Ağdaş

Bu məqalə Ağdaş şəhəri haqqındadır. Ağdaş rayonu üçün Ağdaş rayonu səhifəsinə baxın.
Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Ağdaş (dəqiqləşdirmə).

Ağdaş — Azərbaycan Respublikasının Ağdaş rayonunun Ağdaş şəhər inzibati ərazi dairəsində şəhər,[1] Ağdaş rayonunun inzibati mərkəzi. XVI əsrdən şəhərdir.[2] 19-cu əsrin əvvəllərində "Üçqovaq" adlanırdı.

Şəhər
Ağdaş
40°39′ şm. e. 47°29′ ş. u.HGYO
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 1900
İlk məlumat XVI əsr
Mərkəzin hündürlüyü 40 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 31.700 nəf. (2016)
Rəsmi dili Azərbaycan dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Nəqliyyat kodları 03, 99
Xəritəni göstər/gizlə
Ağdaş xəritədə
Ağdaş
Ağdaş
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XIX əsrin əvvəllərində Şəki xanlığının Ağdaş mahalında kiçik bir kənd olan Üçqovaq, daha sonra "Ağdaş" adlanmışdı.

Cənubi Qafqazın Rusiya imperiyasının işğalı altında olduğu dövrdə — 1819-cu ildə, Şəki xanlığının yerində Şəki əyaləti yaradıldı. Daha sonra, 22 (10) aprel 1840 il tarixli "Zaqafqaziyada inzibati islahat qanunu"na əsasən, Şəki əyaləti yeni təşkil edilmiş Kaspi vilayətinin tərkibinə daxil edildi və bundan sonra "Şəki qəzası" adlandı. Kaspi vilayətinin 1846-cı ildə ləğv olunmasından sonra, Şəki qəzası əvvəl Kaspi vilayətinin yerində yaradılmış Şamaxı quberniyasının (1859-cu ildən Bakı quberniyası) tərkibində saxlanılsa da, 1867-ci ilin sonunda Bakı quberniyasının tərkibindən çıxarılaraq, yeni yaradılmış Yelizavetpol quberniyasının tərkibinə daxil edildi. Bu dövrlərdə Şəki qəzası inzibati mərkəzinin adına uyğun rəsmən "Nuxa qəzası" adlanırdı. 1873 ildə Nuxa qəzası ərazisinin bir hissəsində ayrıca bir qəza — Ərəş qəzası təşkil edildi və Ərəş qazasının inzibati mərkəzi isə Ağdaş kəndi oldu.

1887-ci ildə Poznan şirkətinin Lodz kontorunun müdiri Ramendik Ağdaşa gələrək burada pambıq alıcı məntəqələri açmış, pambığın ilkin emalı və qablaşdırılması üçün 4 ədəd kotton-çin dəzgahı və bir press qurmuşdu. Artıq 1897-ci ildə Ağdaşda kotton-çin maşınlarından ibarət 7 zavod fəaliyyət göstərirdi. 1888-ci ildə Ağdaş bazarında 3100 pud pambıq satılmışdırsa, 1892-ci ildə bu rəqəm 28000 puda çatmışdı. XIX əsrin 70-ci illərində fəaliyyət göstərən Ağdaş bazarında pambıqdan başqa digər ənənəvi məhsullar da satılırdı. XX əsrin əvvəllərində "Qafqaz" qəzeti yazırdı ki, "Ağdaş xaricə, Marsel və İtaliyaya göndərilən həm bütün xam ipəyi, həm də baramanı özündə cəmləşdirən mərkəzdir".

XIX əsrin sonunda Ağdaş bütün Qafqazda pambıq istehsalı, emalı və satışının mərkəzinə çevrilmişdi. Bu səbəbdən də 1904-cü ildə Qafqaz pambıqçılarının I Qurultayı Ağdaşda keçirilmişdir.

Azərbaycanda açılan ilk dünyəvi təhsil ocaqlarından biri də 25 oktyabr 1882-ci ildə Ağdaşda görkəmli maarifçi Süleyman Qayıbov tərəfindən əsası qoyulan "Rus-tatar" məktəbi olmuşdur. O dövrdə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bu tipli 3 məktəbdən birinin məhz Ağdaşda açılması heç də təsadüfi deyildir. Çünki ondan əvvəl Ağdaşda yaxşı təhsil bazasına malik 20-yə qədər mədrəsə fəaliyyət göstərirdi.

1900-cü ildə Ağdaş kəndinə şəhər statusu verildi. XX əsrin əvvəlində Ağdaşda "Nəşri-Maarif" cəmiyyəti, qiraətxana, "Səadət" qızlar məktəbi, "Darülirfan", "Rüşdiyyə" kimi tədris ocaqları fəaliyyət göstərirdi. Bu məktəbdə Muxtar Əfəndizadə, Hədiyyə xanım Məmmədzadə, Həsən Əfəndiyev kimi maarifçi ziyalılar çalışırdılar.

Azərbaycan SSR dövründə Ərəş qəzası əvvəl inzibati mərkəzin adına uyğun olaraq "Ağdaş qəzası" adlandırıldı, sonra, 1926-cı ildə isə ləğv edildi. 1926-cı ilə aid statistik məlumatlardan aydın olur ki, həmin vaxt keçmiş Ağdaş qəzası ərazisinin bir hissəsi (Xaldan dairəsi) Nuxa qəzasında, bir hissəsi isə (Ağdaş dairəsi və Ağdaş şəhəri və s.) Göyçay qəzasında idi. 1930-cu ildə isə Ağdaş şəhəri yeni təşkil olunmuş Ağdaş rayonunun inzibati mərkəzi oldu.

Əhalisinin sayı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
İl Sayı
1897 528 [3]
1926 4.539 [4]
1939 8.830 [5]
İl Sayı
1959 9.871 [6]
1970 14.931 [7]
1979 17.352 [8]
İl Sayı
1989 19.756 [9]
2012 29.600
2016 31.700
  • 1897-ci ildə 528 nəfər[10]
  • 1926-cı ildə 4 666 nəfər[10]
  • 1939-cu ildə 8 830 nəfər[11]
  • 1959-cu ildə 11 979 nəfər[12]
  • 1970-ci ildə 14.931 nəfər[13]
  • 1979-cu ildə 17 157 nəfər[14]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı, 2024" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2024-02-28. 2024-03-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-04-05.
  2. ↑ Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр. 8
  3. ↑ Rusiya imperiyası əhalisinin siyahıya alınması (1897).
  4. ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1926).
  5. ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1939).
  6. ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1959).
  7. ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1970).
  8. ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1979).
  9. ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1989).
  10. ↑ 1 2 "Этно-Кавказ". 2021-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-24.
  11. ↑ "Этно-Кавказ". 2021-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-24.
  12. ↑ "Этно-Кавказ". 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-24.
  13. ↑ "Этно-Кавказ". 2021-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-24.
  14. ↑ "Этно-Кавказ". 2019-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-24.