Sultan Məhəmməd Xudabəndə Olcaytu xan

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Sultan Məhəmməd Olcaytu xan (24 mart 1280^[2][3] – 16 dekabr 1316, Sultaniyə, Zəncan ostanı) — Qazan xanın qardaşı, Arqun xanın ikinci oğlu, elxan.

Qiyasəddünya vəd-Din Məhəmməd Xüdabəndə Olcaytu Sultan
monq. ᠦᠯᠵᠡᠢᠲᠦ ᠺᠬᠠᠨ
Elxanlılar sülaləsindən VIII elxan
19 iyul 1304 – 17 dekabr 1316
Əvvəlki	Qazan xan
Sonrakı	Əbu Səid Bahadur
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	24 mart 1282
Vəfat tarixi	17 dekabr 1316 (34 yaşında)
Vəfat yeri	Sultaniyyə
Dəfn yeri	Olcaytu Xudabəndə türbəsi
Fəaliyyəti	suveren[d]
Atası	Arqun xan
Anası	Uruk xatun
Həyat yoldaşı	məlum olan - Hacı Xatun
Uşaqları	Sultan Əbu Səid Bahadur xan, Sultan Satıbəy xatun
Ailəsi	Elxanlılar sülaləsi
Dini	Buddizm (1291-ci ilədək), Xristianlıq (1295-ci ilədək), Sünni İslamı (1310-cu ilədək), Şiə İslamı (ölənədək)[1]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Olcaytu xan 24 mart 1282-ci ildə^[4] doğulmuşdur. Arqun xan və xristian Uruk xatunun oğludur. İlk adı Nikolas idi.^[5] Əvvəlcə buddist, daha sonra qardaşı Qazan ilə birlikdə sünni olmuşdu. Daha sonralar — 1310-cu ildə, Əllamə Hillinin təsiri ilə şiə olmuşdur. Bundan sonra adını Məhəmmədə çevirmişdir.

1304-cü ildə qardaşı Qazan xanın yerinə xan seçilmişdir. Həmin il Arqun xan dövründən bəri salınmağa başlamış Sultaniyyə şəhərinin tikintisi bitmişdir. Xan, Sultaniyyəni paytaxt, Bağdadı isə qış iqamətgahı kimi istifadə edirdi. 1309-cu ildə Şirazda "Seyyidlər evi"nin əsasını qoymuş, hər il 10000 dinar maaş vermişdi. 1312-ci ildə Məmlüklərə qarşı monqolların son yürüşünü başlatmış və məğlub olmuşdur.

1305-ci ildə Olcaytu Bizans imperatoru II Androniklə ittifaqa girmiş və birlikdə Osman bəyi məğlub etmişdilər.

Hakimiyyətinin ilk ilində Genuya respublikası ilk dəfə Təbrizdə konsulluq açmışdır. Bundan əlavə 1306-cı ildə Venesiyalılara da azad ticarət hüququ verilmişdi. Avropa ölkələrindən gətirdiyi mancanaq ustaları sayəsində Herat şəhərini ələ keçirmişdi. Olcaytunun Avropalılarla Məmlüklərə qarşı yeni müharibə planı baş tutmamışdı. Bu isə 1313-cü ildə Kebek xanın Xorasana daxil olmasına bəhanə verdi. Çağatay ordusunda Yasavur xanın elxanilərin tərəfinə keçməsi ilə Kebek xan məğlub oldu. Ölcaytu, Yasavur xana Badğis vilayətini verdi.

Olcaytu həyatı boyu Buddizm, Xristianlıq və İslam dinini qəbul etmişdir. Qardaşının yerinə keçdikdən sonra Olcaytu şiə teoloqları Əllamə Hilli və Meysəm əl- Bəhraninin təsiri altına düşdü.^[6][7] Baxmayaraq ki, başqa bir mənbə onun xanımının razılığı ilə İslamı qəbul etdiyini göstərir.^[8] Əlammə Hilinin ölümündən sonra Olcaytu müəlliminin qalıqlarını Bağdaddan Soltaniyyədə tikdirdiyi günbəzli türbəyə köçürür. Daha sonra sünnilər arasında yaranan qrup çəkişmələri nəticəsində özgəninkiləşdirilən Olcaytu 1310-cu ildə dinini dəyişərək şiəliyə keçdi.^[9] Hətta bəzi məqamlarda o, 1310-cu ilin əvvəllərində tenqriçiliyi  qəbul etməyi də düşündü.^[10]

Məhəmməd Olcaytu 38 yaşında vəfat etmişdir. Yerinə oğlu Əbu Səid Bahadur keçdi.

Oğulları

• Süleymanşah (gənc yaşda öldü)
• Sultan Əbu Səid Bahadur xan (1316–1335)
• Bəstam
• Bəyazid
• Teyfur
• Əbülxeyr

Qızları

• Sultan Satıbəy xatun (1339–1340)

• Olcaytu Xudabəndə türbəsi

• "Fəzlullah Rəşidəddinin "Oğuznamə"dən sonra ən böyük əsəri: Xüdabəndə günbəzi - REPORTAJ" (az.). apa.tv. 2015-10-28. 2016-04-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-02.