Alströmeriya

Alströmeriya (lat. Alstroemeria) — bitkilər aləminin zanbaqçiçəklilər dəstəsinin alströmeriyakimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Cinsin bütün nümayəndələri Cənubi Amerika üçün səciyyəvi olsa da, bəzilərinə ABŞ, Meksika, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Madeyra və Kanar adalarında da rast gəlmək olar. Cinsə daxil olan bütün növlər demək olar ki, iki fərqli yayılma arealından biri ilə məhdudlaşır. Bu mərkəzlərdən biri Çilidə, digəri isə Braziliyanın şərqində yerləşir. Çilidə olan Alstroemeria növləri qışda, Braziliyada olanlar isə yayda inkişaf edir. Çilinin Atakama səhrasında yetişən A. graminea istisna olmaqla, digər bütün növlər uzunömürlü çoxillik bitkilərdir.

Alströmeriya
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Birləpəlilər Dəstə: Zanbaqçiçəklilər Fəsilə: Alströmeriyakimilər Cins: Alströmeriya
Beynəlxalq elmi adı
Alstroemeria L., 1762
Şəkil axtarışı ITIS   185471 NCBI   56741 EOL   38062

Bu cinsin nümayəndələri kök yumrularına malikdir. Bəzi növlərin gövdələrinin hündürlüyü 1.5 metr (4.9 ft)-ə çatır. Bitkinin yarpaqları növbə ilə düzülür, formaları dəyişkəndir və yarpaq damarları paraleldir. Çiçəklər tək olur və ya çətirdə yığılır. Çiçəklərdə hər birinin uzunluğu 5 santimetrə (2,0 düym) qədər olan altı ləçək var. Onlar qırmızı, narıncı, bənövşəyi, yaşıl və ağ rənglərin bir çox çalarlarında ola bilir və tünd rəngli ləkə və ya zolaqlara malikdirlər. Çiçəklərdə altı erkəkcik və üç ağızcığa malik bir dişicik var. Alstroemeria-da çiçəyin ləçəkləri yumurtalığın üstündə yerləşir.^[1]

Bitkinin çiçəkləmə dövrü yaz və yaydır. Tozlanma həşəratların (arıların), həmçinin kolibrilərin köməyi ilə baş verir. Tozlayıcılar olmadıqda bitkinin küləklə tozlanması da mümkündür.^[2]

Cins İoqann Peter Falk və onun dissertasiya rəhbəri Karl Linney tərəfindən 1762-ci ildə Planta Alströmeria adlı dissertasiyasında təsvir edilmişdir.^[3] Cins Linneyin tələbəsi olan isveçli baron Klas Alstryomerin (1736–1794) şərəfinə adlandırılmışdır.^[3] Linneyə cinsə aid iki növün toxum nümunələrini o vaxt bitkinin artıq yetişdirildiyi İspaniyadan məhz Alstryomer gətirmişdi.^[2]

Cinsin ağ, sarı, narıncı, ərik, çəhrayı, qırmızı, bənövşəyi və bənövşəyi də daxil olmaqla bir çox rəngi və bəzəyi özündə əks etdirən bir çox hibridi və ən az 190 sortu hazırlanmışdır. Bu gün tez-tez yetişdirilən ən məşhur hibridlər Çilidən olan növlər (qışda çiçəkləyən) ilə Braziliyadan gələn növlər (yayda çiçəkləyən) arasında çarpazlaşma nəticəsində əldə edilir. Bu strategiya cinsə aid bitkilərin həmişəyaşıl olması və demək olar ki, ilin çox hissəsində çiçəkləməsi ilə nəticələnmişdir. Cinsin əsas yetişdirmə prosesi bu gün Hollandiyadakı şirkətlər tərəfindən həyata keçirilir. Miniatür zanbağa bənzəyən bu çiçəklər kəsmə gül ticarətində buket və gül kompozisiyaları üçün olduqca məşhurdur. Bu zərif çiçəklər heç bir büzüşmə əlaməti olmadan suda 14 günə qədər yaşayır.^[4]

Bağ üçün mövcud olan növlərin əksəriyyəti yazın sonunda və yazın əvvəlində çiçək açır. Bitkinin kökləri 23 °F (−5 °C) dərəcə istiliyə davamlıdır. Bitki ən azı altı saat gün işığı, müntəzəm su və yaxşı havalandırılan torpaq tələb edir.

Alstroemeria cinsinin nümayəndələrinin köklərindən nişasta əldə edilir. Bitkidən həmçinin xalq təbabətində və yüksək keyfiyyətli yapışqan hazırlamaqda da istifadə olunur.^[2]

Alstroemeria cinsinə aid təxminən 126 növ var.^[5][6]

Şəkil	Ad	Yayılma arealı
	Alstroemeria achirae	Maule
	Alstroemeria albescens	Riu-Qrandi-du-Sul
	Alstroemeria altoparadisea	Qoyas
	Alstroemeria amabilis	Braziliya
	Alstroemeria amazonica	Para, Bolivar
	Alstroemeria andina	Çili, Argentina
	Alstroemeria angustifolia	Çili
	Alstroemeria annapolina	Qoyas
	Alstroemeria apertiflora	Braziliya, Argentina, Paraqvay
	Alstroemeria aquidauanica	Matu-Qrosu
	Alstroemeria arnicana	Qoyas
	Alstroemeria aulica	Valparaiso
	Alstroemeria aurea	Çili, Argentina; Yeni Zelandiya, Viktoriya (Avstraliya) bölgələrinə gətirilib uyğunlaşdırılmışdır.
	Alstroemeria bahiensis	Baiya
	Alstroemeria bakeri	Catamarca
	Alstroemeria bilabiata	Santyaqo
	Alstroemeria brasiliensis	Braziliya
	Alstroemeria burchellii	Qoyas
	Alstroemeria cabralensis	Minas-Jerays
	Alstroemeria caiaponica	Qoyas
	Alstroemeria calliantha	Minas-Jerays
	Alstroemeria cantillanica	O'Higgins
	Alstroemeria capixaba	Espírito Santo
	Alstroemeria caryophyllaea	Braziliya
	Alstroemeria chapadensis	Matu-Qrosu
	Alstroemeria chorillensis	Peru
	Alstroemeria crispata	şimali Çili
	Alstroemeria cuiabana	Matu-Qrosu
	Alstroemeria cultrifolia	Brazilia
	Alstroemeria cunha	Braziliya
	Alstroemeria decora	Valparaiso
	Alstroemeria diluta	Çili
	Alstroemeria discolor	Valparaiso
	Alstroemeria douradensis	Qoyas
	Alstroemeria espigonensis	Bahia
	Alstroemeria exserens	Çili, Argentina
	Alstroemeria fiebrigiana	Bolivia
	Alstroemeria firmulifolia	Minas-Jerays
	Alstroemeria foliosa	Braziliya, Paraqvay
	Alstroemeria fuscovinosa	Braziliya
	Alstroemeria garaventae	Çili
	Alstroemeria gardneri	Braziliya
	Alstroemeria glaucandra	Valparaiso
	Alstroemeria gouveiana	Minas-Jerays
	Alstroemeria graminea	Çili
	Alstroemeria hookeri	Çili
	Alstroemeria huemulina	Bío Bío
	Alstroemeria ibitipocae	Minas-Jerays
	Alstroemeria igarapavica	São Paulo
	Alstroemeria inodora	Braziliya
	Alstroemeria isabellana	Braziliya, Argentina, Uruguay, Paraqvay
	Alstroemeria itabiritensis	Minas-Jerays
	Alstroemeria jequitiana	Minas-Jerays
	Alstroemeria jocunda	Santiago de Chile
	Alstroemeria julieae	Minas-Jerays
	Alstroemeria kingii	Çili
	Alstroemeria lactilutea	Tarapacá
	Alstroemeria landimana	Braziliya
	Alstroemeria leporina	Çili
	Alstroemeria ligtu, St. Martin's flower	Peru, Çili, Argentina
	Alstroemeria litterata	Matu-Qrosu
	Alstroemeria longaviensis	Maule
	Alstroemeria longistaminea	Braziliya
	Alstroemeria longistyla	Qoyas, Minas-Jerays
	Alstroemeria lutea	Tarapacá
	Alstroemeria magna	Valparaiso
	Alstroemeria magnifica	Çili
	Alstroemeria malmeana	Braziliya
	Alstroemeria modesta	Çili
	Alstroemeria mollensis	Kokimbo
	Alstroemeria monantha	Çili
	Alstroemeria monticola	Bahia, Minas-Jerays
	Alstroemeria nidularis	Maule
	Alstroemeria nivea	Kokimbo
	Alstroemeria ochracea	Minas-Jerays
	Alstroemeria orchidioides	Brazilia, Qoyas
	Alstroemeria pallida	Çili
	Alstroemeria paraensis	Para
	Alstroemeria patagonica	cənubi Argentina, cənubi Çili
	Alstroemeria paupercula	Peru, şimali Çili
	Alstroemeria pelegrina, Peruvian lily	Peru, Çili
	Alstroemeria penduliflora	Minas-Jerays
	Alstroemeria philippii	şimali Çili
	Alstroemeria piauhyensis	Braziliya
	Alstroemeria plantaginea	Braziliya, Venesuela
	Alstroemeria poetica	Çili
	Alstroemeria polpaicana	Santiago
	Alstroemeria polyphylla	Çili
	Alstroemeria presliana	Çili, Argentina
	Alstroemeria pseudospathulata	Çili, Argentina
	Alstroemeria psittacina	Braziliya, Argentina; naturalized in Australia, New Zealand, Southeastern United States, cənubi Mexico, Madeira, Canary Islands
	Alstroemeria pubiflora	Qoyas
	Alstroemeria pudica	Santiago
	Alstroemeria pulchra	Çili
	Alstroemeria punctata	Brazilia, Qoyas
	Alstroemeria pygmaea	Peru, Braziliya, Argentina
	Alstroemeria radula	Braziliya
	Alstroemeria recumbens	Çili
	Alstroemeria revoluta	Çili
	Alstroemeria ribeirensis	Parana ştatı
	Alstroemeria roseoviridis	Matu-Qrosu-du-Sul
	Alstroemeria rupestris	Minas-Jerays
	Alstroemeria sabulosa	Valparaiso
	Alstroemeria schizanthoides	Çili
	Alstroemeria sellowiana	Braziliya
	Alstroemeria spathulata	Çili, Argentina
	Alstroemeria speciosa	São Paulo
	Alstroemeria spectabilis	Santiago
	Alstroemeria stenopetala	Qoyas, Minas-Jerays
	Alstroemeria talcaensis	Maule
	Alstroemeria timida	Santiago
	Alstroemeria tombolatoana	Qoyas, Minas-Jerays
	Alstroemeria umbellata	Çili, Argentina
	Alstroemeria variegata	Minas-Jerays
	Alstroemeria venusta	Çili
	Alstroemeria versicolor	Çili
	Alstroemeria virginalis	Kokimbo
	Alstroemeria viridiflora	Braziliya
	Alstroemeria werdermannii	Çili
	Alstroemeria xavantinensis	Matu-Qrosu
	Alstroemeria yaelae	Santyaqo
	Alstroemeria zoelneri	Çili