Talış milli akademiyası

Talış mədəniyyəti
Mədəniyyət və incəsənət
Dil Yazı Mifologiya Alajen Folklor Nağıllar Musiqi Zənqi yarım Laqqutu Əvəsor Nənələr Kulinariya Zerən Akademiya Elmi araşdırmalar
Mərasimlər
Çərşənbələr Çılə şəv Xızır Nəbi Mehrigan Novruz
b m r

Talış Milli Akademiyası (tal. Толыши Миллијә Академијә ,ing. The National Academy of Talysh) talış ədəbiyyatını və mədəniyyətini qorumaq və inkişaf etdirmək məqsədilə 2010-cu ildə Riqada qeydiyyatdan keçmiş talış tədqiqatçıları qrupu.

Talış Milli Akademiyasının (TMA) məqsədi talış dilini sosial-iqtisadi, tarixi, etnoqrafik, arxeoloji, ədəbi və linqvistik baxımdan öyrənmək və tədqiq etməkdir. Akademiya qarşıya qoyduğu məqsədlərə çatmaq üçün talış elmi ekspedisiyalarını təchiz edir, qurultaylar, konfranslar çağırır, ekskursiyalar, kütləvi məruzələr təşkil edir, talışşünaslığa dair elmi əsərlərin yaradılmasına öz töhfəsini verir^[1][2] .

Talış Milli Akademiyasının baş ofisi Minskdə (Belarus) yerləşir. Talış Milli Akademiyasının prezidenti tarix elmləri doktoru Elnur Ağayevdir.

TMA iki bölmədən (Talış Elmlər Akademiyası, Talış İncəsənət Akademiyası) və 5 bürodan (sosial-iqtisadi, tarixi-etnoqrafik, dil və ədəbiyyat, folklor və mahnı, redaksiya) ibarətdir. Akademiya fəxri və həqiqi üzvlərdən və müxbir üzvlərdən ibarətdir. Fəxri üzv kimi Talışın^[3] tədqiqi sahəsində fəaliyyətləri ilə tanınan alimlər seçilə bilər.

Talış Milli Akademiyasının çap orqanı Talış Milli Akademiyasının Xəbərləridir^[4] . 2011-ci ildə talış dilinin hərtərəfli öyrənilməsinə həsr olunmuş ilk beynəlxalq elmi nəşr olan "Talış Milli Akademiyasının Xəbərləri"nin ilk nömrəsi işıq üzü görüb^[3] . İşçi dillər talış, rus və ingilis dilləridir. "Talış Milli Akademiyasının Xəbərləri"nin baş redaktoru İqbal Əbilovdur.

"Bülleten"də talış folklor nümunələri, talışla bağlı nəşr olunmamış tarixi sənədlər və ilkin tədqiqatçıların əvvəllər nəşr olunmamış əsərləri dərc olunur .

Talış Milli Akademiyasının əməkdaşları beynəlxalq elmi konfranslarda iştirak edir, TMA da kitablar nəşr etdirir.

2010-cu ildə TMA "Beynəlxalq Talış Mədəniyyətinin Dirçəlişi Fondu" ilə birlikdə F. Aboszodanın Talış-Türk lüğətini (50.000 söz və ifadə), 2011-ci ildə isə Rus-Talış lüğətini (60000 söz) və Talış-türkcə lüğət (107570 söz və ifadə) nəşr olunmuşdur.

19 noyabr 2010-cu il tarixində Sankt-Peterburq Fəlsəfə günləri çərçivəsində Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin Fəlsəfə və Politologiya fakültəsində "Milli irsin fəlsəfəsi" konfransı keçirilmişdir. Konfransda TMA-nın nümayəndəsi "Tarixi-mədəni irs etnik özünüqoruma problemi kimi (Talış xalqının timsalında)" mövzusunda çıxış edərək, müəllifin dinləyiciləri talışlar və onların problemləri ilə tanış edib. xalqın üzləşdiyi assimilyasiya, eləcə də talışların tarix və mədəniyyət abidələrinin acınacaqlı vəziyyəti. XX əsrdə talışın tədqiqi mərhələlərinə və talışın bölgə tarixindəki əhəmiyyətinə diqqət yetirilmişdir .

2011-ci ildə TMA-da ilk kitabını nəşr edildi: Aboszoda Talış xanlığının tarixindən bəhs edən "Talışın uğursuz müstəqilliyi" tarixi-etnoqrafik oçerkləri İ. Əbilova və İ. Mirzəlizadə ilə yazmışdır.

4–8 iyul 2011-ci il tarixlərində Sankt. Petrozavodskda Rusiya Etnoqrafları və Antropoloqlarının IX Konqresi keçirilib. İyulun 6-da qurultayda Talış Milli Akademiyasının əməkdaşı İqbal Əbilovun " Folklor talış xalqının tarixi yaddaşının rekonstruksiya mənbəyi kimi " məruzəsi dinlənilmişdir. Əsərdə talışların şifahi folklorunda tanınan iki mifik varlığa — Azərbaycan talışlarında yayılmış " Siyo Çiho " və İran talışlarında yayılmış " Siyah Qaleş "ə diqqət yetirilmişdir. Tamaşaçılar talışların vəziyyəti, dil və mədəni irsin qorunub saxlanması ilə bağlı problemlərə xüsusi maraq göstəriblər. Dinləyicilər talışların sovet dövründə və indiki mərhələdəki mövqeyinin fərqliliyi ilə maraqlanırdılar .

2012-ci ildə F. F. Aboszoda adına Talış Milli Akademiyasının nəşri ilə tanınmış akademik nəşrdə "Rus-Talış lüğəti" (60.000 söz və ifadə) və "İngiliscə-Talışca lüğət" (250.000 söz və ifadə) Münhendə "LINCOM akademik publishers" nəşriyyatında nəşr edilmişdir. .

2012-ci il aprelin 25-dən mayın 5-dək Talış Milli Akademiyası Antropologiya və Etnoqrafiya Muzeyi ilə birlikdə. Rusiya Elmlər Akademiyasının (Kunstkamera) Böyük Pyotr və Rusiya Etnoqrafiya Muzeyi Cənubi (İran) Talışlara elmi ekspedisiya keçirib. Ekspedisiyanın rəhbəri TNA-nın əməkdaşı Əbilov İqbal olub. TNA-nın Cənubi (İran) Talış üzrə nümayəndəsi Armin Fəridi Talış musiqi ənənəsinin tədqiqatçısı, folklor kolleksiyaçısı, Talışın hər yerindən 100 xalq mahnısının yer aldığı "Talış musiqisi" toplusunun müəllifidir. Ekspedisiya rusdilli etnoqrafik elmdə İran talışlarını araşdırmaq üçün ilk cəhd idi; Səfər əsasən rayon, onun xüsusiyyətləri, həm mədəni-coğrafi, həm sosial baxımdan yaxından tanış olmaq məqsədi daşıyırdı. Rəşt şəhərinin Talış kəndlərinin sakinləri ilə bir sıra müsahibələr toplanmışdır; Talışların Masule şəhərində və yerli memarlığın 20 müxtəlif nümunələrinin nümayiş olunduğu Gilan Kənd İrs Muzeyində, həmçinin Fumanın Əlyand kənd mahalında olub; Rəşt bazarı, eləcə də yerli əhalinin məişəti ilə yanaşı, Marlik, Tul-e Talış, Amlaş, Ağ Evlər ərazilərində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan eksponatların da nümayiş olunduğu şəhər muzeyinə baxış keçirilib. Ekspedisiya zamanı talışların kimliyi, ətraf xalqlarla əlaqələri, iqtisadiyyatı (çəltikçilik, maldarlıq), təqvim dövrü, panteon haqqında geniş materiallar toplanmışdır . Toplanmış sahə materialları əsasında müxtəlif illərin Lavrov (Orta Asiya-Qafqaz) oxunuşlarında təqdim edilmiş məruzələr hazırlanmışdır .

27 mart 2013-cü il Ekologiya və Təkamül İnstitutunda. AMMA. N. Severtsov (IPEE) RAS populyasiyaların hərtərəfli tədqiqi üzrə idarələrarası qrupun seminarının iclası keçirildi, burada TMA əməkdaşı "Talış. Mənşə və antropologiya problemləri" çıxış etdi .

2019-cu ildə Fəxrəddin Aboszoda və Əvəz Sadıxzodun "Talış dili: fonetika, morfologiya, sintaksis" adlı ədəbi talış dilinin qrammatikasına dair əsəri işıq üzü görüb. Talış Milli Akademiyasının talış dilində nəşr etdirdiyi kitabda Cənubi Xəzər regionunun bu avtoxton dilinin qrammatikasının bütün əsas bölmələri işlənmişdir. Müəlliflər ədəbi dilin əsası kimi Azərbaycan Respublikasının talışdilli bölgələrində, eləcə də İranın talışdilli ərazisinin bir hissəsində geniş yayılmış şimal ləhcəsini götürmüşlər. Bu araşdırmada ən iri talış lüğətlərinin müəllifi Fəxrəddin Aboszoda talış filoloqu Əvəz Sadıxzodanın (1942−1999) ölümündən sonra 2002-ci ildə Sankt-Peterburqda Azərbaycan dilində nəşr olunmuş əsərini dərinləşdirmiş və inkişaf etdirmişdir. Kitabın elmi redaktoru talış şairi və publisist Camal Lalazoa (Ağayev) olmuşdur . Akademiyanın kollektivi talış tarixi, etnoqrafiyası və dili ilə bağlı onlarla məqalə dərc etdirmişdir.