Dəşti-Qıpçaq

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Dəşt-i Qıpçaq (fars. دشت قپچاق‎ Dašt-i Qipčaq), tam adı — Dəşt-i Qıpçaq və Kuman — Qıpçaq çölü — Qıpçaqların yaşadığı tarixi ərazi və eyniadlı imperiya.

Türk tarixi XIV əsrə qədər
Göytürk xaqanlığı 552–744
Qərbi Göytürk
Şərqi Göytürk
Avar xaqanlığı 564–804
Xəzər xaqanlığı 618–1048
Böyük Bolqar xanlığı 632–668
Dunay Bolqariyası
İdil Bolqariyası
Türkeş xaqanlığı 699–766
Uyğur xaqanlığı 744–840
Qaraxanlılar dövləti 840–1212
Qərbi Qaraxanlılar
Şərqi Qaraxanlılar
Peçeneq xaqanlığı 860–1091	Kimək xaqanlığı 743–1035
Dəşt-i Qıpçaq 1067–1239	Oğuz dövləti 750–1055
Şato sülalələri 923–979
Sonrakı Tan
Sonrakı Tszin
Sonrakı Xan (Şimali Xan)
Qəznəvilər dövləti 963–1186
Böyük Səlcuq İmperiyası 1037–1194
Xarəzmşahlar dövləti 1077–1231
Rum sultanlığı 1092–1307
Dehli sultanlığı 1206–1526
Müəzzilər sülaləsi
Xələclər sülaləsi
Tuğluqoğulları sülaləsi
Məmlük dövləti 1250–1517
Bəhri sülaləsi
Digər türk sülalələri  Anadoluda Artuqlu sülaləsi Saltuklu sülaləsi Azərbaycanda Əhmədili sülaləsi Eldənizlər sülaləsi Misirdə Tulunilər sülaləsi Ağşidlər sülaləsi Farsda Salqurlular sülaləsi Levantda Börilər sülələsi Zəngilər sülələsi
Şablon: bax müzakirə redaktə

Hunların, göytürklərin, xəzərlərin ardınca qıpçaqlar Avrasiya çöllərinin hakiminə çevrildilər. Bu günə qədər "qıpçaq" etnoniminin işləndiyi ilk mənbə 759-cu ilə aid olan "Selenq kitabəsi" hesab olunur. Gürcü mənbələri onları "yeni" və "əski" qıpçaqlara bölür. Orta əsr tarixçisi Fəzlullah Rəşidəddin qıpçaqları Oğuz xaqanın başçılıq etdiyi türk ulusunun beş qolundan biri hesab edir.

Tarixdə "Dəşti Qıpçaq" (Qıpçaq çölü) adlanan ərazi Qara dənizin şimalını və Qafqazları əhatə edirdi. XI–XV yüzillərdə Tyan Şanın qərb ətəklərindən Dunaya qədər torpaqlar türkdilli qıpçaqların (rus mənbələrində-polovəslər) adını daşıyırdı. Qıpçaq ölkəsi dedikdə, ilk növbədə Şimali Qafqaz və Şimali Qaradəniz çöllərini əhatə edən ərazi başa düşülür.

Bəzi tədqiqatçılar Attilanı qıpçaq kökənli hesab edirlər. Qeyd edirlər ki, Yeni erada qüdrətli Dəşti-Qıpçaq hökmdarlığı yarandı; bu türk dövlətçiliyinin ənənəvi davamı idi. Attilanın başçılıq etdiyi bu hökmranlıq öz gücü və əzəməti ilə Roma imperiyasını, Bizansı arxada qoydu, onları həqir əyalətə, qəzaya bənzətdi. Mənbələrdə bu möhtəşəm hökmranlığın sərhədləri belə təsvir olunur: "Dəşti-Qıpçaq qərbdə Alpdan, Dunayın mənbəyindən, bu nəhəng çayın başlanğıcından başlayırdı. Və minlərlə kilometr Şərq-Baykal gölündən də Şərqə uzanırdı. Dəşti-Qıpçağın Şərqindən qərbinə səkkiz aylıq at yolu idi…"^{[mənbə göstərin]}

Attila hökmranlığının bu ucsuz-bucaqsız ölkəsi, əlbəttə ki, Roma və Bizansın ona həsəd aparan hakimlərinin gözünə tikan kimi batırdı. Onlar çöllülərə nifrət edirdilər. Ancaq V əsrin ortalarına qədər bu qüdrətli insanlara tabe olmağa məcbur idilər.

Əbu Həyyanın müasiri XIV yüzilin İslâm tarixçilərindən Əl-Diməşqi Qızıl Orda torpaqlarındaki Qıpçaq boy adlarını sıralayaraq onların hamısının Türk olduğunu zikr etməkdedir.^[1][2][3] Bunlar:

"Tokus-oba (doqquz oba), Yet-oba (yeddi oba), Boruç-oğlu, Bergü, Kangaroğlu, Ançoğlu, Duna, Kara-Baroğlu, Çur-Tan, Kara Börklü, Kotan, Barak, Yimek, Borlu, İleris, Tok, Kumandur, Berendi, Beçene, Uzun, As (Az)."

• Qıpçaqlar

Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.