzi aylar yenə ona gün verir. Ancaq başqa aylardan aldığı üçün günləri hava şəraiti baxımından bir-birinə oxşamır. [5]

Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Siz məni uzaqda görmüsünüz, sizin acığınıza mən də gedib buzları əridəcəyəm, torpağın donunu açacağam, əkinləri, çölləri, yamacları cücərdəcəyəm.

— Boz ayın Böyük Çillə və Kiçik Çilləyə cavabı[6]

Havanın dəyişkən keçməsinə görə Boz ay "Alaçalpov", "Ağlar-gülər" adlandırılır. Ayın dəyişkənliyi və sərtliyini vurğulamaq üçün "Boz ay bozara-bozara keçər", "Boz ay boz sifətin göstərir" deyirlər.[4][5] Boz ay dövründə qışın qurtarmasını və təbiətin oyanmasını qeyd etmək üçün ilaxır çərşənbələr qeyd edilir. Bu günlərdə od-ocaq qalanır, insanlar üzərindən atılaraq ağırlıq-uğurluqdan xilas olur.[5]

Boz ay xalq arasında "döl ayı" da adlandırılır. Bu ayda qoyunlar balalayır, quzular mələyir. Dölün başlanmasına görə çobanlar sevinir, şənliklər keçirilirdi. Bu zaman hazırlanan yeməklər kətəməz və sulux, şirniyyat isə qovutdur. Bulama payı göndərilir, oğlan uşağı qoçun üstündə sürüyə salınarsa, sürünün erkəyinin çox olacağına inanılır. [5][7]

İlin necə keçəcəyi Boz aydan bəlli olur. Bu ayda bağ-bağçaya qulluq edilir, otlaqlar səliqəyə salınır, arılar üçün şirə, ruzi payı ayrılır. Boz ayın ortalarında taxıl sahələrinin suvarılması gülənbər, döndərmə, çiçəksuyu adlandırılır. Təzə bağ salanlar şitili bu ayda basdırır.[7]

Boz ay müddətində Novruza qədər evlər təmizlənir, səməni və bayram donu hazırlanır. Havanın tutqun keçdiyini görən uşaqlar Günəşi çağırma mərasimi keçirir, Günəşin övladlarından yazı – Saçlı qızı istəyirlər.[7][8] Qışın çillələri başa çatandan, yazın gəlişinə qədərki dövrdə təzə evlənənlərin otağını bəzəmək üçün və gərdəklik üçün toxunulan xalçaya "çillə şəddəsi" deyirlər.[9]

Daxil olan mərasimlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kos-Kosa oyunu
  • Çərşənbələr. Novruzdan əvvəlki 4 çərşənbədir, 4 ünsürlə (Yel, Od, Su, Torpaq) bağlıdır.
    • Yel çərşənbəsi. Bu zaman ev-həyət təmizlənir. Havalar isinir və torpaq yumşalır. Əkin və bağ işi üçün münbit şərait yaranır.[10]
    • Su çərşənbəsi. Bu zaman əkin və bağın oyanmasını istəyənlər çərşənbə tonqalının külünü sahələrə səpir, istiliyin süni simvolunu yaradır. [11]
    • Torpaq çərşənbəsi. Torpaq isinir, yerin canına istilik gəlir, novruzgülü çıxır. Oğlan və qız uşaqları novruzgülünü çərşənbə xonçası üçün yığırlar. [11]
    • Od çərşənbəsi. Bu çərşənbədə qalanan tonqalda mütləq tikanlı kol da yandırılır. Bu, baharın gəlməsini yubatmaq istəyən şər qüvvələri qorxudur. Bütün ailə üzvləri tonqal üzərindən hoppanaraq köhnə ilin ağrısından xilas olurlar. [12]
      • Danatma vaxtı. Axır çərşənbədə Günəşin çıxması və qarşılanması mərasimidir.[13]
      • Vəsfi-hal. Dilək tasının içinə müxtəlif əşyalar (üzük, sırğa, sancaq, oymaq) atılıb üstü bağlanır və mərasim nəğməsi oxunduqdan sonra onlardan biri gizli şəkildə seçilir. Nəğmə əşyanın sahibinin niyyəti ilə bağlı olur.[14]
  • Kos-kosa oyunu. Bu oyun qışın ölümü, yazın başlanğıcını gülünc bir şəkildə təsvir edir. Bu oyunu məhəllə uşaqları evlərinin qabağında oynayaraq pul və ərzaq toplayarlar. Kosanın üzlüyü (maskası) Təbiət ruhuna olan bağlılığı bildirir, kürkü tərsinə geyinməsində də müqəddəslik mənası vardır.[15]
  • Aləmin yatdığı vaxt. Qışın sonu və yazın başlanğıc anını göstərən əsrarəngiz bir vaxtdır. İlin son çərşənbə günü və ya Novruz bayramına açılacaq gecənin gündüzə çevrildiyi anda reallaşır. Çaylar, dərələr, yəni axar sular bir an üçün durur, sonra təkrar axmağa başlayırlar.[16]

Əlaqəli dövrlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Qoçqarışan. Azərbaycanda köçəri maldarlar payızın əvvəlini "qoçqarışan" adlandırır. Bu ayda əvvəlcədən yetişdirilmiş qoçlar sürüyə buraxılır və döllənmənin qışın son ayına (boz ay) düşməsi nəzərə alınır.[17]

Poçt markalarında[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycanda davamlı olaraq Boz ayın çərşənbələri və Novruz bayramı ilə bağlı müxtəlif poçt markaları buraxılmışdır.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Novruz bayramı ensiklopediyası, 2008. səh. 48
  2. ↑ "Azərbaycan qəzeti, 17 Mart 2011". 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-16.
  3. ↑ Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 13
  4. ↑ 1 2 Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 19
  5. ↑ 1 2 3 4 Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 443
  6. ↑ Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 440
  7. ↑ 1 2 3 Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 444
  8. ↑ Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 445
  9. ↑ Novruz bayramı ensiklopediyası, 2008. səh. 57
  10. ↑ Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 20
  11. ↑ 1 2 Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 22
  12. ↑ Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 24
  13. ↑ Abdullayeva S. A. Azərbaycan folklorunda çalğı alətləri. Bakı: Adiloğlu, 2007. — 216 s.
  14. ↑ Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 25
  15. ↑ Beydili, 2003. səh. 326-328
  16. ↑ Beydili, 2003. səh. 431
  17. ↑ Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 435

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb.
  • Novruz bayramı ensiklopediyası, Bakı, 2008 , "Şərq Qərb", 208 səh.
  • Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, 2003, Yurt Yayınevi (türk.).
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Boz_ay&oldid=7591809"