Azərbaycanda tatarlar

Azərbaycan Respublikasında tatarlar — Azərbaycan Respublikasında yaşayan, bu ölkənin vətəndaşı olan tatar əsilli əhali. Azərbaycan Respublikasında 2009-cu il siyahıya alınmasına görə 25 882 nəfər tatar yaşayır. Bu isə ümumi əhalinin 0,29 % təşkil edir.

İcma[redaktə | mənbəni redaktə et]

Siyahıya almalara görə Azərbaycanda tatarların sayı
1926^[1]^[2]	1939^[3]	1959^[4]	1970^[5]	1979^[6]	1989^[7]	1999^[8]^[9]^[10]	2009
9 948	▲27 591	▲29 552	▲31 353	▼31 204	▼28 019	▲30 011	▼25 882

Tatarlar əsasən Azərbaycanın iri şəhərlərində cəmləşmişlər:Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Xaçmaz, Quba, İsmayıllı, Qəbələ və s. Bakı şəhərində tatar icmasının 90%-dən çoxu yerləşir. Burada 25171 nəfər tatar yaşayır. Onlar Bakı əhalisinin azərbaycan türkləri və ruslardan sonra üçüncü böyük etnik qrupdur^[11]. Azərbaycanda yaşayan tatarların bölgələr üzrə yerləşməsi:

Şəhərlər	Bakı	Sumqayıt	Gəncə	Mingəçevir	Şirvan	Abşeron	Ağdaş	Xaçmaz	Beyləqan	Quba	Lənkəran	Siyəzən	Qəbələ	Zaqatala
Əhalinin sayı	25171	116	52	38	4	57	4	131	24	63	13	18	10	11

Din və dil[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tatarlar əsasən müsəlmandırlar. İslam dininin hənəfi məzhəbində etiqat edirlər.

Cəmiyyət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycan Respublikasında tatarlara aid icmalar:

Azərbaycan Respublikasında tatarların "Tuqan Tel"^[12] cəmiyyəti (Bakı)
Azərbaycan Respublikasında tatarların "Yaşlek" cəmiyyəti (Bakı)

Bayramlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycanda yaşayan tatarlar azərbaycanlılarla birgə Novruz, Yeni il, Qurban, Ramazan bayramı ilə yanaşı özlərinin milli bayramı olan Sabantuy bayramını da qeyd edirlər^[13].

Tanınmış şəxslər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tacuddin Mustafin — Qafqaz müsəlmanlarının həmçinin Azərbaycanın ilk müftisi (1832–1840).
Süleyman bəy Sulkeviç — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun Baş qərargah rəisi.
Eldar Qasımov — Azərbaycan müğənnisi və musiqiçisi. Ulu nənəsi vaxtilə Həştərxan Tatar Dram Teatrının səhnəsində oynayan Mərziyyə Davudovadır.
Mərziyyə Davudova — tatar əsilli Azərbaycan və Sovet teatr və kino aktrisası, SSRİ və Azərbaycan xalq artisti
Firəngiz Şərifova — Azərbaycan Respublikasının xalq artisti
Aliyə Qarayeva — Tatar əsilli azərbaycanlı bədii gimnast.
Zemfira Meftahətdinova — Müstəqil Azərbaycanın birinci Olimpiya çempionu (atıcılıq).
Dinarə Gimatova — Tatar əsilli azərbaycanlı bədii gimnast.
Ramis Alimov — 20 yanvar şəhidi, "Azadlıq uğrunda mübariz" (1992) və "20 Yanvar Şəhidi" (1998) fəxri ad^[14]
Fərqət Tuxtamışev — 20 yanvar şəhidi, "Azadlıq uğrunda mübariz" (1992) və "20 Yanvar Şəhidi" (1998) fəxri ad.
Xədicə Qayıbova — Azərbaycanın ilk qadın pianoçularından biri^[15].
Fərid Xayrulin — Azərbaycan fotojurnalisti.
Hənəfi Terequlov — Azərbaycan opera müğənnisi, bariton, teatr xadimi və ictimai xadim, Azərbaycanda opera xorunun banilərindən biri.
Əziz Qubaydullin — professor, yazıçı, tarixçi, repressiya qurbanı
Rasim Yaxin — Azərbaycanın hərbi qulluqçusu, İkinci Qarabağ müharibəsi iştirakçısı. "Azərbaycan Bayrağı" ordeni^[16], “Döyüşdə fərqlənməyə görə” medalı, "Şuşanın azad olunmasına görə" medalı və digər dövlət medalları ilə təltif edilmişdir^[17]^[18].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР :Закавказская СФСР/Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-02-10 at the Wayback Machine---Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года.М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928–29. Том 10–16. Таблица VI. Население по полу, народности.---А также Excel файл Arxivləşdirilib 2019-11-27 at the Wayback Machine
↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 г. Распределение постоянного населения на местных и неместных уроженцев :Закавказская СФСР: Азербайджанская ССР (с Нахичеванской АССР) Arxivləşdirilib 2021-07-09 at the Wayback Machine---Источник: Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года. Т.LI. М. 1930. Табл.V. Уроженцы СССР, постоянно проживающие — по месту рождения. С.174–193
↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР :Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-01-03 at the Wayback Machine---Источник:РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 966–1001 (Разработочная таблица ф. 15А. Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам)
↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1959 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-01-03 at the Wayback Machine---Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 1566а −1566д (Таблица 3,4 Распределение населения по национальности и родному языку)
↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1970 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-01-03 at the Wayback Machine---Источник: РГАЭ РФ , фонд 1562, опись 336, ед.хр.3998–4185 (Таблица 7с. Распределение населения по национальности, родному и второму языку.)
↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2011-06-29 at the Wayback Machine---Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 6174–6238 (Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку).
↑ "Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2011-08-26. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..

Orijinal mətn (rus.)

Источник: Рабочий архив Госкомстата России.Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку.)
↑ "Population by ethnic groups (by population census) — The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan". 2012-11-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 mart 2015.
↑ United Nations Statistics Division :4. Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985–2003 or Population selon le group national et/ourthnique, le sexe et la résidence urbaine/rurale: recensements de 1985 à 2003 Arxivləşdirilib 2018-07-25 at the Wayback Machine
↑ "Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census — Population statistics of Eastern Europe". 2013-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2015.
↑ "Ethnic composition of Azerbaijan 2009". 2012-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
↑ "«Tuqan Tel»". 2016-03-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
↑ "BAKIDA SABANTUY TATAR MİLLİ BAYRAMI QEYD OLUNMUŞDUR". 2021-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
↑ "Azərbaycan Respublikasının "Azadlıq uğrunda mübariz" fəxri adının verilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 21 yanvar 1992-ci il tarixli, 556 nömrəli Fərmanı Arxivləşdirilib 2021-07-09 at the Wayback Machine (az.)
↑ "Görkəmli musiqi xadimləri – Xədicə Qayıbova". 2012-05-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-13.
↑ "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Silahlı Qüvvələrin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Sərəncamı". 2021-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-03.
↑ ""Я запомнил только сильный шум в ушах, и все вокруг стало красного цвета" – ТАТАРСКИЙ ГЕРОЙ КАРАБАХСКОЙ ВОЙНЫ". vesti.az (rus). 2021-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-08.
↑ "Президент Азербайджана наградил этнического татарина орденом за освобождение Шуши". islamnews.ru (rus). 2021-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-08.

[Закавказская_СФСР/Азербайджанская_ССР-1] Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР :Закавказская СФСР/Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-02-10 at the Wayback Machine---Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года.М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928–29. Том 10–16. Таблица VI. Население по полу, народности.---А также Excel файл Arxivləşdirilib 2019-11-27 at the Wayback Machine

[Закавказская_СФСР:_Азербайджанская_ССР_(с_Нахичеванской_АССР)-2] Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 г. Распределение постоянного населения на местных и неместных уроженцев :Закавказская СФСР: Азербайджанская ССР (с Нахичеванской АССР) Arxivləşdirilib 2021-07-09 at the Wayback Machine---Источник: Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года. Т.LI. М. 1930. Табл.V. Уроженцы СССР, постоянно проживающие — по месту рождения. С.174–193

[3] Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР :Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-01-03 at the Wayback Machine---Источник:РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 966–1001 (Разработочная таблица ф. 15А. Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам)

[4] Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1959 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-01-03 at the Wayback Machine---Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 1566а −1566д (Таблица 3,4 Распределение населения по национальности и родному языку)

[5] Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1970 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-01-03 at the Wayback Machine---Источник: РГАЭ РФ , фонд 1562, опись 336, ед.хр.3998–4185 (Таблица 7с. Распределение населения по национальности, родному и второму языку.)

[6] Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2011-06-29 at the Wayback Machine---Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 6174–6238 (Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку).

[7] "Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2011-08-26. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..

Orijinal mətn (rus.)

Источник: Рабочий архив Госкомстата России.Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку.)

[azstat-cens-8] "Population by ethnic groups (by population census) — The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan". 2012-11-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 mart 2015.

[4._Population_by_national_and/or_ethnic_group,_sex_and_urban/rural_residence:_each_census,_1985_-_2003_or_Population_selon_le_group_national_et/ourthnique,_le_sexe_et_la_résidence_urbaine/rurale:_recensements_de_1985_à_2003-9] United Nations Statistics Division :4. Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985–2003 or Population selon le group national et/ourthnique, le sexe et la résidence urbaine/rurale: recensements de 1985 à 2003 Arxivləşdirilib 2018-07-25 at the Wayback Machine

[psm-aze-1999-10] "Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census — Population statistics of Eastern Europe". 2013-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2015.

[11] "Ethnic composition of Azerbaijan 2009". 2012-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.

[12] "«Tuqan Tel»". 2016-03-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.

[13] "BAKIDA SABANTUY TATAR MİLLİ BAYRAMI QEYD OLUNMUŞDUR". 2021-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.

[1992-556-14] "Azərbaycan Respublikasının "Azadlıq uğrunda mübariz" fəxri adının verilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 21 yanvar 1992-ci il tarixli, 556 nömrəli Fərmanı Arxivləşdirilib 2021-07-09 at the Wayback Machine (az.)

[15] "Görkəmli musiqi xadimləri – Xədicə Qayıbova". 2012-05-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-13.

[16] "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Silahlı Qüvvələrin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Sərəncamı". 2021-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-03.

[17] ""Я запомнил только сильный шум в ушах, и все вокруг стало красного цвета" – ТАТАРСКИЙ ГЕРОЙ КАРАБАХСКОЙ ВОЙНЫ". vesti.az (rus). 2021-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-08.

[18] "Президент Азербайджана наградил этнического татарина орденом за освобождение Шуши". islamnews.ru (rus). 2021-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-08.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]