İonik order

İonik order — (yun. Ιωνικός ρυθμός) Qədim Yunanıstanda mövcud olan klassik orderlərdən biri. Daha qədim dorik orderdən zərifliyinə və mürəkkəbliyinə görə fərqlənir. Buna görədə Qədim Yunanıstanda onu dorik orderdən («kişi») fərqli olaraq "qadına" bənzədirlər^[1] Dekorativliyinə və kapitelin görünüşünə görə diqqəti cəlb edir.

İonik orderin vətəni İoniya hesab olunur. İoniyalılarda, dorilər, axeylər və eoliyalılar kimi Qədim Yunan tayfalarından biri hesab olnur. İlk ionik order nümunəsi e.ə. VI əsrə təsadüf edilir^[2].

Vitruviyə görə bu order ilk dəfə «Dünyanın yeddi möcüzəsi»ndən biri hesab olunan Artemida məbədidinin tikintisi zamanı tədbiq olunub^[3]. Digər fikirlərə görə ilk ionik order nümunələrindən biri Samos adasında olan Heranın məbədi hesab olunur^[2]. Hansı ki, zəlzələ zamanı dağılmışdır. Tədricən ionik order bütün Qədim Yunanıstana yayıldı.

İonik üslub daha çox lotos stilini xatırladır. Hansı ki, ilk dəfə Misirdə Qədim padşahlıqda tətbiq olunmuşdur^[4]. İntibah dövründə ionik order interpretasiya edilərək kitabxanaların, məhkəmələrin və digər binaların inşasında istifadə edilmişdir^[5].

Digər memarlıq orderlərindən ionik order hissələrinin daha dəqiq nisbətinə və zərif dekorativ elementlərinin çoxluğuna görə fərqlənir^[6]. Orderin diqqət çəkən cəhətlərdən biridə sütunun üç hissəyə bölünməsi və kapitelin özünə məxsus formaya malik olmasıdır. İonik orderin sütunu təməl, gövdə və kapiteldən ibarətdir^[7]. Stunların hündürlüyü onun aşağı hissəsinin diametrinin yeddi və ya onqatına bərabərdir^[8].

Sütunun təməl hissəsi pedestal üzərində və ya onsuz olur. İonik orderin təməl hissəsi öz mürəkkəbliyi ilə fərqlənir. Təməl hissədə olan iki, üç dairəvi-qabarıq vallar tədricən gövdəyə birləşir.

Sütunun gövdə hissəsi horizontal novlardan (yiv) ibarətdir. Bu novlara memarlıqda kannelyura (fr. cannelure) deyilir^[9] İlk dəfə kannelure Qədim Misirdə tətbiq olunub. Sonradan bütün antik memarlıq orderlərində istifadə edilirdi. Bir tək toskaniya orderində olmur. Dorik orderdə 20 kannelura olsa da, ionik orderdə bu say 24 - də çatdırılıb^[10]

Kapitelin özəlliyi hər iki tərfdən spiral şəkilli ornametdən ibarət olmasıdır. Bu ornament adətən «voluta» (it. voluta — spiral, burğu) adlandırılır. Kənarlardan «voluta» balastura ilə hüdudlanır ki, buda ionik kapitelə məxsus fərqli formadır. Kapitelin hissələrindən biridə exindir. O abaka ilə sütun arasında yerləşir və adətən ionik ornamentlə bəzədilir.

Antablement erkən dövürlərdə ancaq arxitrav və karnizdən ibarət olmuşdur. Arxitravın əsasını isə bir-birinin üzərində yerləşən üç fasya təşkil edir. İonik orderin sonrakı formalarında karnizdən sonra friz hissəsinində olması xarakterikdir^[11]. Antablement adətən üçbucaq şəkilli fronton ilə bitir.

İonik orderin iki fərqli formalası var: Kiçikasiya və attik. Birincisi əsas order hesab olunur, digəri isə onun modifikasiya olunmuş formasıdır.

Bu orderin təməlinin əsasını iki hissə təşkil edir:

1. Silindirşəkilli təməl.
2. Torus.

Təməl demək olar ki, aşağıya doğru genişlənmir və quruluşu yetərincə mürəkkəbdir. Antablement karniz və arxitravdan ibarətdir. Başqa fərqləndirici cəhətlərdən biri də sima hissəsinin zəngin ornament nümunələri ilə bəzədilməsidir.

Bu stilin formalaşmasının stimulu Attika memearlarığından gəlmişdir. Kiçikasiya variantından fərqli olaraq attik ionik orderin təməli aşağıya doğru genişlənir. Buda yükün aşağıya ötürülməsinə şərait yaradır. Onunda təməli iki hissədən ibarət olub əlavə olaraq iki ayrı torus seksiyasından təşkil olunub. Bura da plint vacib element sayılmır.

Antablement kiçikasiya orderindən fərqli olaraq üç hissədən ibarətdir. Attik orderdə friz triqlif və metopaya ayrılmır. Sütunların forması demək olar ki, kiçikasiya sütunlarından fərqlənmir^[12]

• Дорический, ионический и коринфский ордеры колонн
• Ионийский ордер

• Dorik order
• Kornif orderi
• Toskaniya orderi