Miyana
Miyanə (yerli əhali arasında Miyana olaraq da adlanır) (fars. میانه) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanında şəhər, Miyanə şəhristanının inzibati mərkəzi.
| Miyanə | |
|---|---|
| میانه | |
      | |
| 37°25′16″ şm. e. 47°42′54″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +98 423 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tehrandan 439 km şimal-qərbdə, Təbrizdən isə 187 km cənub-şərqdə yerləşir.
Təbriz, Marağa və Mərənddən sonra Şərqi Azərbaycan ostanının dördüncü iri şəhəridir.
1828-ci ilin məşhur Türkmənçay müqaviləsinin imzalanma yeri olan Türkmənçay kəndi də məhz indiki Miyanə şəhristanının tərkibində, Miyanə şəhəri yaxınlığında yerləşir.
Etimologiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bölgənin adı çox güman ki farsca "orta, mərkəz" mənalarını daşıyan "miyan" sözüylə bağlıdır; belə halda "Miyanə" adını "mərkəzdə yerləşən şəhər / mərkəzi şəhər" kimi açıqlamaq olar.
Azərbaycanlı publisist-politoloq Reyhan Mirzəzadənin fikrincə, şəhər öz adını üç dağın — Büzgüm, Qaflantı və Üçtəpə dağlarının arasında yerləşdiyinə görə[2], rusiyalı tarixçi Vasili Bartoldun fikrincə erkən orta əsrlərdə bölgədəki iki ən böyük şəhərin — Ərdəbil və Marağanın arasında, hər iki şəhərdən təxminən eyni məsafədə (təxminən 20 fərsəx) aralı yerləşdiyinə görə, orta əsrlər tarixçisi Yaqut əl-Həməviyə görə isə Marağa və Təbriz arasında yerləşdiyinə görə və onlarla birlikdə bir üçbucaq təşkil etdiyinə görə almışdır.[3]
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Miyanə Azərbaycanın ən əski şəhərlərindən biridir. Əsası kənd kimi qoyulan bu şəhər tarixi Gərmərud (digər adı Gərməri) mahalının mərkəzi olub, vaxtilə Sərab xanlığının parçası olub.
Miyanənin ətrafında Miyana çayı (buna Şəhri çayı da deyilir), Qaranqu, Ayıdoğmuş və Qızılüzən adlanan dörd çay axır.
Bu çayların üçü şəhərdən təxminən dörd kilometr aralı, cənub-şərqdə yerləşən "Miyana körpüsü"nün 3–4 metrliyində birləşib körpünün altından keçir. Miyana körpüsü 24 gözdən ibarət olub, qədim körpülər kimi tağ üsulu ilə tikilmişdir. Körpünün eni təxminən 5 metr, uzunu 300 metr, hündürlüyü isə 10 metrə yaxındır. Hər gözün arası təxminən 12 metrdir.
Miyana ətrafındakı ikinci qədim və maraqlı körpüyə Qız körpüsü deyilir. Qız körpüsü də XIII–XIV əsrlərin, monqolların hakimiyyəti dövrünün məshuludur. 1527-ci ildə Məhəmməd bəy Mosillinin qızı Şah Bəyimxanım körpünü təmir etdirmiş, bəlkə də elə buna görə körpü Qız körpüsü adlandırılmışdır. Bu körpü Qızılüzən çayının üstündədir.
Qız körpüsünün qərb sahilində Qaflantı dağından böyük, sıldırım bir qayanın üstündə hündürlüyü 14 metr olan bir qala tikilmişdir ki, buna "Qız qalası" deyilir. Qaflantıda Qız körpüsünün sağ sahilində Şah Abbas karvansarası adlanan bir bina var ki. Bu, Miyana ətrafında olan iki karvansaradan biridir. Tarixçilərin və xalqın dediyinə görə, Səfəvilər sülaləsinin beşinci şahı, I Şah Abbas hakimiyyəti tabeliyində olan ərazidə İraq və Xorasandan Tiflisə qədər 999 karvansara tikdirmişdi. Həmin karvaransaralardan ikincisi Miyanadan 30 kilometr aralı (indiki Miyanə şəhristanının Kağızkonan bəxşinin Qaflankuh-i Şərqi dehistanı ərazisindəki) Camalabad kəndindədir.[4]
XIV əsrə qədər şəhər müxtəlif dövlətlər tərəfindən hücuma məruz qalıb və əldən ələ keçib. 1747-ci ildən 1819/1822-ci illərə qədər Miyanə və bütün Gərmərud mahalı da Sərab xanlığının tərkib hissəsi idi.
Demoqrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Əhalisi
[redaktə | mənbəni redaktə et]2006-cı il Milli Siyahıyaalma zamanı şəhərin əhalisi 22,728 ailədə 87,385 nəfər idi.[5] 2011-ci ildə aşağıdakı siyahıyaalma 26,549 ailədə 95,505 nəfəri əhatə etmişdir.[6] 2016-cı il siyahıyaalınması şəhərin əhalisini 30,504 ailədə 98,973 nəfər olaraq ölçmüşdür.[7]
Milli tərkibi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şəhər monoetnik azərbaycanlı şəhəridir.[8]
Dialekti
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Ədəbi | Miyanə |
|---|---|
| çörək | çörəh |
| yloçu | yolçı |
| gedirsiz | gedisüz |
| aldız, aldınız | aldüz |
| toyuq | tovuq |
| siz | süz |
| kiçik | çiçih |
| sığırçın | zığızçın |
| keçi | geçi |
Din
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əhalisi İslamın şiə məzhəbinə etiqad edirlər. Şəhərdə Səfəvilər dövrünə aid İmamzadə İsmayıl Türbəsi yerləşir. Həmçinin şəhərdə 2 hüseyniyyə və 22 məscid fəaliyyət göstərir.[10]
İqtisadiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kənd təsərrüfatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Əkinçilik
Şəhristanda istehsal olunan məhsulların ən əhəmiyyətlisi buğda, arpa, düyü, noxud, lobya, mərci, soğan, kartof, yonca və pomidordur. Bura Şərqi Azərbaycan ostanının düyü istehsal edən yeganə şəhristandır. Həmçinin ostanda mərci və pomidor istehsalı cəhətindən əhəmiyyətli yerə sahibdir.[11]
Bağdarlıq
Şəhristanda 8850 hektar bağ mövcuddur ki onlardan 43%-i alma, 15%-i ərik və 9%-i qoz bağıdır.
Maldarlıq
1996-cı ilində şəhristanda 904 min əhli heyvan var imiş ki onlardan 415 mini kiçikbaş və 413 mini böyükbaş hayvanlardan ibarət imiş.[12]
Sənaye
[redaktə | mənbəni redaktə et]Azərbaycan poladı
Azərbaycan Polad Zavodu ölkənin şimal-qərbindəki ən böyük polad zavodu və Mianə şəhərində yerləşən Şərqi Azərbaycan vilayətində yeganə polad istehsalı zavodudur. Bu fabrik Mianə şəhərindən 3 kilometr cənub-şərqdə, 46 hektar ərazidə yerləşir. Hər il 550 min ton armatur, kəmər, ştamp və məftil istehsal edib sata bilir. Bu fabrik 2013-cü ilin əvvəlindən fəaliyyət göstərir.[13]
Miyanro sürət qutusu zavodu
Qəzvin Power Şirkətinin nəzarəti altında olan Mianro Gearbox Parts Manufacturing Company Mianə şəhərinin 1 saylı sənaye qəsəbəsində yerləşən xüsusi sektorun iştirakı ilə 2002-ci ildə yaradılmış və 2005-ci ildə fəal və təcrübəli kadrların istifadəsi ilə fəaliyyətə başlamışdır. işçilər və mühəndislər yerlidir.
Bu şirkət 7 hektar ərazidə yerləşir və hər birinin sahəsi 1200 kvadratmetr olan 6 talvarı var. Bu şirkətin dəzgahları CNC torna tiplidir və müvafiq operatorlar bu sahədə kifayət qədər təcrübəyə malikdirlər. Bu şirkətin hissələrinin tədarükü Niro Moharkeh və Iran Khodro və Təbriz Traktorsazi tərəfindən döymə şəklindədir və çevrildikdən sonra (boş) Niro Moharkeh şirkətinə göndərilir və Niro Moharkeh şirkəti hazır sürət qutusu şəklində İran Khodroya göndərir. dişli və montaj əməliyyatlarından sonra təyin edilir.[14]
Miyanə Iranian İnnovasiya Fabriki
İranın Miyanə İnnovasiya Fabriki ölkənin şimal-qərbində və Şərqi Azərbaycan əyalətində ilk innovasiya fabriki olaraq qurulmuş və 1400-cü ildə Miyane şəhərində ölkənin şəhərləri səviyyəsində ilk innovasiya fabriki olmuşdur və bu kompleksi idarə etmək.
Bu fabrikin birinci mərhələsi 2022-ci il iyulun 30-da Şərqi Azərbaycan vilayətinin yüksək vəzifəli şəxslərinin iştirakı ilə açıldı.
Məşhur şəxsləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et] | |
|---|---|
| Şəhərlər | |
| Dehistanlar (qəsəbələr) | MƏRKƏZİ BƏXŞİ: Gərmə-i Cənubi • Kolah Boz-i Qərbi • Kolah Boz-i Şərqi • Üçtəpə-i Şərqi • Qaflankuh-i Qərbi • Qızılüzən • Şeyxdarabad
KAĞIZKONAN BƏXŞİ: Kağızkonan-i Mərkəzi • Kağızkonan-i Şimali • Qaflankuh-i Şərqi KƏNDİVAN BƏXŞİ: Gərmə-i Şimali • Kəndivan • Tirçayı TÜRKMƏNÇAY BƏXŞİ: Barvanan-i Qərbi • Barvanan-i Mərkəzi • Barvanan-i Şərqi • Üçtəpə-i Qərbi |
| Kəndlər | Ababin • Açaçı • Ağcadərbənd • Ağcaqışlaq • Ağdərək (Ağdərə) • Ağqışlaq • Ağtəvarəq • Ağvaran • Aqil • Alancarıq • Alateymur • Allahdad • Allahlı • Andarud-i Süfla • Andarud-i Ülya • Arbat • Armudəq • Astancin • Aydəmir • Badlı • Bağbanan-i Ülya • Bağcığaz-i Süfla • Bağcığaz-i Ülya • Bağdərəsi • Bağırabad • Baləsin • Baləsin-i Şərifabad • Ballıca • Baranlıq-i Hüseynxan • Baranlıq-i Mədədxan • Başbulaq • Başmaq • Batlaq • Bayat-i Süfla • Bəhmənabad • Bəranqar • Bərcvan • Bərzəq • Bərziliq • Bəsit • Bəybulağı • Bicərli • Binaravan • Birincək • Birun • Bölükan • Budaqbəy • Bulanlıq • Bulğateymur • Bünyanabad • Cahandiz • Camalabad • Ceyranbulağı • Cilovdar • Cinqışlağı • Çaharxanəvar • Çanaqbulaq • Çapqulu • Çaytalvar • Çeşməkeş • Çixmur • Çinar • Çiran • Çirkinli • Çitab-i Süfla • Çitab-i Ülya • Çorur • Çovlaqlı • Dadlı • Daşbulaq (Kağızkonan-i Mərkəzi dehistanı) • Daşbulaq (Üçtəpə-i Şərqi dehistanı) • Daşkəsən • Dəliqız • Dəmirçi • Dərindərə • Dəstcird • Dəvədaşı • Dəvənd • Dəviç • Dizac • Dizgəvin • Dişab • Dolqışlağı • Duzanan • Dünbüli • Eyvarəq • Əcəmi • Əcəmi-i Kəlləbuz • Əfşar • Əfzəl • Əhmədabad-i Gərus • Əhmədabad-i Xanlıq • Əkbərabad • Əkramabad • Əlibəyli • Əliqışlağı • Əmirabad (Gərmə-i Cənubi dehistanı) • Əmirabad (Şeyxdarabad dehistanı) • Ərəs • Əskəvəq • Əvin-i Məscidli • Əvinlik • Fındıqlı • Fərəhiyə • Galbus • Gav • Gavani • Gavanlı • Gavlıq • Gəncin • Gəngədik • Gərdələyan • Gəvinərud • Göltəpə-i Həsənabad • Göydərə • Göyərçinli • Gülgülab • Güllücə • Güllücə-i İslam • Güllücə-i Xaləsə • Güllücə-i Qami • Güllücə-i Yeddibulaq • Gültəpə-i Xeyrabad • Gündoğdu • Hacıhimmətli • Hacımahmudlu • Hacımir • Hacıyusifli-i Süfla • Hacıyusifli-i Ülya • Hallac-i Süfla (Xələc-i Süfla) • Hallac-i Ülya (Xələc-i Ülya) • Hampa • Helemsi • Həcc Xəlil (Hacıxəlil) • Həftçeşmə (Yeddibulaq) • Həndəlan • Həsənabad (Qaflankuh-i Qərbi dehistanı) • Həsənabad (Qaflankuh-i Şərqi dehistanı) • Həsənxanbağı • Həşiabad • Hisar-i Meydandağı • Hisarqaranqu • Xacədeh • Xacəqiyas (Hacıqiyas) • Xangah • Xanyurdu • Xatunabad • Xeyrabad • Xəlifəbağı • Xəlifəkamal • Xəlifəli • Xələf • Xətab • Xınavənd • Xırdabulaq • Xubistan • İdiquz • İslamabad • İstgah-e Meyaneh (Miyanə dəmiryolu stansiyası) [Meyaneh Station] • İstgah-e Şeyx Səfi (Şeyxsəfi dəmiryolu stansiyası) [Sheykh Safi Station] • İşlaq • Kalyan • Kasalan • Keh • Kesəcin • Kəhriz • Kəhvərin • Kəlalə • Kəlhor • Kəlkeş • Kəlləgah • Kəmərkuh • Kəndivan • Kəngavər • Kəramə • Kərimabad • Kəzərəc • Koxaqışlaq • Kuhban (Koblan) • Kuhistanəq • Kuhsalar-i Süfla (Kosalar-i Süfla) • Kuhsalar-i Ülya (Kosalar-i Ülya) • Kula • Qabaqtəpə • Qala-i Aslaniyan • Qala-i Cuq-i Əlifli (Qalacıq-i Əlifli) • Qalacıq-i Nəcəfquluxan • Qalasəngi • Qalıca • Qarab-i Süfla • Qarab-i Ülya • Qarabulaq (Kağızkonan-i Şimali dehistanı) • Qarabulaq (Kolah Boz-i Şərqi dehistanı) • Qaraca • Qaraca-i Meydandağı • Qaracaarbat • Qaracaqaya (Barvanan-i Qərbi dehistanı) • Qaracaqaya (Üçtəpə-i Şərqi dehistanı) • Qarahacı-i Süfla • Qarahacı-i Ülya • Qarahacılı • Qaraqanlı • Qaraqaya • Qaraövri (Qaraavar / Qara Avar) • Qarasəfərli • Qaratəpə • Qaratəvarəq • Qasımdərə • Qavaq Amular • Qavaq-i Süfla • Qavaq-i Ülya • Qazikənd • Qazili • Qazivəli • Qəhrəmanlı • Qəribdost • Qılıccı • Qışlaq • Qışlaq-i Bərzəliq • Qışlaq-i Musabəy • Qışlaq-i Salmani • Qışlaq-i Seyf ül Din (Qışlaq-i Seyfəddin) • Qışlaq-i Süpürgəli • Qızılbulaq • Qızılca • Qızılyataq • Qoçğar (Qoşqar (?)) • Qomeyn • Qoruqcu • Qoşabulaq • Qumqan • Qurcaq (Kolah Boz-i Şərqi dehistanı) • Qurcuq (Kağızkonan-i Şimali dehistanı) • Quyucuq • Quyular • Livanlı • Mahiabad • Maman • Maruşin • Mavi • Mehmandost • Məndəcin • Mollahacı • Munəq • Mülk • Neşləndeh • Neybağı • Nəvliq • Nigabad • Niqlan • Nişaq • Novdüzək • Novdiq • Novruzabad • Oşnar • Ovraq • Övliyaca • Porsuqlu • Pəvəris • Rəşidabad • Rzaxanlı-i Süfla • Sanyan-i Süfla • Savıcbulaq (Soyuqbulaq) • Sevinc-i Süfla • Sevinc-i Ülya • Seyidlər (Gərmə-i Şimali dehistanı) • Seyidlər (Üçtəpə-i Qərbi dehistanı) • Seyidmansur • Səbz • Səhlabad • Sərdərəq • Səvarəq • Siyahkəmər • Somuqlu • Sovti • Sövməəyi-Kabudin • Sövməəyi-Süfla • Sövməəyi-Ülya • Sunqurabad • Surbaq • Surnaköhül • Suvin • Süleymanlı • Süleymanqışlaq • Sürxəhisar • Şahidli / Şəhidli • Şahəlibəyli • Şal • Şamikəndi • Şeyxdarabad • Şeyxəhmədli • Şeyxlər • Şeyxtabaq • Şirinbulaq • Şivyar • Şorca-i Qasım • Tacarıq • Tacarərud • Talvarbulağı • Tarun • Tavaq • Tevin • Təlimkəndi • Təndirli • Tərnab • Təzəkənd-i Divanəli • Təzəkənd-i Poruç • Təzəkənd-i Şor • Tirabad • Toğay • Toxtamışlı • Tovin • Tuşmanlı • Tüpqara • Urancaq • Vancan • Vardıq • Vehil • Vəkənd • Vəlin • Vəlistan • Vərnəkeş • Vərziqan • Yalqızağac • Yalqışlağı • Yanbulaq • Yeddibulaq • Yeləqarşı • Yengiabad-i Çay (Yengiabadçay) • Yengiabad-i Kuh (Yengiabaddağ) • Yengicə • Yengicə-i Dəliqanlı • Yengikənd • Yengikəndi • Zakir • Zərdəmalik • Zərinkeş • Zərnəq • Zəviyə • Zinari • Zirincin • Zirişli |
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (fars.).
- ↑ Azərbaycançılıq və vətənpərvərlik məfkurəsi. Mirzəzadə Reyhan. Zərdabi LTD MMC. Bakı 2016https://ebooks.az/book_CSUpMbVt.html Arxivləşdirilib 2022-03-06 at the Wayback Machine
- ↑ Бартольдъ, Василий Владимировичъ. Историко-географическій обзоръ Ирана. С.–Петербургъ 1903. http://books.e-heritage.ru/book/10080875 Arxivləşdirilib 2022-04-01 at the Wayback Machine
- ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-06-05.
- ↑ "Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)" (Excel). AMAR (fars). The Statistical Center of Iran. səh. 03. 20 September 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 September 2022.
- ↑ "Census of the Islamic Republic of Iran, 1390 (2011)" (Excel). Syracuse University (Turksih). The Statistical Center of Iran. səh. 03. 16 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 December 2022.
- ↑ "Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)" (Excel). AMAR (fars). The Statistical Center of Iran. səh. 03. 13 November 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 December 2022.
- ↑ "Miyanə şəhəri ilə tanış olmaq (30-un 22-ci hissəsi): Mianeh şəhərinin dili və ləhcəsi". 2024-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-15.
- ↑ "Miyanə kitabı" (PDF). 2024-07-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-07-30.
- ↑ "Miyaneh ibadət yerləri". 2024-07-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-07-30.
- ↑ میانه، پیرامون تاریخ، جغرافیا، مشاهیر، آثار باستانی، مردم شناسی و ... شهرستان میانه، محمدصادق نائبی، صفحه ۲۳۷
- ↑ میانه، پیرامون تاریخ، جغرافیا، مشاهیر، آثار باستانی، مردم شناسی و ... شهرستان میانه، محمدصادق نائبی، صفحه ۲۳۸
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-07-30.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-07-30.
 | İran haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |