Aza (hökmdar)

Aza — Manna dövlətinin ikinci hökmdarı, hökmdar İranzunun oğlu və Ullusununun qardaşı.[3]

Aza
Mannanın II hökmdarı
e.ə. 719[1] – e.ə. 716[2]
Əvvəlkiİranzu
SonrakıUllusunu
Şəxsi məlumatlar
Fəaliyyəti monarx
Atası İranzu
Dini Politeizm

Aza da atası İranzu kimi Assura meylli siyasət yürütmüşdü. Lakin, o, çox az hakimiyyət sürdü və tezliklə Urartu ilə ittifaq tərəfdarları tərəfindən məğlubiyyətə uğradı. Urartu ilə ittifaq bağlamış Manna canişinləri uişdişli Baqdatti və zikertulu Metatti Azanın əleyhinə çıxdılar.[4] Aza öz dövləti ərazisində müdafiəyə çəkilməyə məcbur oldu. O, "çıxılmaz Uauş dağı"nda (Səhənd) möhkəmləndi, lakin düşmənlərini yənə bilmədi və öldürüldü. Azanın öldürülməsindən qəzəblənən Assur hökmdarı II Sarqon qatilləri cəzalandırmaq üçün e.ə. 716-cı ildə Mannaya yürüş etdi. Bu haqqda Dur Şarukkin (Xorsabad) sarayının V zalındakı divar yazısında deyilir:

"...Hakimiyyətimin altıncı ilində Urartulu Ursa, Mannalılar ölkəsinin canişinləri Uişdişli Baq [dattini və] Zikertulu [Metattini] Şarrukinin (Assuriyalı) və hökmdarlarının oğlu Azanın əleyhinə qaldırdı və [....] Mannalılar ölkəsində qiyam edib, sıldırım Ua[uş] dağında öz hökmdarları Azanın meyitini atdılar. Manna ölkəsinin intiqamını almaq və onu Assuriyanın tabeliyinə qaytarmaq üçün Aşşura, mənim ağama əllərimi ucaltdım və Uauş dağında, Azanın meyitinin atıldığı yerdə Baqdattinin dərisini soydum və Mannalılara göstərdim. Ullusununu, onun (Azanın) qardaşını taxta əyləşdirdilər, mən də ona bütün [....] Mannalılar ölkəsini tabe etdim."[5]

Adın etimologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İ. H. Əliyev bu adı hürrit mənşəli sayır.[6] E. A. Qrantovskiyə görə, İran dillərində az – aparmaq (Azərbaycan dilində azdırmaq felində bu söz vardır) sözündəndir[7] Q. Qeybullayev qeyd edir ki, sözün sonunda "y" səsinin düşməsilə bu ad türkmənşəli Asay, (türkcə as – iltifat, nəvaziş, ağıl, zəka, dərrakə[8] sözündən və ay şəkilçisindən) adı ilə eynidir.[9] V əsrdə Alban çarı Asay, erkən orta əsrlərdə xakasların xaqanı Ajo, uyğur xaqanlarından Aço[10], oğuzlarda Azak[11] şəxs adları ilə müqayisə olunur.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), I cild, Bakı, 2006
  2. ↑ S. Əliyarlı – Azərbaycan tarixi, Bakı Dövlət Universitetinin nəşri, Bakı, 2009
  3. ↑ S. Qaşqay – Manna dövləti, Bakı, 1993, səh 162
  4. ↑ AVİU № 46 (52) и прим. 12
  5. ↑ S. Qaşqay – Qədim Azərbaycan tarixi mixi yazılı mənbələrdə, Bakı, 2006, səh 37
  6. ↑ Алиев И. Г. История Мидии. Баку, 1960
  7. ↑ Грантовский Э. А. Ранняя история иранских племен Передней Азии. М., 1970 , səh 247.
  8. ↑ Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982 , I, səh 191
  9. ↑ Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən, Bakı, 1994, səh 65
  10. ↑ Кызласов Л. Р. История Южной Сибири в средние века. М.. 184, səh 195
  11. ↑ Древнетюркский словарь, М., 1969

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]