Fran Kristo Frankopan

Fran Kristo Frankopan (mac. Frangepán Ferenc Kristóf; 4 mart 1643[1] – 30 aprel 1671[1][2], Viner-Noyştadt[d], Aşağı Avstriya[d]) — xorvat əsilli xorvat barokko şairi, zadəgan və siyasətçisi. Uğursuz Zrinski-Frankopan sui-qəsdində iştirakı ilə yadda qalan Frankopan Kristo xorvat markesası, Frankopan zadəgan ailəsinin üzvü.

Fran Kristo Frankopan
mac. Frangepán Ferenc Kristóf
Doğum tarixi 4 mart 1643(1643-03-04)[1]
Vəfat tarixi 30 aprel 1671(1671-04-30)[1][2] (28 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi başın kəsilməsi
Dəfn yeri
Fəaliyyəti şair, yazıçı, hərbi qulluqçu, siyasi fəal[d], siyasətçi
Əsərlərinin dili xorvat dili
Tanınmış əsərləri Elegiya
Gartlic za čas kratiti
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Fran Kristo Frankopan Pyotr Zrinski ilə

Erkən həyatı və yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xorvatiyanın Bosilyevo şəhərində doğulmuş Fran Kristo Frankopanın özünəməxsus dəsti-xətti var idi.[3] Atası Vuk Kristo Frankopan öümündən sonra Zaqrebdə təhsil almağa gedən Fran burada Yezuitlər Akademiyasına daxil olub.[4] O, təhsilini İtaliyada davam etdirməzdən əvvəl Gornı Grad-Medveşak şəhərin indiki Habdelik küçəsində yaşayıb. Orada 1656-cı ildə 13 yaşında latın dilində ilk poetik əsəri olan Elegiyanı nəşr etdirib. O, müxtəlif poetik təsirlərə məruz qalmış şair olub. Onun "Zamanı aldatmaq üçün bağ" (“Gartlic za čas kratiti”) adlı əsəri həbsxanada olduğu illərinin xatirələrindən bəhs edir.

Frankopan şeirlərini əsasən xorvat dilinin kaykavian-ikavian ləhcəsində yazmışdır (Srića daje kaj misal ne zgaje şeirində göründüyü kimi). Həbsxanada olarkən Frankopan sloven və istənilən slavyan dilinə ilk tərcümə əsəri Molyerin Jorj Dandin əsərini tərcümə etmişdi.[5]

Pyotr Zrinski ilə yanaşı, qardaşı Mikloş Zrini, Frankopan və bacısı Katarina (Pyotrın həyat yoldaşı) XVII əsr Xorvat ədəbiyyatına müxtəlif şeir və nəsr əsərləri ilə töhfə vermişlər.

Fran Kristo Frankopan gerbi

Vaşvar sülhü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həm Frankopan, həm də onun qaynı ban Pyotr Zrinski təcrübəli dövlət xadimləri və məhsuldar yazıçılar kimi təsvir edilirdilər. Onlar zəifləməkdə olan Osmanlı imperiyası tərəfindən işğal edilmiş etnik macar və xorvat ərazilərinin danışıqlar aparmaqla azad edilməsi üçün səy göstərsələr də, Vyana hərbi şurası, monarxiyada macarların təsirini cilovlamaq istəyən Osmanlılarla sülh müqaviləsi imzalamağa qərar verdi. Macarıstan və Xorvat zadəganları nəticədə imzalanmış Vaşvar sülhünü tamamilə əlverişsiz və onların maraqlarına qarşı rüsvayçı hesab etdilər ki, buna da cavab olaraq Frankopan və Zrinski kral I Leopolda qarşı üsyan qaldırdılar.

Ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Viner-Noyştadtda yerləşən Pyotr Zrinski və Fran Kristo Frankopanın məzar daşı

Frankopan və Zrinski Vyanada olarkən kral mühafizəsi dəstəsi tərəfindən ələ keçirilərək, 1671-ci ildə Viner-Noyştadtda edam ediliblər.[3]

Zrinski və Frankopanın ölümü Xorvat zadəganlarının qəzəbinə səbəb oldu. Vyana rəsmiləri sonralar başa düşdülər ki, üsyanın əsas səbəbi, əlverişsiz Vaşvar sülhünün səbəb olduğu macarlar və xorvatlar arasında yaranan narazılıq idi.

Fran Kristo Frankopan və Pyotr Zrinskinin meyidləri Xorvatiya hakimiyyət orqanlarına təhvil verildi. Onlar I Dünya müharibəsindən sonra 1919-cu ildə Zaqreb kafedralında dəfn ediliblər.

Əsərlərin siyahısı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qeyd olunan əsərlərdən yalnız Elegia Frankopanın sağlığında nəşr olunub, qalanları Viner-Noyştadtda edam edildikdən sonra əlyazma şəklində tapılıb.

  • Elegia (1656), latın dilində yazılıb
  • Gartlic za čas kratiti, 1671-ci ildə tamamlanıb
  • Müxtəlif dini şeirləri
  • Zganke za vrime kratiti
  • Sentencije vsakojaške
  • Trumbita sudnjeg neva
  • Priljubljeni zlato i izabrani moga srca
  • Jarne bogati (Molyerdən tərcümə)

İrsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1993 və 2001-ci illərdə buraxılmış Xorvatiya 5 kuna əskinasının üz hissəsində Frankopan və Zrinskinin portretləri təsvir edilmişdir.[6]

Onun şeirləri hələ də populyardır. Bu tip yazılar Xorvat Barokko Özalj Ədəbi Dərnəyinin digər yazıçıları: Ana Katarina Zrinski və IV Pyotr Zrinski üçün də ornək təşkil edirdi.[7]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 Fran Krsto Frankopan // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  3. ↑ 1 2 Milorad Živančević. Živan Milisavac (redaktor). Jugoslovenski književni leksikon [Yugoslav Literary Lexicon] (serb-xorvat). Novi Sad (Socialist Autonomous Province of Vojvodina, Socialist Republic of Serbia): Matica srpska. 1971. səh. 127.
  4. ↑ "roen-fran-krsto-frankopan". vijesti.hrt.hr.
  5. ↑ "Archived copy" (PDF). 2020-01-12 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-12.
  6. ↑ Croatian National Bank Arxivləşdirilib 2009-05-06 at the Wayback Machine. Features of Kuna Banknotes Arxiv surəti 6 may 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib may 6, 2009, at the Wayback Machine: 5 kuna Arxiv surəti 6 may 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2009-05-06 at the Wayback Machine (1993 issue) & 5 kuna Arxiv surəti 6 may 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2009-05-06 at the Wayback Machine (2001 issue). – Retrieved on 30 March 2009.
  7. ↑ "Zrinski, Ana Katarina | Hrvatska enciklopedija". 2024-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-17.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]