Bayraktar TB2

Bayraktar TB2 (türk. Bayraktar) — Türkiyənin operativ-taktiki, orta yüksəklikdə uçan qırıcı milli pilotsuz döyüş (PUA) təyyarəsi^[2]."Baykar Makina" şirkəti tərəfindən istehsal edilir.

Bayraktar TB2
Tipi	HALE Hücum PUA
Hazırlayan	Baykar Makina
İstehsalçı	Baykar Makina
İlk uçuş	29 Aprel 2014
İstismara verilmə tarixi	2014
Status	Seriyalı istehsalda
İstismarçılar	Türkiyə Silahlı Qüvvələri[1], Ukrayna Silahlı Qüvvələri[1], Azərbaycan Silahlı Qüvvələri[1], Qırğızıstan Silahlı Qüvvələri[1]
İstismarçı	•Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələri •Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri •Ukrayna Hərbi Hava Qüvvələri •Qətər Hərbi Hava Qüvvələri]] • Pakistan Hərbi Hava Qüvvələri
Buraxılış sayı	500+ (İyun 2023)
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

2014-cü il iyunun 14-də tam yüklə həyata keçirilmiş uçuş sınağında 27.030 funt yüksəkliyə qalxmış və 05 – 06 avqust tarixlərində həyata keçirilmiş uçuş testində tam yüklə 18.000 funt yüksəklikdə 4040 km qət etmiş və 24 saat 34 dəqiqə ərzində uçuş həyata keçirmişdir.^{[3][4][5][6][7]} 17 dekabr 2015-ci il tarixində 2 Roketsan MAM-L idarəolunan raket atəş sınağında hədəfləri 100% dəqiqliklə vurmağı bacarmışdır.

Mülki aviasiya standartlarına uyğun olaraq hərbi məqsədlərə yarayan Baykar Makina tərəfindən yaradılmış Bayraktar TB2 Bayraktar komandası tərəfindən əsas istehsal yeri Türkiyə olmaqla hər kəs üçün istehsal edilmişdir.^[4]

Sistem 2014-cü ildə Türkiyə Silahlı Qüvvələri arsenalına daxil edilmişdir. Türk Silahlı Qüvvələrinin həyata keçirdiyi Pəncə Əməliyyatlarında, Suriyadakı vətəndaş müharibəsində və İkinci Liviya vətəndaş müharibəsindəki müdaxilələr dövründəki əməliyyatlarda fəal şəkildə istifadə edilmişdir. Bu sistemdən Türkiyə ordusundan başqa Azərbaycan ordusu^[8], Qətər ordusu və Ukrayna ordusu^[9] da istifadə edir.

2007-ci ildə Müdafiə Sənayesi Xidməti tərəfindən rəqabət əsasında (hər hansı bir AR-GE dəstəyi olmadan^[10]) Taktik Pilotsuz Uçuş Aparatı Sisteminin İnkişafı Proqramı başladıldı. Bu proqram çərçivəsində Bayraktar Taktik PUA Sisteminin uçuş testləri (tam avtomatik taksi, qalxma, uçuş, eniş, əyləc və angara qayıtmaq) sərgiləndi və Bayraktar Taktik İHA Sistemi, hədəflənən bütün performans meyarlarını uğurla tamamladı.^[11][12]

Sınaq mərhələlərindən sonra şirkət və İdarə Heyəti arasında 2 Taktik PUA Sisteminin müqavilə danışıqları 2010-cu ilin yanvarında Müdafiə Sənayesi İcra Heyətində başladıldı. 2012-ci ilin yanvar ayında müqavilə imzalanandan sonra Taktik PUA İnkişafı Layihəsi proqramının cədvəli çıxarıldı və iş qrafikə uyğun olaraq istehsala başlandı. Müqavilə imzalandıqdan sonra 2012-ci ilin avqust ayına qədər aparılan ilkin dronqayırma işləri uğurla başa çatdırıldı və kütləvi istehsalın əsası qoyuldu.

İlk prototip sistemlər 2013-cü ilin yanvarında hazırlanmış və bu sistemlərin uçuş sınaqları 2014-cü ilin martında başlamışdır. Testlər davam edərkən, kütləvi istehsala start verilmişdir.

10 saat hava qalır, 18.000 funt yüksəklik, 150 km rabitə radiusu əsas xüsusiyyətləridir.

Tank əleyhinə raketlər və hava bombaları daşımaq qabiliyyətinə malikdir. Belə ki, 2015-ci ilin dekabr ayında UMTAS ATGM-nin sınaq buraxılışı baş tutmuşdur.^[13]

Dörd raketlə silahlanan Bayraktar TB2 12 saatdan çox havada qala bilər. Bu, davamlı hava növbəsi keçirməyə və hədəfləri müəyyənləşdirdikdən sonra raketlər atmaq üçün cəbhə xəttinə sürətlə yaxınlaşmağa imkan verir. Reaksiya müddəti aviasiya ilə müqayisədə çox yüksək olur və bu az bir zaman müddətində mövcud olan hədəflərə təsirli bir şəkildə müdaxilə etməyi mümkün edir.

• Uzunluq: 6.5 m
• Qanad genişliyi: 12 m
• Maksimum qalxma çəkisi: 650 kq
• Yük tutumu: 55 kq
• Maksimum sürət: 222 km/saat
• Seyredici sürəti: 130 km/saat
• Fəaliyyət radiusu: 150 km
• Ən yüksək hədd: 8200 m
• Avtonom idarəetmə: 24 saat^[14]

PUA Rotax 912 daxili yanma mühərriki ilə təchiz olunmuşdur, gövdə kompozit materiallardan hazırlanmışdır və avtomatik qalxma-enmə sistemi ilə təchiz edilmişdir. Jurnalistlərin fikrincə, PUA-da köhnə hava hücumundan müdafiə sistemlərini zərərsizləşdirmək üçün elektron döyüş avadanlığı ola bilər.^[15]

• 08 iyun 2009-cu il tarixində Bayraktar Blok Keşan Hərbi Hava Limanında ilk avtomatik test uçuşu keçirdi.^[16][17]
• 3 oktyabr 2009-cu ildə Bayraktar Blok A, Sinop Hava Limanında rəsmi nümayəndə heyətinin iştirakı ilə uçuş sınaqlarını keçirdi.
• 06 yanvar 2010 Müdafiə Sənayesi İcra Heyətinin qərarı ilə Baykar ilə 2 Taktik PUA Sistemi üçün müqavilə danışıqlarına başlamağa qərar verildi.^[18]
• Müqavilə 20 dekabr 2011-ci il tarixli idarə heyəti qərarından iki il sonra imzalandı.^[19]
• Taktik PUA İnkişafı Layihəsi 06 yanvar 2012-ci ildə başlamışdır.
• 29 aprel 2014-cü ildə Bayraktar Blok B ilk avtomatik uçuş sınağı tamamlandı.^[20][21][22]
• 14 iyun 2014 tarixində Bayraktardaki B Blokunu tam yüklə 27.030 metr yüksəkliyə qalxaraq Türkiyədəki yüksəklik rekordunu qırdı.^[23]
• 5 – 6 avqust 2014 tarixində B Blokunda Bayraktar, 2400 Saat 34 Dəqiqə keçərək cəmi 4.040 km yolda 18.000 metr yüksəklikdə tam yüklənmiş halda havada qalaraq Türkiyə rekordunu qırdı.^[24][25]
• Maksimum sürət testləri 11 sentyabr 2014-cü il tarixində keçirilmiş avtomatik uçuş testində həyata keçirilmişdir.^[26]
• İlk kütləvi təqdimat 25 – 28 sentyabr 2014-cü il tarixlərində "İstanbul Airshow"da 2014-də oldu.^[27][28][29]
• Təhvil verilmə hazırlıqları 2014-cü ilin noyabr ayında tamamlandı.^[30][31][32]
• 17 – 22 noyabr 2014-cü il tarixlərində həyata keçirilən qəbul işləri tamamlandı.^{[33][34][35][36][37][38][39]}
• Baykar Bayraktar TB2, Denizqurdu hərbi təlimlərinə qatıldı.^[40]
• Baykar Bayraktar TB2, iki paket təhvili reallaşdırıldı.^[41]
• Təhlükəsizlik Ümumi Müdirliyi Bayraktar TB2-ni əldə etmək sifarişi verdi.^{[42][43][44][45]}
• 09 dekabr 2015-ci il tarixindən etibarən ilk 1000 uçuş saatı fasiləsiz tamamlandı.^[46]
• 17 dekabr 2015-ci il tarixində Roketsan MAM-L milli tank əleyhinə idarə olunan bomba (cansız sursat) ilə ilk birbaşa hücumunu kerçəkləşdirdi.^{[47][48][49][50][51][52][53][54]}
• Baykan Bayraktar TB2, 2019-cu ilin iyun ayında 100.000 uçuş saatına çatan Türkiyə istehsalı ilk PUA oldu.^[55]

2016-cı ildə ATGM UMTAS ilə silahlanmış pilotsuz uçuş aparatının kürd yaraqlılarına qarşı döyüşdə uğurlu istifadəsi barədə rəsmi məlumatlar verildi. Bu onun elan edilmiş taktiki və texniki xüsusiyyətlərini təsdiqlədi.^[56]

2019-cu ildə Liviyada Həftarın ordusuna qarşı Bayraktar TB2-dən istifadə edildi.^[57]

Bayraktar TB2 PUA-larından 2020-ci ilin fevralında Suriyanın İdlib vilayətində^[58] Türkiyənin keçirdiyi "Bahar qalxanı" əməliyyatı çərçivəsində Suriyanın hökumət qüvvələrinə və hökumətə sadiq olan digər hərbi birləşmələrə qarşı geniş istifadə edildi.

Bayraktar PUA-ları Azərbaycan tərəfindən 27 sentyabr 2020-ci ildə başlayan Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasına qarşı döyüşlərdə istifadə edilmişdir.^[59]

Liviya Milli Ordusu (LMO) müntəzəm olaraq Türkiyə PUA-larını vuduğunu iddia edir.

2019-cu ilin dekabrın 8-də Liviya Milli Ordusu Tripoli yaxınlığındakı Ain Zarah bölgəsində iki Türk TB2 PUA-sını vurduğunu bildirmişdi.^[60]

31 mart 2020-ci ildə Liviya Milli Ordusu Liviyanın Tripoli şəhəri yaxınlığında başqa bir Türkiyə döyüş dronu Bayraktar TB2-ni vurmuşdu.^[61]

2 may 2020-ci ildə "Əl-Mərsad" nəşri Türkiyə istehsalı olan Bayraktar TB2 PUA-sının Mitiga hava limanının cənubundakı Tripolinin Arad rayonunda yaşayış binasına çırpıldığını bildirmişdir.^[62]

9 may 2020-ci il tarixində Liviya Milli Ordusunun hərbi məlumat şöbəsi LMO hava hücumundan müdafiə sistemlərinin Ain Zardaki əl-Kəbail bölgəsində Bayraktar TB2 PUA-sını vurduğunu iddia etmişdir.

12 may 2020-ci il tarixdə, LMO-nun 82-ci Piyada Taburunun nümayəndələrinin Əl-Şvarif bölgəsinin yaxınlığında, LMO hava hücumundan müdafiə vasitələrinin bir Türkiyə PUA-nı vurmağı bacardığı barədə xəbərlər yayılmışdır.

LMO Hərbi Məlumat Şöbəsi qalıqların fotoşəkilini də^[63] yayımlamışdır, bundan da PUA-nın Bayraktar TB2 modeli olduğunu görsənirdi.

18 mart 2020-ci il tarixdə ANNA News Sarakib şəhərində vurulan Bayraktar TB2 PUA-sının qalıqlarının tapılması barədə məlumat vermişdi.^[64][65]

2 iyul 2018-ci ildə Hatay vilayətində modernləşdirilmiş Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus Bayraktar TB2, ehtimal ki, mühərrik nasazlığı səbəbindən qəzaya uğramışdır.^[66]

İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı 20 oktyabr 2020-ci il tarixdə Dağlıq Qarabağ səmasında Azərbaycana məxsus Bayraktar TB2 erməni qüvvələri tərəfindən hava hücumundan müdafiə silahları ilə vuruldu.^[67] Noyabrın 8-də daha bir Bayraktar TB2 Qarabağın cənub-şərq hissəsində Ermənistan qüvvələri tərəfindən vuruldu.^[68][69]

• Türkiyə (2020-ci il may ayına qədər nominal olaraq 107 ədəd Bayraktar TB2 Türkiyənin müxtəlif təşkilatlarının xidmətindədir.^[70])
  • Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələri: 75 istifadədə, 151 ümumi sifariş.^{[71][72][73][74]}
  • Təhlükəsizlik Ümumi Müdirliyi: 6 ədəd istifadə olunur^[73]
  • Jandarma Ümumi Komandanlığı: 12 ədəd istifadə olunur^[73][75]
• Qətər: 6 ədəd kəşfiyyat və nəzarət məqsədilə ixrac edilmişdir.
• Ukrayna: 6 ədəd istifadə olunur. Cəmi 12 sifariş verilmişdir.
• Azərbaycan: naməlum sayda ixrac edilmişdir.
• Albaniya^[76]

• 
  Bayraktar TB2
• 
  Dronu yaradanlar komandası.
• 
  Bayraktar TB2 komandası.
• 
  Bayraktar Taktik TB2-nin İdarəedici İnterfeysi Proqramı
• 
  Bayraktar TB2 dronu. Saros körfəzində günəş doğarkən 6.000 metr məsafədə quyruq hissəsində quraşdırılmış kamera ilə çəkilmişdir.

• Səlcuq Bayraqdar
• Bayraktar Akıncı
• Bayraktar Mini PUA
• TUSAŞ Anka-Aksungur
• Kargu
• Baykar Makina

• Baykar Arxivləşdirilib 2019-06-29 at the Wayback Machine (türk.)
• Baykar Ar-Ge Fəaliyyətləri Tanıtım 2013 Arxivləşdirilib 2015-12-16 at the Wayback Machine (türk.)
• Habertürk Airport Programı Baykar Genel Müdirü Haluk Bayraktar Söyleşi  (türk.)
• Türkiye'nin İnsansız Hava Aracı Serüveni  (türk.)
• Bayraktar Taktik Blok 2 Teslimat Aşaması Uçuş Görüntüleri  (türk.)
• Türkiyə pilotsuz təyyarəsi sınaqlar zamanı raket atışında Arxivləşdirilib 2016-11-30 at the Wayback Machine (rus.)
• Hərbi xəbərlər: Türkiyə hərbi PUA sənayesini sürətlə inkişaf etdirir Arxivləşdirilib 2019-11-04 at the Wayback Machine (rus.)
• The Intercept (США): Dronların ikinci erası Arxivləşdirilib 2020-03-05 at the Wayback Machine (rus.)
• Türkiyə PUA-ların gizli böyük ölkəsinə çevrilmişdir  (rus.)
• Review  (rus.)