Türkiyə–Gürcüstan sərhədi

Türkiyə–Gürcüstan sərhədi — Gürcüstan və Türkiyə arasında dövlət sərhədi. Ümumi uzunluğu 273 km-dir[1] və qərbdən Qara dəniz sahillərindən şərqdə Ermənistanla sərhəd qovşağına qədər uzanır[2].

Gürcüstan–Türkiyə sərhədi
Xüsusiyyətləri
Dövlətlər
Uzunluğu
  • 252 km
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gürcüstan-Türkiyə sərhədi qərbdən, Gürcüstanın kiçik Sarpi kəndinin cənubundakı Qara dəniz sahillərindən başlayır və daha sonra nizamsız bir zəncir boyunca şərqə uzanır. Sonra Aktaş gölündən keçərək Ermənistanla sərhəd qovşağına enərək cənub-şərqə geniş şəkildə əyilir. Bu sərhədin qərbİ Gürcüstanın muxtariyyatı olan Acarıstana məxsusdur.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birinci Dünya müharibəsi zamanı Rusiya Osmanlı İmperiyasının şərq bölgələrini işğal edir. Rusiyada 1917-ci il inqilabından sonra yeni kommunist hakimiyyət orqanları müharibədəki iştiraklarına son verməyə tələsir. 1918-ci ildə Almaniya və Osmanlı İmperiyası ilə Brest-Litovsk sülh müqaviləsini imzalaYır[3]. Bu müqaviləyə əsasən, Rusiya əvvəllər San Stefano və Berlin Müqaviləsi çərçivəsində əldə edilmiş əraziləri geri qaytarır.

1918-ci ildə Cənubi Qafqaz xalqları Rusiya imperiyasından müstəqillik qazanmaq üçün Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasını elan edir və Osmanlı İmperiyası ilə sülh danışıqlarına başlayır[4][5]. Daxili fikir ayrılıqları Gürcüstanın 1918-ci ilin mayında federasiyadan ayrılmasına, daha sonra isə Ermənistan və Azərbaycan tərəfindən izlənilməsinə səbəb olur. 4 iyun 1918-ci ildə Batum konfransı sonrası Batum müqaviləsi imzalanır. Bununlada 1878-ci ilə qədər mövcud olan sərhədlər tanınır[6][7]. Ermənistandakı Osmanlı fəthləri nəhayət 1920-ci ildə Gümrü müqaviləsinin imzalanması ilə bitir. Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı İmperiyasının məğlubiyyətindən sonra Antanta ölkələri və müttəfiqləri onu 1920-ci ildə Sevr müqaviləsinə əsasən bölməyi planlaşdırır[8]. Lazistanın böyük bir hissəsi Gürcüstana aid edilir. Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin başlamasına kömək edən bu müqavilədən Türk millətçiləri hiddətlənir. Türkiyənin bu qarşıdurmada qazandığı uğur, Sevr müqaviləsinin müddəalarını reallaşmaz hala gətirir. 1920-ci ildə Sovet ordusu, hər iki ölkənin müstəqilliyinə son qoyaraq Azərbaycan və Ermənistanı işğal edir və daha sonra 1921-ci ilin fevral-mart aylarında Gürcüstan ərazisinə daxil olur. Osmanlılar yaranan fürsətdən istifadə edərək Artvin, Ardahan, Batumi və digər torpaqları ələ keçirir. Geniş miqyaslı Rusiya-Türkiyə müharibəsinin qarşısını almaq üçün hər iki tərəf 1921-ci ilin martında Sovet-Osmanlı sərhədində dəyişikliklər edilməsini nəzərdə tutan Moskva müqaviləsini imzalayır[9][10]. Ancaq yerdə döyüşlər hələ davam edir və danışıqlar dalana dirənir. Bu müqavilənin müddəaları sonradan, eyni ilin oktyabr ayında Qars müqaviləsi ilə təsdiqlənir və nəticədə indiki Türkiyə-Gürcüstan sərhədi müəyyən olunur. Türkiyə bölgənin əksəriyyətini təşkil edən müsəlman əhalini qorumaq üçün Acarıstanın muxtar bir bölgə olaraq yaradılması şərti ilə Batumiyə iddialarından imtina edir. Sonra sərhəd 1925-ci ilin martından 1926-cı ilin iyuluna qədər Sovet-Türk ortaq komissiyası tərəfindən yerdə təyin olunur. Türkiyənin müstəqilliyi 1923 Lozanna müqaviləsi ilə tanınır. 1922-ci ildə Cənubi Qafqazın üç keçmiş dövləti SSRİ-nin tərkibində olan Zaqafqaziya SFSR-yə birləşdirilir. 1936-cı ildə yenidən bölünmədən əvvəl Sovet hakimiyyət orqanlarının, xüsusən 1945-ci ildə onu dəyişdirmək barədə vaxtaşırı iddialarına baxmayaraq[11][12], Qars müqaviləsi ilə qurulan sərhəd qorunub saxlanılır. ABŞ tərəfindən dəstəklənən Türkiyə bu iddiaları müzakirə etməkdən imtina edir və cənub qonşusu ilə münasibətlərini yaxşılaşdırmaq istəyən SSRİ, tezliklə iddialarından imtina edir[13].

1991-ci ildə SSRİ-nin dağılması ilə Gürcüstan müstəqillik qazanır. Türk-Sovet sərhədindəki hissəsini miras alır. Türkiyə Gürcüstanın müstəqilliyini 16 dekabr 1991-ci ildə tanıyır. 21 may 1992-ci ildə iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasına dair bir protokol imzalanır. Bununla da Türkiyə–Gürcüstan sərhədləri təsdiqlənir[14].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Türkiyenin Komşuları ve Coğrafi Sınırları". 14 февраля 2016. 14 февраля 2016 tarixində arxivləşdirilib.
  2. ↑ CIA World Factbook - Turkey, 2016-05-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 22 октября 2020
  3. ↑ The boundary between Turkey and the USSR (PDF), январь 1952, 2020-04-10 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 22 октября 2020
  4. ↑ Richard Hovannisian, The Armenian people from ancient to modern times, 292–293, ISBN 978-0-333-61974-2, OCLC 312951712
  5. ↑ Ezel Kural Shaw, Reform, revolution and republic : the rise of modern Turkey (1808-1975), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, 2, Cambridge University Press, 1977, səh. 326, OCLC 78646544
  6. ↑ Charlotte Mathilde Louise Hille, State Building and Conflict Resolution in the Caucasus, BRILL, 2010, səh. 71, ISBN 978-9-004-17901-1
  7. ↑ Alexander Mikaberidze, Conflict and Conquest in the Islamic World, ABC-CLIO, 2011, səh. 201, ISBN 978-1-598-84337-8
  8. ↑ Helmreich, Paul C. From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920. Columbus, Ohio: Ohio State University Press. 1974.
  9. ↑ Tsutsiev, Arthur. Atlas of the Ethno-Political History of the Caucasus. Nora Seligman Favorov tərəfindən tərcümə olunub. New Haven: Yale University Press. 2014. səh. 79. ISBN 978-0300153088.
  10. ↑ King, Charles. The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus. Oxford: Oxford University Press. 2008. səh. 189. ISBN 978-0195177756.
  11. ↑ Khrushchev, Nikita S. Sergei Khrushchev (redaktor). Memoirs of Nikita Khrushchev: Reformer, 1945-1964. George Shriver tərəfindən tərcümə olunub. University Park, PA: Penn State University Press. 2006. səh. 426. ISBN 978-0271058597.
  12. ↑ Suny, Ronald Grigor. Looking toward Ararat. Bloomington: Indiana University Press. 1993. 165–169. ISBN 978-0253207739.
  13. ↑ Ro'i, Yaacov. From Encroachment to Involvement: A Documentary Study of Soviet Policy in the Middle East, 1945-1973. Transaction Publisher. 1974. 106–107.
  14. ↑ "Political Relations between Turkey and Georgia / Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". 2017-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-07.