Səyidcəlil Xəttatov

Bu səhifədə iş davam etməkdədir. Müdaxilə etməyə tələsməyin! Əgər kömək etmək istəyirsinizsə, ya da səhifə yarımçıq qalıbsa, səhifəni yaradan istifadəçi ilə əlaqə qura bilərsiniz. Səhifənin tarixçəsində səhifə üzərində işləmiş istifadəçilərin adlarını görə bilərsiniz. Redaktələrinizi mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. Bu məqalə sonuncu dəfə 14 saat əvvəl En Merker (müzakirə | töhfələr) tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)

Səyidcəlil Hüseyn oğlu Xəttatov (krımtat. Seitcelil Üsein oğlu Hattat, Сеитджелиль Усеин огълу Хаттат; 1873, Bağçasaray, Tavriya quberniyası^[d] – Krasnoyarsk diyarı^[1]) — Krım tatar yazıçısı, tənqidçisi, pedaqoqu, ictimai xadimi, maarifçisi. Represiya qurbanı. 1905-1907-ci illər inqilabından sonra Gənc tatar hərəkatına qoşulmuş, Krımın ictimai-siyasi həyatında iştirak etmişdir. 1917-ci ildə Müvəqqəti Krım Müsəlman İcraiyyə Komitəsinin (VKMİK) təşkilində fəal iştirak edib. Krım Xalq Respublikasının hökumətinin üzvü, vəqflər və maliyyə naziri. O, qondarma “Milli Firqə” partiyası işi üzrə repressiyaya məruz qalıb, iki dəfə QULAQ sistemində cəza çəkib. Krım Vilayət Məhkəməsinin 18 iyun 1957-ci il tarixli qərarı ilə reabilitasiya olunub.^[2]

Səyidcəlil Heseyn oğlu Xəttatov
krımtat. Seitcelil Üsein oğlu Hattat
Milli baş geyimli Krım tatar müəllimi və siyasətçisi
Krım Xalq Respublikasının vəqflər və maliyyə naziri
1917-ci il dekabr – 1918-ci il yanvar
Əvvəlki	özü Krım Regional Hökumətinin naziri kimi
Sonrakı	vəzifə ləğv edilib
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1873
Doğum yeri	Bağçasaray, Simferopol qəzası[d], Tavriya quberniyası[d], Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	məlum deyil, ehtimal ki, 1941-ci il
Vəfat yeri	Krasnoyarsk diyarı, SSRİ
Milliyyəti	Krım tatarı
Vətəndaşlığı	Rusiya İmperiyası SSRİ
Partiya	Milli Firqə
Atası	Hüseyn Xəttatov
Həyat yoldaşı	Əminə Kayum
Dini	islam
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Səyidcəlil Xəttatov 1873-cü ildə (digər mənbələrə görə 1874-cü ildə və “Reabilitasiya tarixi. Krım Muxtar Respublikası” kitabına görə 1887-ci ildə ^[3]) Bağçasarayda quluqçu ailəsində anadan olub. 1894-cü ildə Simferopol tatar müəllimlik məktəbini bitirib.^[1]

O, 1905-1907-ci illər rus inqilabını alqışladı. İnqilabdan sonrakı dövrdə Gənc Tatar hərəkatında fəal iştirak etdi (lideri ikinci çağırış Dövlət Dumasının deputatı Abdurəşid Mədiyev idi; gənc tatarların siyasi mərkəzi Karasubazar şəhəri idi, "Vetan Xadimi" qəzeti ” (“Vətən qulluqçusu”) hərəkatın mətbu orqanı idi), pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub, Baxçasaray Şəhər Dumasına dövlət məmuru seçilib.

1913-cü ildə Xattatov Duma üzvlərinə Krımda müsəlmanlar üçün tam hüquqlu institutun açılması layihəsini təqdim etdi; 1913-cü il fevralın 20-də Duma üzvlərinə müraciətində o, yarımadadakı mekteblərin o zamankı vəziyyətinin “həm təhsil, həm də təhsil baxımından daha acınacaqlı olduğunu” və yeni bir təhsil müəssisəsinin açılmasını qeyd etdi. Onun bu təklifi xüsusi olaraq Krım tatar məktəbləri üçün müəllim heyətinin əhəmiyyətli dərəcədə yaxşı hazırlanmasına imkan verəcəkdi.^[2]

Onun təşviqat və təşkilati fəaliyyəti nəticəsində 1917-ci il martın 25-də onun sədrliyi ilə Rusiya müvəqqəti hökuməti tərəfindən tanınan Krım müsəlmanlarının qurultayı keçirildi və bu qurultayda Səyidcəlil Xəttatov Müvəqqəti Krım müsəlmanları İcraiyyə Komitəsi nə üzv seçildi. O, həmçinin Ümum-Rusiya Müsəlmanları Qurultayında iştirak üçün nümayəndə hüququ da aldı.

7 aprel 1917-ci ildə Ağməsciddə (Simferopol) Bütün Krım Müsəlmanları Qurultayı keçirildi. Bu yığıncağa Krımın müxtəlif yerlərindən 1500-dən çox adam qatılmışdı. Yığıncaqda "Vətən" cəmiyyətindən Səyidcəlil Xəttatov, Həsən Səbri Ayvazov kimi millətçilər aktiv iştirak etmişdilər. Yığıncaqda Krım Müsəlmanları Mərkəzi İcra Komitəsi yaradıldı. Müvəqqəti Krım müsəlmanları İcraiyyə Komitəsi ümumi demokratik tələblərlə yanaşı, “Krımda yaşayan digər xalqlarla birlikdə Federativ Demokratik Respublika”nın yaradılmasından bəhs edən “Tatar Demokratiyasının Siyasi Proqramı”nı qəbul etdi.^[2] Bu dövrdə Xattatov Noman Çələbi Cihan və Cəfər Seyidəhməd Krımərlə birlikdə Krım tatarlarının milli hərəkatının ən önəmli simalarından biri idi. Onun fəal iştirakı ilə Krım tatar xalqının Krım Tatar Milli Qurultayının keçirilməsi hazırlanırdı.^[1]

1917-ci ilin dekabrında direktoriyada Xəttatov maliyyə və vəqflər üzrə direktor (nazir səlahiyyətləri ilə) vəzifəsini tutdu.^[4] 1918-ci ilin yanvarında Krım Xalq Respublikası və onun qüvvələri Sevastopol Sovetinin qüvvələri tərəfindən dağıdıldı. Tavrida SSR yaradıldı, o da öz növbəsində 1918-ci ilin aprelində alman işğalçı qüvvələri tərəfindən dağıdıldı. Onların Krımda hakimiyyəti altında, 1918-ci ilin noyabrına qədər Birinci Krım Regional Hökuməti fəaliyyət göstərdi, burada Krım tatarları bəzi rəhbər vəzifələr aldılar.^[5]

1919-cu ilin payızında Əli Bodaninskinin başçılıq etdiyi “Milli-Firqə”nin sol qanadı artıq bolşeviklərlə əməkdaşlıq edəndə Anton Denikinin əks-kəşfiyyatı qısa müddətə Seyitcəlil Xəttatovu, Ablakim İlmiyi, Əlinin kiçik qardaşı Hüseyin Bodaninskini, Mustafa Bədrəklini, Seyid Bədrəkçini, Xəlil Çəpçəkçini, Seyidəhməd Kəzləvlini, Əli Bodaninskinin həyat yoldaşı Hənifəni həbs etdi.^[6]

1920-ci ilin noyabrında sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bir çox "Milli-Firqə" fəalları sovet dövlət quruculuğunun iştirakçısı oldular. 1921-ci ildə Simferopolda keçirilən Birinci Ümumkrım Təsis Sovetlərinin Qurultayında Seyitcəlil Xəttatov Krım Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üzvlüyünə namizəd seçildi.^[7]

1928-ci ildə Vəli İbrahimovun (1990-cı ildə SSRİ-də, 1993-cü ildə müstəqil Ukraynada reabilitasiya olunub) edamından sonra “Milli Firqə” əksinqilabi təşkilatı haqqında” 64513 saylı cinayyət işi açıldı. Cinayyət ittihamında xüsusən deyilirdi: