Albaniya Prezidenti

Albaniya Prezidenti (alb. Presidenti i Shqipërisë), rəsmi şəkildə Albaniya Respublikasının Prezidenti (alb. Presidenti i Republikës së Shqipërisë) — dövlət başçısı, silahlı qüvvələrin Ali Baş Komandanı və alban həmrəyliyinin nümayəndəsi.[1][2]

Albaniya Prezidenti
Vəzifədədir
İlir Meta
Başçılıq edir Albaniya
Maaşı aylıq 3.860 avro
Vəzifənin təsis tarixi 30 aprel 1991
Rəsmi saytı president.al
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Prezidentin parlament seçkilərinin, eləcə də referendumun, amnistiya və mükafatların tarixini təyin etmək səlahiyyəti var. Vəzifəsini yerinə yetirmədiyi təqdirdə parlamentin spikeri prezident səlahiyyətlərinin icrasına başlayana və ya yeni prezident seçilənə qədər prezident səlahiyyətlərini icra etmək vəzifəsini öz üzərinə götürür. Albaniya Prezidentinin Aparatı ölkə prezidentinin birinci dərəcəli heyətindən, habelə prezidentə hesabat verən köməkçi heyətdən ibarətdir. Ofis paytaxt Tiranada Prezident Aparatında yerləşir. Albaniya Konstitusiyası Prezident Aparatının binalarında, prezidentin iqamətgahında, prezident tərəfindən istifadə edildikdə nəqliyyat vasitələrində və digər mərasimlərdə istifadə edilən prezident yükünün görünüşünü və istifadəsini müəyyən edir. Prezidentin xanımı Albaniyanın birinci xanımı kimi tanınsa da, onun prezidentlikdə rəsmi vəzifəsi yoxdur. Adətən Prezident sarayında və rəsmi səfərlərdə protokol rolunu oynayır.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Albaniya beynəlxalq protektorat, monarxiya, dövlət-partiya rejimi və parlament respublikası da daxil olmaqla müxtəlif idarəçilik modellərini yaşamışdır. Bütün bu müddət ərzində Albaniya prezidenti və dövlət başçısı funksiyası müxtəlif formalarda həyata keçirilib.

Müstəqillikdən sonra ilk hökumətə dövlət başçısının səlahiyyətlərindən də istifadə edən İsmayıl Qəməli başçılıq edirdi. 6 fevral 1914-cü ildə Şahzadə Vilhelm Vid Səfirlər Konfransı tərəfindən dövlət başçısı təyin edildi. 1914-cü ilin sentyabrından 1920-ci ilin yanvarına qədər Albaniya döyüş meydanına çevrildi və bir sıra hökumətlərin dəyişməsi ilə üzləşdi, burada dövlət başçısı vəzifəsini müxtəlif hökumətlərin regentləri oynayırdı. 1920-ci il yanvarın 8-də Luşnye Konqresi dörd üzvdən ibarət "Ali Şura"nı seçdi, onlardan biri parlament idarəetmə üsulunu tətbiq etməklə və geri qaytarmaqla dövlət başçısının funksiyalarını yerinə yetirəcəkdi. 1924-cü ildə Fan Noli eyni zamanda dövlət başçısı funksiyalarını yerinə yetirərkən hökumətin başçısı seçildi. İdarəetmədə tez-tez baş verən dəyişikliklərdən sonra Albaniya Parlamenti 1925-ci il yanvarın 25-də respublika rejimi formasını təsdiqlədi və qəbul etdi və Albaniyanın I Zoqunu Albaniyanın prezidenti seçdi. 28 sentyabr 1928-ci ildə xalq monarxiya elan edildi və Ahmet Zoqu Albanların kralı olaraq taclandı. 1939-cu ilin aprelində Albaniya İtaliya tərəfindən işğal edildikdən və iki ölkə birləşdirildikdən sonra III Viktor Emmanuel Albaniya kralı oldu. 1943-cü ildən 1944-cü ilə qədər alman işğalı altında yenidən padşahlıq idarəçiliyi tətbiq olundu.

Prezidentin Seçilmə qaydaları və səlahiyyət müddəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Albaniya Prezidenti Albaniya parlamentində müzakirəsiz və gizli səsvermə yolu ilə seçilir. Namizəd qalib gəlmək üçün deputatların ümumi sayının beşdə üçünün səsini almalıdır. Səsvermənin birinci turunda lazımi səs çoxluğu əldə olunmazsa, yeddi gün ərzində ikinci tur keçirilir. Əgər səs çoxluğu hələ də əldə olunmayıbsa, üçüncü tur növbəti yeddi gün ərzində keçirilməlidir. Tələb olunarsa, qalib olmaq üçün lazım olan səs çoxluğu parlament üzvlərinin ümumi sayının 50% +1 səs çoxluğuna endirilməklə, yeddi gün ərzində daha iki tur keçirilməlidir. Beşinci turda dördüncü turdan yalnız iki ən yaxşı namizəd saxlanılır. Beş tur səsvermədən sonra heç bir namizəd səsvermənin hər turu üçün nəzərdə tutulmuş lazımi səs çoxluğunu qazanmasa, parlament buraxılacaq və 45 gün ərzində seçkilər keçirilməlidir. Hazırkı prezident 24 iyul 2022-ci il tarixindən etibarən Bayram Beqacdır.

Seçkilərin tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kommunist rejiminin dağılmasından sonra Albaniyada ilk çoxpartiyalı seçkilər 1991-ci ildə parlament seçkiləri ilə eyni vaxtda keçirildi. Nəticə 56,2 səs toplayan Albaniya Əmək Partiyasından (PPŞ) Ramiz Əliyanın qələbəsi oldu. Seçkilərin üçüncü turunda 3 digər namizədi qabaqlayaraq səslərin faizini qazanıb. Albaniya Demokratik Partiyasının (PD) namizədi və seçkilərdə ikinci olan Sali Berişa demək olar ki, 38,7% səs toplayıb.[3] Ramiz Əliya 3 aprel 1992-ci ildə prezident vəzifəsindən istefa verdi. Elə həmin il 22 mart 1992-ci ildə ikinci prezident seçkiləri keçirildi. Nəticə Albaniya Demokratik Partiyasından (PD) Sali Berişanın 57,3%-nin səsini toplayan qələbəsi oldu. seçkilərin ikinci turunda 5 digər namizədi qabaqlayaraq 9 aprel 1992-ci ildə prezident seçildi. Berişa 1997-ci ildə üçüncü prezident seçkilərində də qalib gəldi və 3 fevral 1997-ci ildə yenidən seçildi, Albaniyada vətəndaş müharibəsinə görə istefa verdi. 1997-ci il parlament seçkilərindən sonra dördüncü prezident seçkiləri keçirildi. Nəticə Albaniya Sosialist Partiyasından (PS) 3-ə qarşı 110 səslə Albaniya Parlamenti tərəfindən seçilən Rexhep Meidani-nin qələbəsi oldu. Beşinci prezident seçkiləri 24 iyun 2002-ci ildə keçirildi. Nəticə qələbə oldu. Alfred Moisiu üçün o, həm Albaniya Sosialist Partiyası (PS), həm də Albaniya Demokratik Partiyasının (PD) o zamankı liderləri Fatos Nano (PS lideri) və Sali Berişa (PD lideri) tərəfindən seçildi.[4] O, Albaniya parlamenti tərəfindən 19 əleyhinə 97 səslə seçilib. Altıncı prezident seçkiləri 20 iyun 2007-ci ildə, demək olar ki, dörd turdan ibarət olub. 20 iyun 2007-ci il və 27 iyun 2007-ci il tarixlərində keçirilmiş birinci turda heç bir namizəd təqdim edilməmişdir. Albaniya hökuməti və müxalifəti 5 iyul 2007-ci ildə təklif etdikləri namizəd siyahılarını təqdim etdilər, lakin heç bir siyahı qəbul etmədilər. Daha sonra 14 iyul 2007-ci ildə üçüncü tur keçirildi. Ən azı iyulun 20-də keçirilən dördüncü turda seçkidə Albaniya Demokratik Partiyasından (PD) Bamir Topi qalib gəlib. Yeddinci prezident seçkiləri 30 may 2012-ci il tarixində dörd turdan ibarət olmaqla 11 iyun 2012-ci il tarixinədək keçirilmişdir. Səsvermənin birinci və üçüncü turları nəticəsiz qalmışdır. Dördüncü turda nəticə Albaniya Demokratik Partiyasından (PD) Bujar Nişaninin qələbəsi olub. Ən son və səkkizinci prezident seçkiləri 2017-ci il aprelin 19, 20, 27 və 28-də keçirilib. Dördüncü turda Albaniya Parlamentinin hazırkı sədri, İnteqrasiya Uğrunda Sosialist Hərəkatının (SMI) üzvü İlir Meta yeddinci prezident seçilib.[5]

Prezidentlərin siyahısı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Portret Ad Vəzifədə qaldığı müddət Partiyası
Alban Respublikası (1925–1928)
Əhməd Zoğu
(1895–1961)
 1 fevral 1925 1 sentyabr 1928 Konservativ Partiyası
'
Albaniya (1991–indiyə qədər)
Ramiz Əliyə
(1924–2011)
 30 aprel 1991 3 aprel 1992 İşçi Partiyası
11 ay, 4 gün
Sali Berişa
(doğulub: 1944)
 9 aprel 1992 24 iyul 1997 Demokratik Partiyası
5 il, 3 ay, 2 həftə və 1 gün
Rəcəb Meydani
(doğulub: 1944)
 24 iyul 1997 24 iyul 2002 Sosialist Partiya
5 il,
Alfred Moisiu
(doğulub: 1929)
 24 iyul 2002 24 iyul 2007 Konsensual
5 il,
Bamir Topi
(doğulub: 1957)
 24 iyul 2007 24 iyul 2012 Demokratik Partiyası
5 il,
Buyar Nişani
(doğulub: 1964)
 24 iyul 2012 24 iyul 2017 Demokratik Partiyası
5 il,
İlir Meta
(doğulub: 1969)
 24 iyul 2017 Vəzifədədir İnteqrasiya üçün Sosialist Hərəkat
7 il, 3 ay, 3 həftə

Prezidentlərin müddəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË" (PDF). wipo.int (alban). səh. Article 86.1. 2013-05-25 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-01-28.
  2. ↑ Albania in Pictures (Tom Streissguth). Twenty-First Century Books, 2010. səh. 37. ISBN 9780761363781. 2021-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-28.
  3. ↑ "PROF. DR. SALI BERISHA" (alban). president.al. 6 sentyabr 2021. 10 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyun 2023.
  4. ↑ "Marrëveshja Nano – Berisha" (alban). tvklan.al. 6 mart 2003. 10 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyun 2023.
  5. ↑ "Ilir Meta, president i ri i Shqipërisë" (alban). telegrafi.com. 28 aprel 2017. 10 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyun 2023.

П:  Albaniya portalı