Salçak Toka

Salçak Toka və ya Salçak Kalbak-Herekoğlu TOKA (15 dekabr 1901[2] – 11 may 1973[1] və ya 1973[2], Kızıl, SSRİ[1]) — tuvalı yazıçı, dövlət xadimi, general, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı.[3] Tuva Xalq Respublikasının respublika müfakatı laureatı. Müstəqil Tuva Xalq Respublikasını SSRİ ilə birləşdirmişdir.[4]

Salçak Toka
Тока, Салчак Калбак-Хөрекович
Doğum tarixi
Vəfat tarixi (71 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Təhsili
  • Şərq Zəhmətkeşlərinin Kommunist Universiteti[d]
Fəaliyyəti siyasətçi
Üzvlüyü
Mükafatları Sosialist Əməyi Qəhrəmanı
"Lenin" ordeni "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni “Əmək igidliyinə görə” medalı "1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı "1941–1945-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illik yubileyi" medalı "Xam torpaqlardan istifadə edilməsinə görə" medalı "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 50 illiyi" yubiley medalı
"Stalin" mükafatı Order of the Republic Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin fəxri işçisi
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

15 dekabr 1901-ci ildə Mergendə anadan olmuşdur[5]Tuva Xalq Respublikasını SSRİ-ə birləşdirdikdən sonra Tuva xalqı ona TOKA demişdir. Toka Tuvanı ruslara birləşdirən uşaq sözlərinin tuvaca baş hərflərinin abreviaturasıdır. Xalq bununla onu ələ salmışdır.

1932-ci ildə Donduk Kuuların edamından sonra Salçak Toka Tannu Tuvanın hökmdarı oldu. Sovet modelindən sonra kommunist bir ideologiya təqdim etdi, köçəri kənd təsərrüfatı kollektivləşdirildi və ənənəvi dinlər (Tibet Buddizmi və Şamanizm) sıxışdırıldı. Ətrafında fərdi bir mədəniyyət inkişaf etdi və ədəbi əsərlərinə görə çoxsaylı Sovet mükafatlarına layiq görüldü.

1944-cü ildə Tannu Tuvanın Sovet İttifaqı tərəfindən ilhaq edilməsini istədi. Hadisə Mixail Kalinin vasitəsilə 30 oktyabr 1944-cü ildə baş verdi.

Ədəbi yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Salçak Tokanın büstü

Tuva ədəbiyyatının önəmli yazıçılarından biridir. İlk dəfə 1930-cu ildə “Sаmbukаynıñ çugaazı” adlanan ilk Tuva romanını yazmağa başlamışdır. 1931-ci ildə “Kinçini üze şapkanı” adlanan əsəri nəşr edilmişdir. O illərdə “Hereejen” (1935), “Üür dargazında üş çıl boldum” (1944), “Döngür-ool” (1938) adlı dramaturgiya nümunələrini yazmışdır. O, “Men saktıışkınım” (1941), “Tos çadırda” (1944), “Ada körbeenin oglu köör” (1963), “Çaa Tıva” (1964), “İyi hemnin baştarı” (1965), “Hayırakançılar” (1971), “Çogaaldar çıındıları” (1977) və bundan başqa da əsərlərin müəllifidir. 1943-1963-cü illər arasında “Arattın sözü” adlı trilogiyanı yazmışdır. Kitabları 1951, 1967, 1968-ci illərdə nəşr edilmişdir. “Kargiga çoraanım”, “Börülerni annaarı” (Bozqurdların ovları) adlı hekayələri, “Tos çadırda” adlı romanı Tuva ədəbiyyatının qızıl çağını təşkil edir.

1942-ci ildə Tuva Xalq Respublikası, 1945-ci ildə isə SSRİ Yazıçılar Birliyinin üzvü olmuşdur.[6] Tuva millətinin yazıçısı ünvanı almış və Tuva Sovet Yazıçılar Birliyinin rəhbərliyini etmişdir.[7]

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 5 tоmnug çоgaaldаr çıındızı (Kızıl, 1976–1981)
  • şilittingen prоzа çоgaaldаrı (Kızıl, 1981)
  • "Hereejen", (Kızıl, 1935)
  • "Meeñ sаktıışkınım", (Kızıl, 1941)
  • "V berestyanоm çume" (Mоskvа, "Sоvetskiy pisаtel", 1943)
  • "Tоs çаdırdа" (Kızıl, 1944)
  • "Аrаttıñ sözü", 1-gi nоm (Kızıl, 1951)
  • "Аrаttıñ sözü", 2-gi nоm (Kızıl, 1965)
  • "Аdа körbeenin оglu köör" (Kızıl, 1963)
  • "Çaa Tıvа", (Kızıl, 1964)
  • "Skаzkа о Kоdur-00le i Biçe-kıs" (Kızıl, 1971),
  • "Slоvо аrаtа", rоmаn v 3-h knigаh (Mоskvа, "Sоvetskiy pisаtel", 1972)
  • "Hоmdu dаyını" (Kızıl, 1984)
  • "Ulug ujаrje" (Kızıl, 2002)
  • bоlgаş oon-daa öske.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Тока Салчак Калбакхорекович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ 1 2 Историческая энциклопедия Сибири (rus.). / под ред. В. А. Ламин Новосибирск: 2009. ISBN 5-8402-0230-4
  3. ↑ "Salçak Toka haqqında". pomnipro.ru. 2014-07-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  4. ↑ М.Б. Ховалыг «Тываның чогаалчылары / Писатели Тувы». Кызыл, 2001
  5. ↑ .С. К. Токаның төрүттүнген ай-хүнүн биле черин ооң намдарларында аңгы-аңгы кылдыр айтып турар. Ук тодарадылга ооң бодунуң документизинде бижээн бооп турар. Төөгүчүлер ооң төрүттүнгениниң дугайында документизинде барымдаа дүүшпес деп турарлар, чүге дизе ол үеде кандыг-даа бижик турбаан.
  6. ↑ Adle, Chahryar. History of Civilizations of Central Asia: Towards the contemporary period : from the mid-nineteenth to the end of the twentieth century. 2005. səh. 337. ISBN 9789231039850.
  7. ↑ Jackson, Guida M. Women Leaders of Africa, Asia, Middle East, and Pacific. 2009. səh. 158. ISBN 9781469113531.