Filipp Vilhelm (Pfals kürfürstü)

Filipp Vilhelm (alm. Philipp Wilhelm von der Pfalz‎, 24 noyabr 1615, Noyburq an der Donau — 12 sentyabr 1690, Vyana) — Vittelsbax sülaləsindən Pfals kürfürstü (1685–1690) və Pfals-Noyburq hersoqu (1653–1690), Yulix və Berq hersoqu (1653–1690) idi. Onun dövründə kürfürstlüyün hakimiyyətinə Pfals-Noyburq qolu gəldi.

Filipp Vilhelm
alm. Philipp Wilhelm von der Pfalz‎
Pfals kürfürstü
26 may 1685 – 2 sentyabr 1690
Əvvəlki	II Karl
Sonrakı	İohann Vilhelm
Pfals-Noyburq hersoqu
14 sentyabr 1653 – 2 sentyabr 1690
Əvvəlki	Volfqanq Vilhelm
Sonrakı	İohann Vilhelm
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	24 noyabr 1615(1615-11-24)[1]
Doğum yeri	Noyburq an der Donau, Şvabiya dairəsi, Bavariya
Vəfat tarixi	2 sentyabr 1690(1690-09-02)[1] (74 yaşında)
Vəfat yeri	Vyana, Habsburq monarxiyası
Dəfn yeri	Bavariya
Fəaliyyəti	rəsm kolleksioneri[d]
Uşaqları	18 (Düsseldorflu Eleonora Maqdalena, İohann Vilhelm (Pfals kürfürstü), III Karl Filipp (Pfals kürfürstü), Düsseldorflu Mariya Anna daxil olmaqla)
Ailəsi	Vittelsbax sülaləsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1615-ci ildə Volfqanq Vilhelm (1578–1653) və Bavariyalı Maqdalenanın (Bavariya hersoqu V Vilhelmin qızı) ailəsində doğulmuşdu. Gəncliyində atasının tapşırığı ilə yezuit təhsili almışdı. Buna baxmayaraq gənc şahzadə camaat arasında döyülür və alçaldılırdı. O, bundan əlavə odunçuluq sənətini öyrənirdi. Uşaqlığını və gəncliyini növbə ilə Noyburq və Düsseldorfda keçirdi. 1630-cu illərin sonundan o, həyat yoldaşı axtarmağa başladı. Axtarışlara imperator, onun qohumları (Bavariya və Köln kürfürstləri), papa və başqa hökmdarlar da cəlb olunmuşdu. Birinci namizəd imperatorun qohumu olan Florensiya şahzadəsi idi, lakin Toskana hersoqunun həddindən artıq çox olan tələbləri bu planları alt-üst etdi (məsələn, hersoq atasının taxtdan əl çəkməsini tələb etdi ki, qız şahzadəyə yox, hökmdara ərə getsin).

Brandenburq kürfürstü Fridrix Vilhelmin bacısı Lüiza Şarlotta ilə bir başqa namizəd idi. Filipp və atası Brandenburqla, şahzadə üçün cehiz olaraq Klevez hersoqluğunu vermək barədə fərziyyələr irəli sürdülər. 1641-ci ilin sonlarında kürfürstün öz qohumu Ernstin lehinə qərar verdiyi məlum olduqda, o, Vaza sülaləsindən Reç Pospolitalı III Sigizmundun qızı Anna Katarina ilə görüşməyə başladı. Vyana sarayında olarkən qardaşının onu bir alman knyazına ərə vermək istədiyini öyrənmişdi. Filipp daha sonra şanslarını araşdırmaq üçün 1642-ci ilin fevralında Varşavaya getdi. Varşava sarayı bu evliliyə təsdiqini verdi və Filipp Düsseldorfa qayıtdı. Volfqanq Vilhelm, imperator və şahzadənin qohumları, eləcə də papanın müdafiə etdiyi bu evliliyə könülsüz razılıq verdi. 9 iyun 1642-ci ildə Varşavada Anna ilə evləndi (1619–1651). Anna evliliyə böyük bir cehiz gətirdi: 243333 Reyxstaler nağd pul, təxminən 300000 Reyxstaler dəyərində daş-qaş, qızıldan, gümüşdən, qobelenlərdən və İran xalçalarından hazırlanmış qiymətli əşyalar. İtaliyadakı mülklər də cehizə aid idi: Foccadan rüsum və Kalabriya və Apruzzodan ipək və zəfərana görə illik 19043 dukat vergi (Annanın ulu nənəsi Bari hersoginyası Bona Sforza idi). Növbəti ildə (1643) atası Filippə Noyenar mahalından və Zintsiq və Remaqen dairələrindən olan vergiləri bağışladı.

1644-cü il noyabrın 10-da Filip Noyburqda atasının adına idarə etməyə başladı. 1653-cü ildə Qızıl Yun ordeninə cəngavər kimi qəbul edildi. Həmin il o, Yulix və Berq hersoqu kimi atasının yerinə keçdi və ikinci evliliyini Hesseli Elizabet Amaliya ilə etdi. Onun hakimiyyətinin ilk illəri Yulix və Berqin Aşağı Reyn mülkləri üzərində miras mübahisəsi ilə əlamətdar oldu, onların sahibliyinə həm də Brandenburqlu Fridrix Vilhelm iddia edirdi. Filipp Vilhelm problemi sülh yolu ilə həll etmək istəyirdi. Yalnız 1666-cı ildə Klevez müqaviləsi ilə vərəsəlik razılaşması bağlandı. 1658-ci ildə o, Müqəddəs Roma imperiyası taxtı üçün seçkilərdə I Leopolda qarşı fransızlar tərəfindən dəstəklənirdi. 1660-cı ildən onun vəfat etmiş birinci arvadı ilə münasibətinə görə Polşa taxt-tacına varis durmağa şansı var idi. Lakin 19 iyun 1669-cu il seçkilərində reç pospolitalılar Mixail Koributa səs verdilər. 1676-cı ildə böyük qızı Eleonora Maqdalenanın evliliyi ilə Filip Vilhelm İmperator I Leopoldun qayınatası oldu.

1685-ci ildə Pfals-Zimmern qolunun nəsli kəsildikdən sonra, ən yaxın qan bağı olan Filipp Vilhelm yeni kürfürst oldu. Yeni kürfürst müvafiq olaraq 1617 və 1651-ci illərdə anadan olmuş iki sələfindən də nisbətən yaşlı idi. Onunla birlikdə kürfürstlüyün hakimiyyətinə Pfals-Noyburq qolu gəldi. Təriqət dəyişikliyi əvvəllər kalvinizmi izləyən Pfalsda bəzi problemlərə səbəb oldu. Yeni seçici öldüyü il sələfi II Karlla vəfatından öncə kompromisə gəlsə də və Filip Vilhelm buna sadiq qalmasına baxmayaraq, kalvinistlərin yeni hökumətə inamsızlığı artır. Kürfürst özü Pfalsdakı bütün məzhəblər üçün hüquqi bərabərliyə nail olmağa çalışdı. Lakin bu, protestantların xoşuna gəlmədi, çünki katoliklərə bərabər hüquqlar verdi. Lakin bu mübahisələr kəskinləşmədi.

1687-ci ilin oktyabrında kürfürst böyük oğlu İohann Vilhelmi Heydelberqdə vali təyin etdi. Mərhum kürfürst II Karlın mirası ilə bağlı açıq qalan suallar Fransa ilə gərginliyə səbəb oldu. Kral XIV Lüdovik, baldızı Orlean hersoqinası Pfalslı Lizelotta adından Pfalsın bəzi hissələrinə iddia etdi. Danışıqlar nəticəsiz qaldı. Münaqişə gücləndi və Filipp Vilhelm qəzəblə Noyburq an der Donauya çəkildi. Daha sonra fransızlar 1688-ci ilin payızında fransızlar Pfalsı işğal etdilər və başqa yerlərlə yanaşı Haydelberqi də ələ keçirdilər. Növbəti il ​​onlar ölkəni sistemli şəkildə dağıntılara məruz qoymağa başladılar. Müqəddəs Roma İmperiyasının Reyxstaqı buna cavab olaraq 11 fevral 1689-cu ildə Fransaya müharibə elan etdi.^[2] Bununla da Doqquzillik müharibə başladı.

1690-cı ilin yazında Filipp Vilhelm qızının ailəsini görmək üçün Vyanaya getdi və sentyabrın 12-də orada vəfat etdi.

Filipp Vilhelm iki dəfə evləndi. O, birinci dəfə Reç Pospolitalı III Sigizmundun qızı Anna Katarina ilə evləndi. Cütlüyün doğuş zamanı ölən bir oğlu var idi. Anna özü 1651-ci ildə vəfat etdi. 1653-cü ildə ikinci evliliyini Hesseli Elizabet Amaliya ilə etdi. Bu ikinci evlilik 37 il davam etdi və son dərəcə xoşbəxt hesab edilirdi. Onların 17 övladı oldu:

Övladları

Adı Portreti Həyatı Qeydlər Düsseldorflu Eleonora Maqdalena Müqəddəs Roma İmperatriçası 6 yanvar 1655 – 19 yanvar 1720 1676-cı ildə Müqəddəs Roma İmperatoru I Leopold ilə evləndi və uşaqları oldu Maria Adelhayd 6 yanvar 1656 – 22 dekabr 1656 Körpəlikdə öldü Sofia Elizabet 25 may 1657 – 7 fevral 1658 Körpəlikdə öldü İohann Vilhelm Pfals kürfürstü 19 aprel 1658 – 8 iyun 1716 Əvvəlcə Avstriyalı Mariya Anna Yozefa ilə evləndi və uşaqları oldu; sonra Anna Mariya Luiza de Mediçi ilə evləndi və heç bir uşağl olmadı Volfqanq Georq Frederik Kölndə köməkçi yepiskop 5 iyun 1659 – 4 iyun 1683 Subay öldü Lüdviq Anton Vorms yepiskopu və Tevton ordeni komandiri 9 iyun 1660 – 4 may 1694 Subay öldü III Karl Filipp Pfals kürfürstü 4 noyabr 1661 – 31 dekabr 1742 Əvvəlcə Ludvika Karolina Radzivill ilə evləndi və uşaqları oldu; ikinci dəfə Tereza Lubomirska ilə evləndi və uşaqları oldu; üçüncü dəfə Turn və Taksis ailəsindən Violante Terezia ilə evləndi, uşaqları yox idi Aleksandr Sigizmund Auqsburq knyaz-yepiskopu 16 aprel 1663 – 24 yanvar 1737 Subay öldü Frans Lüdviq Vrotslav yepiskopu Tevton ordeni komandiri Trir kürfürstü Mayns kürfürstü 18 iyul 1664 – 6 aprel 1732 Subay öldü Fridrix Vilhelm Müqəddəs Roma imperiyası generalı Haydelberq Universiteti rektoru 20 iyul 1665 – 23 iyul 1689 Subay öldü Mariya Sofiya Elizabet Portuqaliya kraliçası 6 avqust 1666 – 4 avqust 1699 1687-ci ildə Portuqaliya kralı II Pyotr ilə evləndi və uşaqları oldu Mariya Anna İspaniya kraliçası 28 oktyabr 1667 – 16 iyul 1740 1690-cı ildə II Karlla evləndi və uşaqları olmadı Filipp Vilhelm Avqust 19 noyabr 1668 – 5 aprel 1693 1690-cı ildə Sakse-Lauenburqlu Anna Maria Franziska ilə evləndi və uşaqları oldu. Dorotea Sofiya Parma hersoqinası 5 iyul 1670 – 15 sentyabr 1748 1690-cı ildə Odoardo Farnese ilə evləndi və uşaqları oldu Yadviqa Elizabet Amaliya Sobieski knyaqinyası 18 iyul 1673 – 10 avqust 1722 1691-ci ildə Yakub Lüdviq Sobieski ilə evləndi və uşaqları oldu İohann 1 fevral 1675 – 2 fevral 1675 Körpəlikdə öldü Leopoldina Eleonora Jozefa 27 may 1679 – 8 mart 1693 Subay öldü

• Ernst Baumgarten: Der Kampf des Pfalzgrafen Philipp Wilhelm mit den jülich-bergischen Ständen von 1669–1672. Beiträge zur Geschichte des Niederrheins. Jahrbuch des Düsseldorfer Geschichtsvereins 18(1903), S. 30–133; 19(1905), S. 1–63; 22(1908/09), S. 101–186.
• Robert Hassencamp: Der Ehebund der polnischen Prinzessin Anna Catharina Constantia mit Philipp Wilhelm v. Pfalz=Neuburg und seine politischen Folgen, Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen 9(1894), S. 411–419.
• Robert Hassencamp: Die Bewerbung des Pfalzgrafen Philipp Wilhelm von Neuburg um die polnische Krone. Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen 11(1896), S. 275–320.
• Robert Hassencamp: Ein brandenburgisch-bergisches Eheproject im Jahre 1641. Beiträge zur Geschichte des Niederrheins. Jahrbuch des Düsseldorfer Geschichtsvereins 10(1895), S. 225–243.
• Ernst Huckenbeck: Die Eroberung von Haus Hort. Eine Episode aus dem "Düsseldorfer Kuhkrieg" 1651. Hildener Jahrbuch 4(1983), hrsg. von Gerd Müller, S. 133–151.
• Klaus Jaitner: Die Konfessionspolitik des Pfalzgrafen Philipp Wilhelm von Neuburg in Jülich-Berg von 1647–1679. (Reformationsgeschichtliche Studien und Texte 107), Münster/Westf. 1973, ISBN 3-402-03714-9.
• Karl Kollnig: Die Kurfürsten von der Pfalz. Heidelberg 1993, ISBN 3-929295-04-0.
• Wilhelm Maier: Die geplante Heirat Philipp Wilhelms von Pfalz-Neuburg mit der Schwester des Grossen Kurfürsten. Annalen des Historischen Vereins für den Niederrhein insbesondere die alte Erzdiözese Köln 87(1909), S. 162–173.
• N. N. (Fbr=Heinrich Ferber?): Die Garderobe des Pfalzgrafen Philipp Wilhelm, späteren Herzogs von Jülich-Berg, auf seiner Reise nach Polen zur Vermählung mit Anna Catharina Constantia, Tochter des Königs Sigismund von Polen 1642, Beiträge zur Geschichte des Niederrheins. Jahrbuch des Düsseldorfer Geschichtsvereins 7(1893), S. 438–439.
• Willi Paetzer: Philipp Wilhelm (1615–1690). Kurfürst von der Pfalz 1685–1690. Shaker, Aachen 2005, ISBN 3-8322-3579-5.
• Otto R. Redlich: Die Schätze der herzoglichen Silberkammer zu Düsseldorf im 17. Jahrhundert. Nach den Akten des Düsseldorfer Staats-Archivs. Beiträge zur Geschichte des Niederrheins. Jahrbuch des Düsseldorfer Geschichtsvereins 8(1894), S. 109–138.
• Hans Schmidt: Das Haus Pfalz-Neuburg in der europäischen Politik des 17. Jahrhunderts. Mannheimer Hefte 2(1992), S. 106–120.
• Hans Schmidt: Philipp Wilhelm von Pfalz-Neuburg als Gestalt der deutschen und europäischen Politik des 17. Jahrhunderts. Düsseldorf 1973.
• Horst H. Stierhof (Hg.), Max Oppel (Red.): 475 Jahre Fürstentum Pfalz-Neuburg. Ausstellung im Schloß Grünau bei Neuburg an der Donau. 20. Juni 1980–19. Oktober 1980. München 1980.
• Rudolf Tilly: Vom Blühen und Sterben des Pfalz-Neuburgischen Fürstengeschlechts. Das Tor, Düsseldorfer Heimatblätter 1(1975), S. 18–19 (dort Quellenangabe zum Brief Elisabeths an Eleonore über Geschwister).
• Franz Wachter: Philipp Wilhelm, Pfalzgraf am Rhein. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 26, Duncker & Humblot, Leipzig 1888, S. 27–31.
• Peter Fuchs: Philipp Wilhelm. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 20, Duncker & Humblot, Berlin 2001, ISBN 3-428-00201-6, S. 384 f. (Digitalisat).
• Ronny Baier: PFALZ-NEUBURG, Philipp Wilhelm von. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 21, Bautz, Nordhausen 2003, ISBN 3-88309-110-3, Sp. 1160–1163.