Şahmat fiqurları

Şahmat fiqurları

Şahmat fiqurlarışahmat oyununda istifadə olunan simvollardır. İki oyunçunun fiqurlarını bir-birindən fərqləndirmək üçün fiqurlar iki rəngdə olur: tünd və açıq (adətən ağ və qara). Hər oyunçunun başlanğıcda 16 fiquru olur.[1]

Fiqurların hərəkəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Fiqur Hərəkət Dəyəri
Şah
Yalnız bir xana üzrə diaqonal, düz, irəli və geri hərəkət edərək fiquru vura bilir. Şahmat qədim dövrlərdə müharibənin modelləşdirilməsidir. Buna görə də, liderini itirən bir qrup əsgər uduzduğu kimi, şahını itirən oyunçu da oyunu uduzur. Bütün oyun şaha əsaslanır. Şahını itirən oyunçu məğlub hesab olunur. Ancaq şah eyni zamanda oyunun ən zəif fiqurudur. Şah hər oyunçuda bir ədəddir. Ağ oyunçunun şahı başlanğıcda e1 xanasında, qara oyunçunun şahı isə e8 xanasında yerləşir.
Vəzir
Boş xanalar üzrə irəli, geri, sağa, sola və diaqonal hərəkət edərək qarşısındakı fiquru vura bilir. Vəzir atdan başqa oyundakı hər bir fiqurun hərəkət qabiliyyətinə malikdir. Şahmat oyununun ən vacib və ən güclü fiqurudur. Vəzir hər oyunçuda bir ədəddir. Ağ oyunçunun vəziri başlanğıcda d1 xanasında, qara oyunçunun vəziri isə d8 xanasında yerləşir. 9
Top
İstədiyi qədər irəli, geri, sağa və sola gedə bilər. Önündəki fiquru vura bilir. Top həm də öz xəttində hərəkət istiqamətində rəqibin ilk fiqurunu vurmaq potensialına malikdir. Top hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun topları başlanğıcda a1 və h1 xanalarında, qara oyunçunun vəziri isə a8 və h8 xanalarında yerləşir. 5
Fil
İstədiyi qədər diaqonal gedə bilər. Fillərdən biri həmişə ağ, digəri isə qara xanalarda hərəkət edir. Fil hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun filləri başlanğıcda c1 və f1 xanalarında, qara oyunçunun filləri isə c8 və f8 xanalarında yerləşir. 3
At
Hər istiqamətdə yalnız tərs və ya düz "L" hərfi formasında hərəkət edir (üç xana şaquli iki xana üfüqi və ya iki xana şaquli və üç xana üfüqi). Şahmat oyununda fiqurların üzərindən tullanaraq irəliyə doğru hərəkət edə bilən yeganə fiqurdur. At həmçinin "L" hərfi formasında geri də hərəkət edə bilir. Tam "L" hərfi formasında 8 istiqamətə gedə bilir. At hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun filləri başlanğıcda b1 və g1 xanalarında, qara oyunçunun filləri isə b8 və g8 xanalarında yerləşir. 3
Piyada
Piyadalar qabağında bir fiqur olmadıqda irəli və düz hərəkət edir. Piyadalar başlanğıcda (ilk hərəkət) istəsələr, iki xana hərəkət edə bilərlər. Bu hərəkətlərində gəldikləri xananın sağında və yaxud solunda rəqib oyunçunun bir piyadası varsa, qoşa ötürmədən dərhal sonrakı hərəkətdə onlar bu piyadanı sanki bir xana irəliləmiş kimi keçə bilərlər (Keçiddə götürmə). Piyadalar bir xana irəli diaqonal olaraq digər fiqurları vura bilər. Səkkizinci xanaya çatan piyadalar, oyunçunun istəyinə uyğun olaraq, şahdan başqa istənilən fiqur ilə dəyişdirilə bilər. Bu fiqur adətən ən güclü fiqur olan vəzir olur. Piyada hər oyunçuda 8 ədəddir. Ağ oyunçunun piyadaları başlanğıcda a2, b2, c2, d2, e2, f2, g2 və h2 xanalarında, qara oyunçunun piyadaları isə a7, b7, c7, d7, e7, f7, g7 və h7 xanalarında yerləşir. 1

Fiqurların adları ilə nəzərdə tutulan simvollar dildən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, bir çox dillərdə ingilis dilində "cəngavər" kimi tanınan fiqur tez-tez "at", İngiliscə "yepiskop" isə yepiskopun müasir hərəkət tərzini uyğunlaşdıran, lakin yeni adını deyil, fərqli dillərdə tez-tez "fil" kimi tərcümə olunur.[2]

Şahmat fiqurlarının adlarına ümumi baxış
Dillər Şah Vəzir Top Fil At Piyada Şahmat Şah Mat
fiqur ♔ ♚ ♕ ♛ ♖ ♜ ♗ ♝ ♘ ♞ ♙ ♟ n/a + or # or ++ or
Afrikaans K Koning
king
D Dame
lady
T Toring
tower
L Loper
runner
R Ruiter
rider
(P) Pion
Skaak Skaak Skaakmat
Alban M Mbreti
king
D Dama / Mbretëresha
lady / queen
T Torra
tower
F Fili / Oficeri
elephant / officer
K Kali
horse
(U) Ushtari
soldier
Shahu Shah Shah mat
Ərəb م مَلِك (malik)
king
و وزير (wazïr)
vizier
ر رخ / طابية (rukhkh / ṭābiya)
fortress / castle
ف فيل (fīl)
elephant
ح حصان (ħiṣān)
horse
ب بيدق / عسكري (baidaq / `askarī)
pawn / soldier
شطرنج (shaṭranj) كِش مَلِك (kish malik) كِش مات (kish māt)
Azərbaycan Ş Şah
shah
V Vəzir
vizier
T Top
cannon
F Fil
elephant
A At
horse
P Piyada
foot soldier
Şahmat şah
shah
mat
mat
Erməni Ա Արքա (Ark῾a)
king
Թ Թագուհի (T῾agowhi)
queen
Ն Նավակ (Navak)
ship
Փ Փիղ (P῾ił)
elephant
Ձ Ձի (Dzi)
horse
Զ Զինվոր (Zinvor)
soldier
Շախմատ (Šaxmat)
Ճատրակ (Čatrak)
Շախ (Šax) Մատ (Mat)
Bask E Erregea
king
D Dama
lady
G Gaztelua
castle
A Alfila
Z Zalduna
knight
(P) Peoia
pawn
Xake Xake Xake mate
Belarus (Taraşkevitsa) К кароль
king
Вз візыр
vizier
Лд ладзьдзя
boat
А афіцэр
officer
В вершнік
rider
(Л) латнік
pawn
Шахматы Шах Мат
Benqal R রাজা (rājā)
King
M মন্ত্রী (montri)
Minister
N নৌকা (noukā)
Boat
H গজ / হাতি (gôj / hāti)
Elephant
G ঘোড়া (ghoṛā)
Horse
B বোড়ে / সৈন্য (boṛe / śoinno)
Walker / Troop
দাবা (dābā) কিস্তি (kisti)
Check
কিস্তিমাত (kistimāt)
Checkmate
Bolqar Ц цар
tsar
Д дама / царица
lady / tsaritsa
Т топ
cannon
О офицер
officer
К кон
horse
(П) пешка
foot soldier
Шахмат / Шах Шах (Шах и) мат
Katalan R rei
D dama / reina
lady / queen
T torre
tower
A alfil
C cavall
horse
(P) peó
Escacs Escac / Xec Escac i mat
Çin K (wáng)
king
Q (hòu)
queen
R (jū)
chariot
B (xiàng)
elephant
N (mǎ)
horse
(P) (bīng)
soldier
國際象棋 (guójì xiàngqí)
international chess
將軍 (jiāngjūn)
將死 (jiāng sǐ)
Çex K král
king
D dáma
lady
V věž
tower
S střelec
shooter
J jezdec
rider
(P) pěšec
foot soldier
Šachy Šach Mat
Dan K konge
king
D dronning
queen
T tårn
tower
L løber
runner
S springer
jumper
(B) bonde
peasant
Skak Skak Skakmat
Niderland K koning
king
D dame / koningin
lady / queen
T toren / kasteel
tower / castle
L loper / raadsheer
runner / counsellor
P paard
horse
(pi) pion
Schaken Schaak Mat / Schaakmat
İngilis K king
Q queen
R rook, castle
B bishop
N knight
(P) pawn
Chess Check Checkmate / Mate
Esperanto R reĝo
king
D damo
lady
T turo
tower
K kuriero
courier
Ĉ ĉevalo
horse
(P) peono
Ŝako Ŝak Ŝakmato
Eston[3] K kuningas
king
L lipp
flag
V vanker
chariot / carriage
O oda
spear
R ratsu
riding horse
(E) ettur
forwarder
Male
after malev
Tuli / Šahh
fire
Matt
Fin K kuningas
king
D daami / kuningatar
lady / queen
T torni
tower
L lähetti
messenger
R ratsu
ride
(S) sotilas
soldier
Shakki Shakki Matti / Shakkimatti
Fransız R roi
king
D dame
lady
T tour
tower
F fou
jester
C cavalier
rider
(P) pion
Échecs Échec Échec et mat
Qalisiya R rei
king
D dama / raíña
lady / queen
T torre
tower
B bispo
bishop
C cabalo
horse
(P) peón
foot soldier
Xadrez Xaque Xaque mate
Gürcü მფ მეფე (mep'e)
king
ლაზიერი (lazieri)
queen
ეტლი (etli)
chariot
კუ (ku)
tortoise
მხედარი (mkhedari)
rider
პაიკი (paiki)
pawn
ჭადრაკი (Čadraki) ქიში (K'ishi) შამათი (Shamat'i)
Alman[4] K König
king
D Dame
lady / queen
T Turm
tower
L Läufer
runner
S Springer
jumper
(B) Bauer
peasant / farmer
Schach Schach Matt / Schachmatt
Yunan Ρ βασιλιάς (vasiliás)
king
Β βασίλισσα (vasílissa)
queen
Π πύργος (pýrgos)
tower
Α αξιωματικός (axiomatikós)
officer
Ι ίππος (íppos)
horse
(Σ) πιόνι (pióni)
pawn
Σκάκι (Skáki) Σαχ (Sach) / Ρουά (Rouá) Mατ (Mat)
Hind R राजा (rājā)
king
V वज़ीर / रानी (vazīr / rānī)
vizier / queen
H हाथी (hāthī)
elephant
O ऊँट (ūṁṭ)
camel
G घोड़ा (ghoṛā)
horse
(P) प्यादा (pyādā)
infantryman
शतरंज (śatrañj) शह (Shah) शहमात (Shahmāt)
İvrit מ מלך (Melech)
king
מה מלכה (Malka)
queen
צ צריח (Tzariach)
tower
ר רץ (Ratz)
runner
פ פרש (Parash)
horseman
רגלי (Regli)
foot soldier
שחמט (Shakhmat) שח (Shakh) מט (Mat)
Hausa S sarki
king
Q sarauniya
queen
R sansanin
fortress
G giwa
elephant
J jarumi
mounted warrior
(P) soja
soldier
ces ceki ceki mat
Macar K király
king
V vezér / királynő
leader / queen
B bástya
bastion
F futó
runner
H huszár / ló
hussar / horse
(Gy) gyalog / paraszt
footman / peasant
Sakk Sakk Matt / Sakk-matt
İsland K kóngur
king
D drottning
queen
H hrókur
rook
B biskup
bishop
R riddari
knight
(P) peð
pawn
Skák Skák Skák og mát
İdo R rejo
king
D damo
lady
T turmo
tower
E episkopo
bishop
K kavalo
horse
(P) piono
Shakoludo Shako Shakmato
İndoneziya R raja
king
M menteri
minister / vizier
B benteng
castle / fortress
G gajah
elephant
K kuda
horse
(P) pion
Catur Sekak / Ster Sekakmat
Slavyanlararası K kralj
king
C carica / dama
empress / lady
Z zamok / věža
castle / tower
L lovec
hunter
J jezdec / konj
rider / horse
(P) pěšak
infantryman
Šahy Šah Mat
İrland R
king
B banríon
queen
C caiseal
bulwark
E easpag
bishop
D ridire
knight
(F) fichillín / ceithearnach
little chess piece / kern
Ficheall Sáinn Marbhsháinn
İtalyan R re
king
D donna / regina
lady / queen
T torre
tower
A alfiere
standard-bearer
C cavallo
horse
(P) pedone
foot soldier
Scacchi Scacco Scacco matto
Yapon K キング (kingu)
Q クイーン (kuīn)
R ルーク (rūku)
B ビショップ (bishoppu)
N ナイト (naito)
(P) ポーン (pōn)
チェス (chesu) 王手 (ōte) /
チェック (chekku)
詰み (tsumi) /
チェックメイト (chekkumeito)
Yava R raja
king
Q ratu / perdhana mentri
queen / prime minister
B bèntèng
fortress
M mentri
minister
K jaran
horse
(P) pion
sekak
Kannada ರಾ ರಾಜ (raaja)
king
ಮಂತ್ರಿ (mantri)
minister
ಆನೆ (aane)
elephant
ರಥ (ratha)
chariot
ಕು ಕುದುರೆ (kudure)
horse
ಪಾ ಪದಾತಿ (padaati)
foot soldier
ಚದುರಂಗ (caduraṅga)
Qazax Кр патша (patşa)
king
У уәзір (uäzır)
vizier
Т тура (tura)
tower
П піл (pıl)
elephant
А ат (at)
horse
(П) пешка (peşka) / (С) сарбаз (sarbaz)
foot soldier / warrior
шахмат (şahmat) шах (şah) мат (mat)
Koreya K 킹 (king)
Q 퀸 (kwin)
R 룩 (rug)
B 비숍 (bi syob)
N 나이트 (na i teu)
(P) 폰 (pon)
체스 (che seu) 체크 (che keu) 체크메이트 (che keu me i teu)
Latın R rex
king
M regina
queen
T turris / elephas
tower / elephant[5]
A signifer / cursor / stultus / alphinus
standard-bearer / messenger / fool[5]
E eques
knight
(P) pedes / pedo
foot soldier
Scacci Scaccus Mattus
Latış K karalis
king
D dāma
lady
T tornis
tower
L laidnis
Z zirgs
horse
(B) bandinieks
peasant
Šahs Šahs Šahs un mats
Litva K karalius
king
V valdovė
queen
B bokštas
tower
R rikis
Lithuanian military commander
Ž žirgas
horse
(P) pėstininkas
pawn
Šachmatai Šach Matas
Lojban Na noltrunau
king
Ni noltruni'u
queen
S slanydi'u
castle
X xanto
elephant
Xi xirma
horse
(S) sonci
soldier
caxmati gunta
attack
lo nolraitru cu morsi
the king is dead
Lüksemburq K Kinnek
king
D Damm
lady
T Tuerm
tower
L Leefer
runner
P Päerd
horse
(B) Bauer
farmer
Schach Schach Schachmatt
Makedon K крал
king
D кралица / дама
queen / lady
T топ
cannon
L ловец
hunter
S коњ / скокач
horse / jumper
P пешак / пион
infantryman / pawn
шах шах мат
Malayalam K രാജാവ് (raajavu)
king
Q മന്ത്രി (manthri)
minister
R തേര് (therú)
chariot
B ആന (aana)
elephant
N/Kt കുതിര (kuthira)
horse
(P) കാലാള്‍ / പടയാളി
(kaalal / padayaali)
foot soldier
ചതുരംഗം (chathurangam) ചെക്ക്
ചെക്ക് മേറ്റ്
Marathi R राजा (rājā)
king
V वजीर (vajīr)
vizier
H हत्ती (hātti)
elephant
O उंट (Unṭ)
camel
G घोडा (ghoḍā)
horse
(P) प्यादे (pyāde)
foot soldier
बुद्धिबळ (buddhibal) शह (shah) शहमात (shahmāt)
Monqol Н ноён
noyan
Б бэрс (fers)
vizier
т тэрэг (tereg)
chariot
Т тэмээ (temee)
camel
М морь (mor)
horse
(Х) хүү (hüü)
boy
Шатар шаг / дуг / цод мад
Bukmol K konge
king
D dronning
queen
T tårn
tower
L løper
runner
S springer
jumper
(B) bonde
peasant
Sjakk Sjakk Sjakkmatt
Nyunorsk K konge
king
D dronning
queen
T tårn
tower
L løpar
runner
S springar
jumper
(B) bonde
peasant
Sjakk Sjakk Sjakkmatt
Oriya K ରଜା (rôja)
king
Q ରାଣୀ (raṇi)
queen
R ଡଙ୍ଗା (ḍôṅga)
boat
B ହାତୀ (hati)
elephant
N ଘୋଡ଼ା (ghoṛa)
horse
P ସୈନିକ (sôinikô)
soldier
ଚେସ୍/ଶତରଞ୍ଜ (chess/śôtôrôñjô) ଚେକ୍ (check) ଚେକମେଟ୍ (checkmate)
Oromo M Mootii
Mt Mootittii
G Gidaara, masaraa
A abuunii
N namkabajaa
Cheezii Mirkaneeffannaa Waayila / Mate
Fars ش شاه
king
و وزیر
vizier / minister
ق/ر قلعه/رخ
castle
ف فیل
elephant
ا اسب
horse
س/پ سرباز/پیاده
soldier
شطرنج (shatranj) کیش (kish) مات (mat)
Polyak K król
king
H hetman / królowa
general (hist.) / queen
W wieża
tower
G goniec / laufer
courier / (ger. derived)
S skoczek / koń
jumper / horse
(P) pion / pionek
pawn
Szachy szach mat / szach-mat
Portuqal R rei
king
D dama / rainha
lady / queen
T torre
tower
B bispo
bishop
C cavalo
horse
(P) peão
foot soldier
Xadrez Xeque Xeque-mate
Rumın R rege
king
D damă / regină
lady / queen
T turn / tură
tower
N nebun
fool
C cal
horse
(P) pion
Șah Șah Mat / Șah mat
Rus Кр король (korol')
king
Ф ферзь / королева (ferz' / koroleva)
vizier / queen
Л ладья (ladya)
boat
С слон (slon)
elephant
К конь (kon')
horse
(П) пешка (peshka)
шахматы (shakhmaty) шах (shakh) мат (mat)
Şotland kelt R righ
king
B bànrigh
queen
T tùr
tower
E easbaig
bishop
D ridir
knight
(P) pàn
pawn
feòirne casg tul-chasg
Serb-xorvat K kralj (К краљ)
king
D kraljica / dama (Д краљицa / дама)
queen / lady
T top / kula (Т топ / кула)
cannon / tower
L lovac / strijelac / laufer (Л ловац / стрелац / лауфер)
hunter / archer / runner
S skakač / konj (С скaкaч / коњ)
jumper / horse
(P) pješak / pion / pijun ((П) пешак / пион / пијун)
footman / pawn
Šah (Шах) Šah (Шах) Mat (Мат)
Şimali Soto К Kgoši
Kg Kgošigadi
N Ntlosebô / Moshate
Mp Mopišopo
M Mogale
S Seitšhireletšo
Tšhêšê Check Checkmate
Siciliya R re
king
D riggina
queen
T turru
tower
A alferu
S scecc[h]u
donkey
(P) pidinu
foot soldier
Scacchi
Slovak K kráľ
king
D dáma
lady
V veža
tower
S strelec
shooter
J jazdec
rider
(P) pešiak
infantryman / pawn
Šach Šach Mat / Šachmat
Sloven K kralj
king
D dama
lady
T trdnjava
castle
L lovec
hunter
S skakač
jumper
(P) kmet
farmer
Šah Šah Mat / Šahmat
İspan R rey
king
D dama / reina
lady / queen
T torre
tower
A alfil
C caballo
horse
(P) peón
foot soldier
Ajedrez Jaque Jaque mate
İsveç K kung
king
D dam / drottning
lady / queen
T torn
tower
L löpare
runner
H springare / riddare
horse/knight
(B) bonde
peasant
Schack Schack Schack matt
Tamil K அரசன் (arasaṉ)
king
Q அரசி (araci)
queen
R கோட்டை (kōṭṭai)
castle
B அமைச்சர் / மந்திரி (amaicchar / manthiri)
minister
N/Kt குதிரை (kutirai)
horse
(P) காலாள் / சிப்பாய் (kālāḷ / cippāy)
foot soldier / sepoy
சதுரங்கம் (sathurankam) முற்றுகை (muṟṟukai) இறுதி முற்றுகை (iṟuti muṟṟukai)
Teluqu రాజు (rāju)
king
మంత్రి (maṃtri)
minister
ఏనుగు (ēnugu)
elephant
శకటు (śakaţu)
గుర్రం (gurraṃ)
horse
బంటు (baṃţu)
soldier
చదరంగం (cadaraṃgaṃ) దాడి (dāḍi) కట్టు (kaţţu)
Tay ขุน (khun)
king
เม็ด / ตรี / มนตรี (met / tri / montri)
counselor
เรือ (ruea)
ship
โคน (khon)
ม้า (ma)
horse
(บ) เบี้ย (bia)
menial
หมากรุก (makruk) รุก (ruk) จน (chon)
Türk Ş/K şah / kral
shah / king
V vezir
vizier
K kale
castle
F fil
elephant
A at
horse
(P) er / piyon
soldier / pawn
Satranç Şah Mat
Ukrain король (korol)
king
Ф ферзь (ferz)
vizier
T тура (tura)
tower
C слон (slon)
elephant
K кінь (kin)
horse
(П) пішак / пішка (pishak / pishka)
foot soldier
Шахи (shakhi) Шах (shakh) Мат (mat)
Urdu بادشاہ (bādshāh)
وزیر (vazīr)
رخ (rukh)
فيلہ (fiyalah)
گھوڑا (ghōṛā)
پیادہ (pyādah)
شطرنج (šaṭranj) شہ (sheh) شہمات (shehmāt)
Vyetnam V vua
king
H hậu
queen
X xe
chariot
T tượng / tịnh / voi
elephant
M mã / ngựa
horse
tốt / chốt / binh
soldier
Cờ vua Chiếu / Chiếu tướng Chiếu bí / Chiếu hết / Sát cục / Tuyệt sát
Vall T teyrn / brenin
lord / king
B brenhines
queen
C castell
castle
E esgob
bishop
M marchog
rider
(G) gwerinwr
peasant
Gwyddbwyll Siach Siachmat

Unicode simvolları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Unicode kodlaşdırmasında şahmat fiqurlarını təmsil edən xüsusi simvollar var.

Ad Şah Vəzir Top Fil At Piyada
Simvol
Kod U+2654 U+2655 U+2656 U+2657 U+2658 U+2659
HTML ♔ ♕ ♖ ♗ ♘ ♙
Qara Simvol
Kod U+265A U+265B U+265C U+265D U+265E U+265F
HTML ♚ ♛ ♜ ♝ ♞ ♟
  1. Şahmatın məqsədi nədir?
  2. CHESS PIECES in Different Languages
  3. The Estonian chess terms were coined by Ado Grenzstein.
  4. "Handbook". www.fide.com. İstifadə tarixi: 22 March 2019. The pieces bear the names: Koenig, Dame, Turm, Laeufer, Springer, Bauer
  5. 1 2 H. J. R. Murray, A History of Chess, ch. 11.