IRC

Internet Relay Chat və ya IRC (azərb. Retranslasiyalı İnternet Çat‎) – real rejimdə digər insanlar ilə şəbəkə vasitəsilə danışa bilinən retranslasiyalı sistem xidməti. Sistem 1988-ci ildə fin tələbə Yarko Oykarinen[1] tərəfindən (Jarkko Oikarinen) tərəfindən yaradılıb. Sistem qısa olaraq IRC adlandırılır.

IRC
Internet Relay Chat
ƏS mərhələsi Tətbiqi
Ailə TCP/IP
Yaradılıb 1988 il.
Port/ID 194/TCP, 6667/TCP
Protokolun məqsədi Çat-serverlərə giriş
Spesifikasiya RFC 1459, RFC 2810, RFC 2811, RFC 2812, RFC 2813
Əsas realizasiyalar (kliyentlər) mIRC, irssi, KVIrc, X-Chat, WeeChat, Miranda IM, x3irc
Əsas realizasiyalar (serverlər) UnrealIRCd, ircnet-ircd, hybrid-ircd, Hyperion
Yaradıcı Yarko Oykarinen
İnternet protokol dəsti
Tətbiq təbəqəsi
Nəqliyyat təbəqəsi
İnternet təbəqəsi
Kanal təbəqəsi

Dünyada IRC ilk dəfə olaraq Fars körfəzindəki müharibə (Səhrada tufan) zamanı populyarlıq qazanmağa başladı. Məhz o dövrdə, 1991-ci ildə müharibələrin getdiyi dövrdə dünyadan gələn bütün məlumatlar, xəbərlər bir yerdə yığılaraq on-line rejimdə IRC vasitəsilə retraanlasiya edilirdi.[2]

İzahı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

IRC serverinə qoşulduqda istifadəçi qarşısında kanallar çıxır. Əgər kanal operatorları və ya sahiblərinin icazəsi varsa ora istənilən istifadəçi daxil ola bilər (qoşula bilər). Kanal virtual otaq rolunu oynayır. Əgər hər-hansı limit yoxdursa bura Planetin istənilən yerindən adam qoşula bilər. Kanala yazılan bütün məktubları, otaqda olan bütün istifadəçilər görür. Hər kanal öz adına və bir qayda olaraq müəyyən mövzulu olur. Kanala daxil olduqdan sonra istifadəçi virtual otaqda bütün yazılanları görə və özü məktub yaza bilər. Kanalda müzakirə edilən mövzu adətən onun adından məlum olur (məsələn #Wikipedia-az kanalı).

Müxtəlif serverlər bir fəzada eyni adla və kanallarda birləşə (linkləşmək) bilirlər. Nəhəng dünya IRC serverləri öz heyətində yüzlərlə serverlər birləşdirilər. Bəzən IRC-şəbəkələr qəza olaraq bir neçə hissəyə bölünürlər ki, buna da netsplit[3] deyilir.

IRC həm qrup, həm də məxfi şəkildə söhbət imkanı yaradır. Qrup çatı apartmaq üçün IRC-də kanallar mövcuddur. Bura daxil olub, məxfi danışıqlar da aparmaq olur.

IRC-şəbəkənin operatorları server və şəbəkənin bütünlüklü işini idarə edirlər. Bir qayda olaraq IRC şəbəkələrdə operatorlar üçün şəbəkə və ya kanal səviyyəsində müəyyən məhdudiyyətlər qoyulur. Adətən bu cür limitlər şəbəkə etiketinə[4] söykənir və bəzən hətta IRCd səviyyəsində qorunur.

IRC elə bir virtual məkandır ki, burada dünyanın istənilən hissəsindən olan insanlar bir-biri ilə görüşə və söhbət edə bilərlər. İstifadəçi kimi siz, IRC-şəbəkənin serveri ilə birləşən, kiçik proqramı (mIRC[5], xChat[6], Kvirc[7] və sayrə) işə salırsınız. Bütün serverlər bir-biri ilə zəncirvari qoşulmuşdur və istifadəçidən istifadəçiyə IRC-şəbəkə vasitəsilə məlumat ötürürlər. Siz yüzlərlə IRC-şəbəkələrin, minlərlə IRC-kanalların (otaq) birində müzakirələrdə iştirak edə və ya təklikdə ailə və dostlarınızla dünyanın hər hansı hissəsində yerləşməsinə baxmayaraq danışa bilərsiniz. IRC-də siz öz maraq, fikir, problemlərinizə uyğun dəniz qədər insanlar tapacaqsınız.

IRC 1988-ci ilidə Jarko Oikarinen[1] tərəfindən Finlandiyanın "Oulu" Universitetində[8] yaradılmışdır. Jarko idarə etdiyi tolsun.oulu.fi-də BBS-in proqram təminatını genişləndirib, onun vasitəsilə UseNET-də real vaxtda müzakirələr aparmağı istəyirdi. İlk etdiyi iş dostları – Jirki Kuoppaloy və Jukkoq Pil tərəfindən yaradılmış proqram vasitəsilə – çat yaradılması oldu. O, yaratdığını ayrıca maşında yoxladı və Jakronun dediyiniə görə "IRC-nin ad günü məhz 1988-ci ilin Avqustunda oldu!" İlk IRC server tolsun.oulu.fi adlanırdı. IRC serverinin istifadəçi sayı çoxaldıqda Jarko Helsinski və Tampere Universitetlərindəki dostlarından serverdən istifadə etmələrini xahiş etdi. Digər Universitetlər də tezliklə qoşulmağa başladılar. Markku Jarvinen kliyentin modernizasiyasında kömək etdi. O anda Jarko anladı ki, BBS funksiyalarının bir çoxu onun proqramına sadəcə yerləşməyəcək. Jarko Denver və Oreqon Ştatının Universiteti ilə əlaqə saxladı. Onlara işlək IRC şəbəkəsi təqdim edildi (onlar proqramı Jarkonun dostlarından biri, Vidjay Subramaniamadan, ilk fin olmayan IRC istifadəçisindən əldə etmişdilər) və fin şəbəkəsi ilə birləşməsini xahiş etdilər. O vaxtdan IRC böyüdü və bütün Fin Milli Şəbəkəsi, Funet-i əhatə etməyə başladı. Sonradan Skandinaviya şəbəkəsinə – NordNET-ə birləşərək daha da inkişaf etməyə başkadı. Noyabr ayının 1988-ci ilində IRC, İnternet vasitəsilə yayılmağa başladı.

  • 1989-cu ilin ikinci yarısında Planetdə təxminən 40-a yaxın server mövcud idi.
  • IrcII 1989-cu ildə heç kimin tanımadığı Maykl Sandrof tərəfindən buraxılmışdır.
  • 1990-cı ilin İyulunda IRC orta hesabla 32 serverdə, 12 kliyent birləşdirirdi.

1990-cı ildə ircd (2.6) versiyasını yeniləmək üçün yeni şəbəkə yüklənildi. ChNET adlı şəbəkə (istifadəçisiz və təxminən 25 server) bir neçə ay mövcud oldu. Sonradan proqramçılar arasında olan ziddiyətlər üzündən şəbəkə dağıldı.

Texniki detallar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

CTCP

[redaktə | mənbəni redaktə et]

CTCP — xüsusi növ məlumatdır. Misal üçün CTCP məlumat bu cürdür: PRIVMSG target :\001command [arguments]\001 Target — bu məlumat göndərilən kanal və ya istifadəçidir. \001 — bu 0x01 bina simvoludur. Command — CTCP əmri, arguments — əmrlər arqumentidir.

Əsas əmrlər:

  • PING — istifadəçi sürətini öyrənir.
  • VERSION — kliyent versiyasını öyrənir.
  • USERINFO — istifadəçi haqda məlumatı öyrənir.
  • CLIENTINFO — kliyent haqda məlumatı öyrənir.
  • SOURCE — kliyenti endirmək üçün mənbəni göstərir.
  • TIME — istifadəçi kompyuterində vaxtı öyrənir.
  • ACTION — hərəkəti emulasiya edir (/me əmri)

CTCP-sorğuya cavab bu formada gəlir: NOTICE target :\001command [arguments]\001

RFC sənədlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

IRC protokolunu müəyyən edən əsas sənəd RFC 1459 — Internet Relay Chat Protocol götürülür. Sonradan standart əlavə bir neçə yeni sənəd də əlavə edilib:

  • RFC 2810 — Internet Relay Chat: Architecture
  • RFC 2811 — Internet Relay Chat: Channel Management
  • RFC 2812 — Internet Relay Chat: Client Protocol
  • RFC 2813 — Internet Relay Chat: Server Protocol

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "Jarkko Oikarinen". Jarkko Oikarinen. 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
  2. ↑ saytındakı loqlar
  3. ↑ Bayramlı, Fərid (redaktor). "Netsplit" (ingilis). 2022-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
  4. ↑ Bayramlı, Fərid (redaktor). "Şəbəkə Etiketi haqqında" (az.). 2023-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
  5. ↑ Bayramlı, Fərid (redaktor). ""mIRC" haqqında". 2023-04-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
  6. ↑ Bayramlı, Fərid (redaktor). "xChat haqqında" (türk). 2014-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
  7. ↑ Bayramlı, Fərid (redaktor). "KVIrc haqqında" (ingilis). 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.
  8. ↑ Bayramlı, Fərid (redaktor). "Oulu Universiteti" (ingilis). 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-11.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
 İnternet ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.