Mette Frederiksen

Mette Frederiksen (dan. Mette Frederiksen; 19 noyabr 1977^[1], Olborq, Danimarka) — 2019-cu ilin iyunundan etibarən Danimarkanın Baş naziri, 2015-ci ilin iyunundan etibarən isə Sosial Demokratların lideri olan danimarkalı siyasətçi.^[2]

Mette Frederiksen
dan. Mette Frederiksen
Danimarka Krallığının Baş naziri
27 iyun 2019 – h.h
Əvvəlki	Lars Lökke Rasmussen
Sosial Demokratların sədri
28 iyun 2015 – h.h
Əvvəlki	Helle Torninq-Şmitt
Müxalifət lideri
28 iyun 2015 – 27 iyun 2019
Əvvəlki	Lars Lökke Rasmussen
Sonrakı	Lars Lökke Rasmussen
Ədalət Naziri
10 oktyabr 2014 – 28 iyun 2015
Əvvəlki	Karen Hokkerup
Sonrakı	Sören Pind
Məşğulluq Naziri
3 oktyabr 2011 – 10 oktyabr 2014
Əvvəlki	İnqer Stöyberq
Sonrakı	Henrik Dam Kristensen
Folketinqin üzvü
20 noyabr 2001 – h.h
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	19 noyabr 1977 (47 yaş)
Doğum yeri	Olborq, Danimarka
Partiya	Danimarka Sosial-Demokrat Partiyası
Təhsili	Kopenhagen Universiteti
Fəaliyyəti	siyasətçi, sindikatçı[d]
Həyat yoldaşı	Erik Harr (2003–2014) Bo Tenqberq (2020–h.h)
Uşağı	2
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həmkarlar ittifaqı işçisi kimi çox qısa fəaliyyətinə əlavə olaraq, Frederiksen heç vaxt siyasətdən kənar heç bir işlə məşğul olmadı. İlk dəfə 2001-ci il ümumi seçkilərində Folketinqə seçildi və Kopenhagen əyalətini təmsil etdi. Sosial Demokratlar 2011-ci il ümumi seçkilərində qalib gəldikdən sonra Baş nazir Helle Torninq-Şmitt tərəfindən Məşğulluq Naziri təyin edildi. 2014-cü ildə Ədliyyə Naziri vəzifəsinə yüksəldi. 2015-ci il ümumi seçkilərində Sosial Demokratların kiçik fərqlə məğlubiyyətindən sonra Torninq-Şmitt istefa etdi və Frederiksen onu əvəz etmək üçün növbəti seçkilərində qalib gələrək müxalifət lideri oldu.^[3]

Frederiksen partiyasını 2019-cu il ümumi seçkilərinə apardı, nəticədə sol və mərkəz-sol partiyaların bloku Folketinqdə çoxluq qazandı. Frederiksen Kraliça II Marqrete tərəfindən yeni hökumət qurmaqda danışıqlara rəhbərlik etmək üçün təyin olundu və 27 iyunda Baş nazir olaraq and içdi.

Danimarkanın şimalında Olborq şəhərində anadan olub. Frederiksenin atası yazıçı, anası müəllim idi. Yeniyetmə ikən meşələri və balinaları qorumaq və aparteidə son qoymaq üçün kampaniya apardı.^[4]

Frederiksen Olborqhus Gimnaziyasına qatıldı. Olborq Universitetindən İdarəetmə və Sosial Elmlər üzrə bakalavr dərəcəsi, Kopenhagen Universitetindən isə Afrika Araşdırmaları üzrə magistr dərəcəsi var.^[5]

Frederiksenin ilk evliliyindən iki övladı var.^[4]

16 iyul 2020-ci ildə Frederiksen uzun müddətdir sevgilisi olduğu rejissor Bo Tenqberqlə evləndiyi bildirildi. Myon adasındakı Danimarka kilsəsinə bağlı Maqlebi kilsəsində evləndilər.^[6]

Frederiksen Danimarka Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası olan LO-da gənc məsləhətçi olaraq çalışdı. Sosial Demokratların 1920-ci ildən bəri birinci yeri itirdiyini və ikinci yeri tutduğu 2001-ci il ümumi seçkilərində Kopenhagen əyalətindən millət vəkili seçildi. Seçildikdən sonra Frederiksen partiyasının mədəniyyət, media və bərabərlik üzrə sözçüsü oldu. 2002-ci ildə siyasi cəsarəti, həvəskarlığı və ictimai hisslərini bölüşdüyünə görə Nina Banq mükafatına layiq görüldü. 2012-ci ildə Tinq mükafatını aldı və "Epostler və mübarizədən mədəniyyətə qədər" kitabını yazdı. 2005-ci il ümumi seçkilərdəki məğlubiyyətindən sonra Frederiksen partiyasının sosial məsələlər üzrə nümayəndəsi oldu. Seçkilərdən sonra həm də Sosial Demokratlar Partiyası parlament qrupunun sədr müavini vəzifəsində çalışdı. 2007-ci ildə Sosial Demokratların daha iki mandat itirdiyi ümumi seçkilərdə Frederiksen 27.077 səs toplayaraq ən çox səs toplayan on danimarkalı siyasətçinin sıralamasında yeddinci yerdə qərarlaşdı.^[7]

Sosial Demokratlarin qələbə qazandığı 2011-ci il ümumi seçkilərindən sonra Frederiksen Baş nazir Helle Torninq-Şmittin yanında 2011-ci ildən 2014-cü ilə qədər Məşğulluq Naziri, 2014-cü ildən isə Ədliyyə Naziri olaraq çalışdı. Məşğulluq Naziri olaraq, erkən yaşda pensiyaları, iş yerləri və məşğulluq sistemi islahatlarına rəhbərlik etdi. Mübahisəli nağd yardım islahatı gənc işsizlər üçün daha az pul müavinətinin verilməsi demək idi və lakin o, gənclərinin təkliflərini nəzərə alaraq onları təmin edən bildi.^[8]

Sosial Demokratların birinci yerə döndüyü və Folketinqdə daha üç yer qazandığı 2015-ci il ümumi seçkilərdən sonra Frederiksenin rəhbərliyi altında immiqrasiya mövzusunda mühafizəkar mövqe tutaraq partiya iqtisadi məsələlərdə solçu siyasət yürütdü.^[9]

2019-cu il ümumi seçkilərində Sosial Demokratlar daha çox yer qazandı, Danimarka Xalq Partiyasına və Liberal İttifaqa dəstək azaldı və Lars Lökke Rasmussenə məğlub oldu. Seçki gecəsində Rasmussen məğlub olduğunu etiraf etdi. Frederiksen 27 iyun 2019-cu ildə qırmızı blok tərəfindən dəstəklənən Sosial Demokrat azlıq hökumətinə başçılıq edərək Baş nazir təyin edildi. Seçki zamanı immiqrasiya əleyhinə mövqe tutmasına baxmayaraq, Frederiksen daha çox xarici işçi qüvvəsinə icazə verərək və hökuməti qazandıqdan sonra xarici cinayətkarları dənizdə saxlamaq planlarını geri çevirərək immiqrasiya ilə bağlı mövqeyini qısaca dəyişdi.^[10]

Frederiksen 2019-cu ilin avqustunda Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti Donald Trampın Danimarkanın muxtar ərazisi olan Qrenlandiyanı satmaqdan imtina etməsi səbəbindən Danimarkaya etməli olduğu dövlət səfərini ləğv etməsi ilə beynəlxalq diqqət çəkdi. 15 avqustda "Wall Street Journal" Trampın köməkçiləri ilə Qrenlandiyanı satın alma ehtimalını müzakirə etdiyini yazdı. Qrenlandiyanın Baş naziri Kim Kilsen Qrenlandiyanın satılmadığını söylədi. Xəbər Ağ Ev tərəfindən təsdiqləndikdən sonra 18 avqustda Frederiksen Kielsenin dediklərini təkrarladı və "Qrenlandiya Danimarkanın deyil. Qrenlandiya qrenlandiyalılara məxsusdur" dedi və müzakirəni "absurd" adlandırdı. Tramp 20 avqustda Frederiksenin mümkün satış haqqında danışmaqdan imtina etməsinə xüsusi istinad edərək, 2–3 sentyabr tarixlərində planlaşdırılan dövlət səfərini ləğv etdi.^[11]

3 yanvar 2020-ci ildə İran generalı Qasım Süleymani ABŞ tərəfindən öldürüldü və bu da iki ölkə arasında mövcud gərginliyi xeyli artırdı. Frederiksen bunu "həqiqətən ciddi vəziyyət" adlandırdı. Qətlin doğru olub-olmaması ilə bağlı suallardan qaçdı, əksinə gərginliyi azaltmağa çağırdı.^[12]

2020-ci ildə Frederiksen AB-in COVID-19 pandemiyasına reaksiyasını və peyvənd proqramını tez-tez tənqid etdiyi üçün "Danimarkanın ən çox avropseptik Baş naziri" olaraq qiymətləndirildi.

Frederiksen COVID-19 pandemiyası zamanı hökumətinin reaksiyasına rəhbərlik etdi. 2020-ci ildə mink fermerlərinə COVID-19 pandemiyası səbəbiylə milyonlarla heyvanı öldürmək əmri verdi, sonradan bu qərarın konstitusiyaya zidd olduğu ortaya çıxdı. 2021-ci ilə qədər Avstriya Kansleri Sebastian Kurts və İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu ilə birgə tədqiqat və inkişaf fondu qurdu və COVID-19 peyvəndləri istehsalı müəssisələri quraraq gücləndirici tədbirlər gördü.^[13]

Frederiksen "Uşaqların Baş naziri" olmaq istədiyini bildirdi və 2021-ci ildə uşaqları sosial işlərdə önə çıxarmaq üçün, o cümlədən bələdiyyələrə uşaqları götürmək üçün "Uşaq Qanunu" adlı plan təqdim etdi. 2020-ci ildə uzun müddət işləyən insanlara erkən təqaüdə çıxma imkanı vermək üçün Sosialist Xalq Partiyası, Qırmızı-Yaşıl İttifaq və Danimarka Xalq Partiyası ilə də müqavilə bağladı. Bu da Frederiksenin 2019 seçki kampaniyası zamanı əsas vədlərindən biri idi.^[14]

Frederiksen fahişəliyə qarşıdır. Uzun illərdir ki, İslandiya, Norveç və İsveçdə olduğu kimi cinsi əlaqənin satın alınmasının qadağan edilməsinin tərəfdarıdır. 2002-ci ildə fahişəliyin qadağan edilməsi ilə bağlı məsələ qaldırd8 və 2009-cu il Konqres məclisində Sosial Demokratlardan fahişəliyin psixi sağlamlığa zərər verdiyini iddia edərək "cinsi xidmətlərin satın alınmasına qadağa qoyulması üçün çalışacağı" qərarının arxasında durdu.^[15]

Frederiksen 2015-ci il Avropa miqrant böhranı zamanı 11 sentyabr hücumlarından sonra miqrantlardan çəkindiyini və buna görə də miqrant qəbuluna qarşı olduğunu bildirdi. Tərcümeyi-halında Frederiksen yazdı: "Mənim üçün getdikcə daha çox aydınlaşır ki, tənzimlənməmiş qloballaşmanın, kütləvi immiqrasiyanın və əməyin sərbəst hərəkətinin qiymətini aşağı təbəqələr ödəyir."^[9]

Frederiksenin rəhbərliyində Sosial Demokratlar Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Şurasının sərt qınağı ilə qarşılaşdılar, lakin Parlament Danimarka hakimiyyət orqanlarının sərhədi keçən qaçqınlardan pul, zərgərlik və digər qiymətli əşyaları müsadirə etməsinə icazə verən qanunun lehinə səs verdi. Sosial Demokratlar mərasimlərdən asılı olmayaraq məcburi əl sıxışmalar haqqında qanuna səs verdi, bununla da pandemiya dönəmində ən sıxmaq qadağan edildi. Frederiksen xaricdə yaşayan danimarkalıların vətənə qayıtmasını təmin etməklə Danimarka Xalq Partiyasına dəstək oldu. Qərbli olmayan mühacirlərə məhdudiyyət qoyulmasını, sığınacaq axtaranların Şimali Afrikada qəbul mərkəzinə müraciət etmələrini və müavinət müqabilində mühacirlər üçün 37 saatlıq iş həftəsinin tələbdə qalmasını istədi.^[9]

Frederiksen bəzi müsəlmanların "Danimarka məhkəmə sisteminə hörmət etmədiklərini", bəzi müsəlman qadınların dini səbəblərdən işləməkdən imtina etdiyini və müsəlman qızların "kütləvi sosial nəzarətə" məruz qaldıqlarını irəli sürərək İslamı inteqrasiyaya maneə olaraq göstərdi.^[16]

2021-ci ilin aprelində Frederiksen Danimarkanın "son hədəfinin" bundan sonra "sıfır sığınacaq axtaranlardan" biri olacağını açıqladı. Danimarka İnteqrasiya Naziri Mattias Tesfayye bu hədəfə "heç bir istisna edilməyəcəyini" əlavə etdi. Danimarka Qaçqınlar Şurasının baş katibi Şarlotta Slente bu addımı "məsuliyyətsizlik" adlandırdı. Danimarka dövləti "Suriyaya qayıtmağın təhlükəsiz olduğunu" iddia edərək təxminən 189 suriyalı qaçqına müvəqqəti yaşamaq icazəsinin verilməsini dayandırdı.^[17]

O, Sosial Demokratların Üçüncü Yolu qəbul etməsi və mərkəzçi, neoliberal iqtisadiyyatı tətbiq etməsi, eləcə də məhdudiyyətsiz qloballaşmanı dəstəkləməsinin 21-ci əsrin əvvəllərində partiyanın zəif seçki göstəriciləri ilə əsaslandırdı. Avropanın iqtisadi xarici siyasətini həddindən artıq liberal adlandıran Frederiksen, digər sosial-demokrat partiyaların qloballaşmanın əmək hüquqlarından məhrum edilməsinin qarşısını ala bilməməsi, bərabərsizliyi artırması və onları nəzarətsiz immiqrasiyaya məruz qoyması ilə seçicilərin etibarını itirdiyini tənqid etdi.^[9]

Frederiksen hökuməti Danimarkanın ərazi emissiyalarını 1990-cı ilə nisbətən 2030-cu ildə 70% azaltma müqaviləsi imzaladı və 2050-ci ildən sonra neft və qaz kəşfiyyatını dayandırma qərarı və Şimal dənizindəki enerji adaları ilə beynəlxalq araşdırmalar aparacağı bildirdi.^[18]

Frederiksen açıq şəkildə ictimaiyyətə bu barədə belə danışdı: "Mən yaşıllaşmamışdan öncə sosial demokrat idim. Və səhər yuxudan oyananda da yaşıl olsam da, hələ də sosial demokratam".^[19]

On il ərzində azaltma hədəfi təyin etdikdən bir ildən çox sonra, 2021-ci ilin mart ayında "Danimarka 2030" emissiya hədəfinə çatmaq üçün lazım olan azalmaların qalan üçdə ikisi ilə əlaqədar heç bir konkret plan yoxdur. Yaşıl QHT-lər Frederiksenin İqlim Naziri Dan Yörqensenin 2020-ci ildə fəaliyyətini mənfi qiymətləndirdi.^[20]

Frederiksen hökuməti iqlim strategiyasını "hokkey çubuğu" modeli olaraq xarakterizə etdi. O, yeni texnologiyalar və azalan xərcləri gözləməyi planlaşdırdığını və bununla da yalnız on ilin sonunda ən çox azalma əldə etməyi planlaşdırdığını bildirdi, bu strategiya digər siyasi partiyalar tərəfindən "Byörn Lomborq xəyalı" adlandırıldı.^[21]

BMTİDÇK, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya Bankı, Danimarka İqtisadi Şurası və İqlim Dəyişikliyi üzrə Danimarka Şurasının istəklərinə baxmayaraq, Frederiksen hökuməti karbon mexanizminin tətbiqini təxirə saldı. Karbon vergilərinə qarşı çıxılması Danimarka Sənaye Konfederasiyası və Danimarka Kənd Təsərrüfatı və Qida Şurası kimi sektorları təmsil edən birliklər tərəfindən müsbət qarşılandı.^[22]

2021-ci ilin mart ayından etibarən, Danimarka 2030-cu ildə qonşularından daha aşağı karbon qiymətinə sahib olacaq, bunun nəticəsi kimi, Almaniyadan gələn yük maşınları Danimarkada dizelin aşağı qiymətlərindən faydalanmaq üçün burada yanacaq dolduracaq. Danimarka eyni zamanda sərnişin uçuşlarında karbon vergisi olmayan dörd AB ölkəsindən biridir. Frederiksen hökuməti COVID-19 pandemiyası zamanı daxili uçuşlara subsidiya verərək onlara zəmanət verməyi planlaşdırırdı. Qərar Avropa Komissiyası tərəfindən dövlət yardımı qaydaları səbəbiylə təsdiq edilməyəcəyi üçün qüvvəyə minmədi.^[23]

Frederiksen hökuməti sement istehsalçısı "Aalborg Portland" ilə illik emissiyalarını 1990-cı ildəki 1.54 milyon karbon qazı səviyyəsindən aşağı salmaq məcburiyyətində olmadıqları barədə rəsmi müqavilə bağladı. Daha öncə, Mette Frederiksen dedi: "Hər kəsin bağlanmasına icazə verilməzdən əvvəl özümü Portlanda zəncirlə bağlayacağam".^[24]

Hökuməti dövlət şirkətlərinə Danimarka üçün 113 milyon dollarlıq sosial-iqtisadi dəyəri olan 115 km təbii qaz boru kəməri kimi fosil yanacaq infrastrukturunun qurulmasını davam etdirməsinə icazə verdiyinə görə tənqid edildi. Parlamentə verdiyi rəsmi cavabda İqlim Naziri Dan Yörqensen qaz boru kəmərinin qısa müddətdə karbon emissiyalarını azaltmayacağını və Danimarkada iş yerlərinin artmayacağını təsdiqlədi.^[25]

İqlim Qanununda nəzərdə tutulduğu kimi, Danimarka İqlim Dəyişikliyi Şurası Danimarka hökumətinin iqlim səyləri ilə bağlı hər il tövsiyələr verməli və statusu yeniləməlidir. 2021-ci ilin fevral ayında Danimarka İqlim Şurası Frederiksen hökumətinin 2030-cu ilə qədər istixana qazlarının 70% azaldılması hədəfinə çatacağını ehtimal etmir.^[26]

2010-cu ilin may ayında Frederiksenin qızının bir çox digər tanınmış sosial-demokrat siyasətçilərin uşaqları ilə birlikdə xüsusi məktəbdə təhsil aldığı məlum oldu. Frederiksen həmkarları ilə birlikdə Danimarka mətbuatı tərəfindən riyakarlıqda günahlandırıldı, çünki partiyası uzun müddətdir ki, dövlət məktəblərindəki təhsilin inkişafını əsas siyasət kimi görürdü. 2005-ci ildə Frederiksen uşaqlarını özəl məktəblərə göndərən valideynləri açıq şəkildə tənqid etmişdi. Frederiksen tənqidlərə cavab olaraq, 2005-ci ildə dediklərindən sonra özəl təhsil haqqında fikirlərinin dəyişdiyini və öz siyasi fəaliyyətini qızının maraqlarından üstün tutmasının riyakarlıq olduğunu söylədi.^[27]

"Kristeligt Dagblad"-a verdiyi müsahibədə Frederiksen "bütün immiqrant mərkəzlərinin bağlanmasını" və "Şimali Afrikaya köçkünlərin köçürülməsini" istədi. Bu ifadələr Frederikseni ksenofobiyada günahlandıran Morten Österqaard və Kristina Narbona tərəfindən sərt şəkildə tənqid edildi. Lakin "Handelsblatt" nəşrində Ziqmar Qabriel tərəfindən verilən ifadələr yüksək qiymətləndirildi.^[28]

2020 və 2021-ci illərdə hökuməti Danimarka vətəndaşlığı olan uşaqları suriyalı qaçqın düşərgələrindən valideynlərinin İslam Dövləti qrupuna qatıldığı iddia edildiyinə görə vətənə qaytarılmasından imtina etdiyinə görə tənqid edildi.^[29]