Neyeraya qarşı

"Neyeraya qarşı" — Axarnalı Apollodor tərəfindən azad edilmiş keçmiş kölə Neyeraya qarşı ittiham nitqi. Bu, Demosfen korpusunun bir hissəsi kimi qorunub saxlanılmışdır. Buna baxmayaraq, əsər geniş şəkildə Psevdo-Demosfenə aid edilir və ehtimal olunur ki, bu, Apollodorun özü tərəfindən yazılmışdır. Çıxış Afina vətəndaşı ilə qeyri-qanuni evlənməkdə ittiham olunan hetera Neyeranın mühakiməsinin bir hissəsi idi. Çıxışda məhkəmə işinin şəxsi səbəblərə görə qaldırıldığı iddia edilmişdir, lakin ittihamın tarixi alimləri bunun əslində siyasi motivli olduğuna inanmağa vadar etmişdi. Qədim Afinanın əksər məhkəmə işlərində olduğu kimi, nəticəsi məlum deyil.

Neyeraya qarşı
Müəlliflər Axarnalı Apollodor[1], Psevdo-Demosfen
Orijinalın dili qədim yunan dili

Bu nitq müasir alimlər üçün qədim Yunanıstanın klassik dövründə yaşamış bir qadının ən təfərrüatlı bioqrafiyası, qədim Yunanıstanda fahişəliklə bağlı ən geniş sağ qalmış mənbə, zina və vətəndaşlıq haqqında Afina qanunlarının mənbəyi kimi əhəmiyyətlidir. Bununla belə, bu, yalnız 1990-cı illərdə alimlər tərəfindən önəmli dərəcədə tədqiq edilməyə başlamışdır, çünki o dövrdən əvvəl fahişəliklə bağlı nitqə diqqət yetirilməsi yersiz hesab olunurdu.

Müəlliflik

[redaktə | mənbəni redaktə et]
White stone sculpture of a bearded man's head
Nitqin orator Demosfenin əsəri kimi saxlanılmasına baxmayaraq, əsərin müəllifi o deyildi.

"Neyeraya qarşı" Demosfenin əlli doqquzuncu çıxışı kimi qorunub saxlanılır, lakin bu, antik dövrdən bəri qeyri-səhih hesab olunur. Məsələn, Halikarnaslı Dionisi onun müəllifliyini şübhə altına almışdı.[2] XIX əsrdən bu günə qədərki müasir alimlər ümumi çərçivədə nitqin Demosfen tərəfindən yazılmadığı ilə bağlı razılığa gəlmişlər[3] və indiki dövrdə əsər adətən Psevdo-Demosfenin əsəri kimi Apollodora aid nitqlərin qalan hissəsi ilə qruplaşdırılmışdır.[4][a] Bu müəllif müxtəlif alimlər, o cümlədən Kapparis tərəfindən öz nitqinə verdiyi şərhdə Apollodorun özü kimi müəyyən edilmişdir.[4][6][7]

Zəmin

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Neyeraya qarşı məhkəmə işi Apollodorun qaynı və kürəkəni Feomnest tərəfindən qaldırılmışdır.[b] Çıxışına girişdə Feomnest qeyd edir ki, o, əvvəl Apollodora etdiyi hücumlara görə ortağı[c] Stefandan qisas almaq üçün Neyeraya qarşı iddia qaldırmışdı.[12] Apollodor və Stefan arasındakı düşmənçilik, Feomnestə görə, Apollodor Makedoniyaya qarşı müharibəyə hazırlıq üçün e.ə. 349-cu ildə teorikonun hərbi məqsədlərlə istifadə olunması üçün yenidən bölüşdürülməsini təklif etdikdən sonra başlamışdır.[13] Stefan təklif etdiyi qanunun qeyri-qanuni olduğunu iddia edərək Apollodoru məhkəməyə vermişdi.[14][d] Stefanın təklif etdiyi cərimə Feomnestə görə o qədər böyük idi ki, Apollodor onu ödəyə bilməyəcəkdi və buna görə də seçki hüququndan məhrum olacaqdı.[15] Əslində, məhkəmə Apollodorun ödəyə bilmək qadirində olduğu daha kiçik bir cərimə tətbiq etmişdi. Apollodoru məhv etmək və hüququndan məhrum etmək cəhdində uğursuzluğa düçar olan Stefan[e] Apollodoru qətldə ittiham etmişdir. Bu dəfə Apollodor özünü müvəffəqiyyətlə müdafiə etmiş və məhkəmə işi uğursuz olmuşdur.[17]

Bu məhkəmə işindən sonra Feomnest qayınatasının adından Neyeraya qarşı iddia qaldırmışdır və nitqin məzmunu buradan gəlir. Bu məhkəmə işi knesias-qrafe işi idi. Neyera burada qeyri-qanuni olaraq Afina vətəndaşlığının təmin etdiyi hüquqlara malik olduğunu iddia etməkdə ittiham olunurdu.[18] Konkret olaraq, Neyeraya qarşı qaldırılan işdə iddia olunurdu ki, o, afinalı olmayanların Afina vətəndaşları ilə evlənməsinin qeyri-qanuni olduğu bir vaxtda Stefanla arvadı kimi yaşayırdı. Məhkəmə işi e.ə. 343–340-cı illər arasında qaldırılmışdır.[16] Kapparis iddia etmişdir ki, məhkəmə işinin əslində daha erkən tarixdə baş tutması inandırıcı ehtimaldır.[19]

Apollodor və Stefan arasındakı rəqabətin e.ə. 349-cu ildə başlaması faktı nəzərə alınan zaman onların yeganə motivasiyalarının Stefandan qisas almaq olmasına baxmayaraq, Apollodor və Feomnestin Neyeraya məsələsini məhkəməyə vermək üçün bu qədər uzun müddət gözləməsi alimlər arasında şübhə yaratmışdır.[20] Qreys Makurdi buradakı motivlərin əslində siyasi olduğunu və Stefanın Evbul və Demosfenin Makedoniya əleyhdarı siyasətlərinə qarşı çıxması səbəbindən Apollodorun Stefana qarşı iddia qaldırdığını irəli sürmüşdür. O, nəticəyə gəlmişdir ki, məhkəmə iş son nəticədə teorikonda olan pulun hərbi məqsədlər üçün yönləndirilməsinə dair yeni təklif hazırlığında Stefanı gözdən salmaq idi.[21] Keri bildirmişdir ki, bu, əslində ictimai rəyi yoxlamaq cəhdi və artıq pulun teorikonda istifadəsinə etiraz etmək idi. Onlara görə, bu pul Makedoniyalı Filipin yaratdığı təhlükədən müdafiə üçün istifadə oluna bilərdi.[20]

Çıxış

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Feomnest öz nitqinə hadisəni və onun səbəblərini təqdim etməklə başlayır, lakin çıxışın əsas hissəsini Apollodor edir. Çıxışın o qədər hissəsi Apollodor tərəfindən edilir ki, nəticədə o, Neyeraya qarşı qaldırılan iddianın özü tərəfindən ortaya atıldığını bildirmişdir və bunun əslində Feomnestin işi olduğunu unutmuşdur.[22] Duqlas MakDovell Apollodorun ilk növbədə məhkəmə işini özünün qaldırmaq niyyətində olduğunu təklif etmişdir.[9] Apollodor əsasən Neyera və onun qızı Fanoya hücum etməyə diqqət yetirir. Ehtimal olunur ki, buna səbəb onun öz iddiaları üçün yaxşı dəlil gətirə bilməməyi idi. O, nitqinin çoxunu Neyeranın hetera kimi həyatına həsr edir, onun Nikareta tərəfindən satın alınmasından tutmuş, Stefanla yaşamağa getməsinə və Fanonun iki evliliyinin uğursuzluğuna qədər hadisələrdən bəhs edir. O, Neyeranın Afina vətəndaşı olmadığını nümayiş etdirmişdir. Buna baxmayaraq, Apollodor Neyeranın Stefanla evli olduğunu və ya övladlarını yalandan Afina vətəndaşı kimi göstərməyə çalışdığını "qəti formada təsdiq edə bilməmişdi".[23]

Nitqin üslubu orijinal Demosfen nitqlərdən nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənir.[24] Bu üslub Kapparis tərəfindən "sonu olmayan, bəzən yöndəmsiz cümlələrlə [...] bəzən kobud" hesab olunur.[25] Natiq sitat gətirdiyi nitqdən tez-tez istifadə edir. Bu, Kapparisin iddia etdiyi kimi, Apollodorun təsvir etdiyi hadisələri parlaq göstərmək üçün düşünülmüş bir cihaz idi.[26] Feomnestin verdiyi girişdən sonra Apollodorun nitqi §18-dən §84-ə qədər uzun bir hekayə ilə başlayır. Bu, qədim Yunanıstan hüquqi nitqlərində qeyri-adi bir haldır, amma Apollodorun üslubuna xasdır.[27]

Çıxışın nəticəsi məlum deyil.[28] Müasir şərhçilər Apollodorun irəli sürdüyü dəlilləri öz işini sübut edə bilmədiyi üçün tənqid edirlər.[29] Kapparis təklif edir ki, mövqeyinin zəif olmasına baxmayaraq, Apollodor arbitraj heyətini onların qərəzləri və qorxuları üzərində oynayaraq öz tərəfinə çəkə bildiyini təklif etmişdir.[30]

İrsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Neyeraya qarşı" çıxışı klassik dövrdə qadın həyatının ən dolğun təsviri kimi əlamətdar hesab edilir.[31] Bu, qədim Yunanıstanda fahişəlik haqqında salamat qalmış ən geniş mənbədir, klassik dünyada qadınlar və gender münasibətləri haqqında mənbələr arasında dəyərlidir.[32] Müvafiq olaraq, əsər indiki dövrdə Afina hüququ və cəmiyyəti haqqında tədrisdə tez-tez istifadə olunur.[33] Əsər fahişəliyə diqqət yetirdiyinə görə "əvvəlki generasiyaların bakalavrları üçün uyğun hesab edilməmişdi" və buna görə də yalnız son dövrlərdə çox elmi diqqətin mövzusu olmuşdur.[34]

"Neyeraya qarşı" 1990-cı ildən bəri klassiklərin böyük diqqətin mövzusu olmuşdur. Əsər tərcümə və şərh ilə birlikdə iki nəşrə malikdir.[35][36] Bundan başqa, Neyeranın bioqrafiyası yazılmışdır.[37] Qadın tarixi üçün əhəmiyyəti ilə yanaşı, nitq "Afinanın hüququ və sosial tarixi üçün çox əhəmiyyətli bir mənbə" kimi təsvir edilmişdir.[38] Bu, bir sıra Afina qanunlarının, o cümlədən zina[f] və vətəndaşlıq haqqında qanunlar üçün əsas mənbədir.[38] Bu həmçinin, Peloponnes müharibəsi zamanı Sparta şəhəri ələ keçirdikdən sonra Plateya xalqına Afinaya xidmətlərinə görə Afina vətəndaşlığının verilməsi haqqında ən yaxşı dəlildir.[39]

Qeydlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ İlk çıxış olan "Stefana qarşı"nın müəllifliyi alimlər arasında mübahisə mövzusudur, lakin onlar ikinci çıxış olan "Stefana qarşı"nı, həmçinin "Timofeyə qarşı"nı, "Poliklə qarşı"nı, "Kallippə qarşı"nə və "Nikostrata qarşı"nı əsasən Apollodora aid edirlər.[5]
  2. ↑ Apollodor e.ə. 365-ci ildən əvvəl Feomnestin bacısı ilə evlənmişdi və bu evlilikdən iki qızı var idi;[8] Feomnest daha sonra Apollodorun qızlarından biri, yəni öz bacısıqızı ilə evlənmişdir.[9]
  3. ↑ Neyera ilə Stefanın münasibətlərinin dəqiq təbiəti qeyri-müəyyəndir. Neyera məhkəmə zamanı artıq təxminən otuz il onunla bir növ münasibətdə idi. İttiham tərəfi Neyeranın qeyri-qanuni olaraq özünü Stefan ilə evli kimi göstərdiyini iddia etmişdir.[10] Müdafiə tərəfinin mövqeyi belə idi ki, Neyera Stefanın cariyəsi (pallake) kimi yaşayırdı.[11]
  4. ↑ Zauppedən sonra müasir alimlər burada "o, Apollodorun iyirmi beş il xəzinəyə borclu olduğuna dair böhtan ittihamını əsaslandırmaq üçün yalançı şahidlər vermişdi" kimi oxumağa meyilli olmağa başlamışdılar. Buna baxmayaraq, Kapparis (1995) bunu rədd edir və tərcüməsində (1999) bu hissəni buraxır.
  5. ↑ Təqribən e.ə. 346-cı ildə.[16]
  6. ↑ Əlyazmanın oxunmasına üstünlük verən Conston (2002) bu qanunun oxunuşu ilə müasir nəşrlər tərəfindən qəbul edilən əlyazma oxunması arasındakı fərqləri müzakirə edir. Keri (1992) və Kapparis (1999) öz nəşrlərində düzəliş olunmuşdur mətn təqdim etmişdir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ Dionysius of Halicarnassus, On the Admirable Style of Demosthenes, 57.
  3. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 48. ISBN 3-11-016390-X.
  4. ↑ 1 2 Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 50. ISBN 3-11-016390-X.
  5. ↑ MacDowell, D. M. Demosthenes the Orator. Oxford: Oxford University Press. 2009. səh. 99.
  6. ↑ Trevett, Jeremy. "History in [Demosthenes] 59". The Classical Quarterly. 40 (2). 1990: 407–420. doi:10.1017/s0009838800042981.
  7. ↑ Macurdy, Grace H. "Apollodorus and the Speech Against Neaera (Pseudo-Demosthenes LIX)". The American Journal of Philology. 63 (3). 1942: 257–271. doi:10.2307/290699.
  8. ↑ Davies, J. K. Athenian Propertied Families, 600–300 B.C.. Oxford: Clarendon Press. 1971. səh. 437.
  9. ↑ 1 2 MacDowell, D. M. Demosthenes the Orator. Oxford: Oxford University Press. 2009. səh. 121.
  10. ↑ Hamel, Debra. Trying Neaira: The True Story of a Courtesan's Scandalous Life in Ancient Greece. New Haven: Yale University Press. 2003. səh. x. ISBN 978-0-300-10763-0.
  11. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 32. ISBN 3-11-016390-X.
  12. ↑ Pseudo-Demosthenes 59.1.
  13. ↑ Macurdy, Grace H. "Apollodorus and the Speech Against Neaera (Pseudo-Demosthenes LIX)". The American Journal of Philology. 63 (3). 1942: 257. doi:10.2307/290699.
  14. ↑ Pseudo-Demosthenes 59.5.
  15. ↑ Pseudo-Demosthenes 59.6.
  16. ↑ 1 2 Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 29. ISBN 3-11-016390-X.
  17. ↑ Pseudo-Demosthenes 59.9-10.
  18. ↑ Bers, Victor. Demosthenes, Speeches 50–59. Austin: University of Texas Press. 2003. səh. 152.
  19. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 28. ISBN 3-11-016390-X.
  20. ↑ 1 2 Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 30. ISBN 3-11-016390-X.
  21. ↑ Macurdy, Grace H. "Apollodorus and the Speech Against Neaera (Pseudo-Demosthenes LIX)". The American Journal of Philology. 63 (3). 1942: 271.
  22. ↑ Pseudo-Demosthenes 59.126.
  23. ↑ Dilts, Mervin R. "Review of Apollodorus Against Neaira by Kapparis". The Classical World. 94 (1). 2000: 101–102. doi:10.2307/4352522.
  24. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 52. ISBN 3-11-016390-X.
  25. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. 52–54. ISBN 3-11-016390-X.
  26. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. 53–54. ISBN 3-11-016390-X.
  27. ↑ Kamen, Deborah. "Pseudo-Demosthenes: Against Neaira 18–20". Dickinson College. 2024-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-27.
  28. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. 42–43. ISBN 3-11-016390-X.
  29. ↑ Noy, David. "Neaera's Daughter: A Case of Athenian Identity Theft?". The Classical Quarterly. 59 (2). 2009: 410.
  30. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 42. ISBN 3-11-016390-X.
  31. ↑ Glazebrook, Allison. "The Making of a Prostitute: Apollodoros's Portrait of Neaera". Arethusa. 38 (2). 2005: 161. doi:10.1353/are.2005.0009.
  32. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 2. ISBN 3-11-016390-X.
  33. ↑ Worthington, Ian. "Review of 'Trying Neaira' by Debra Hamel". Bryn Mawr Classical Review. 2003. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-27.
  34. ↑ Harris, Edward M. "Review of 'Apollodorus, Against Neaira' by Christopher Carey". The Classical Review. 44 (1). 1994. doi:10.1017/s0009840x00290215.
  35. ↑ Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. ISBN 3-11-016390-X.
  36. ↑ Carey, Christopher. "Apollodorus Against Neaira": [Demosthenes] 59. Warminster: Aris & Phillips. 1992.
  37. ↑ Hamel, Debra. Trying Neaira: the true story of a courtesan's scandalous life in ancient Greece. New Haven: Yale University Press. 2003. ISBN 0-300-10763-3.
  38. ↑ 1 2 Kapparis, Konstantinos A. Apollodorus "Against Neaira" [D.59]. Berlin: Walter de Gruyter. 1999. səh. 1. ISBN 3-11-016390-X.
  39. ↑ MacDowell, D. M. Demosthenes the Orator. Oxford: Oxford University Press. 2009. səh. 124.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]