Vaqif Qurbanov (pilot)

Vaqif Qurbanov (1967, Bakı – 13 iyun 1992, Əsgəran, Xocalı rayonu) — Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin ilk hərbi təyyarəçisi,^[1] Birinci Qarabağ müharibəsi iştirakçısı, şəhid.

Vaqif Qurbanov
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1967
Doğum yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi	13 iyun 1992(1992-06-13)
Vəfat yeri	Əsgəran, Xocalı rayonu, Azərbaycan
Vətəndaşlığı	Azərbaycan  SSRİ
Hərbi fəaliyyəti
Qoşun növü	Hərbi hava qüvvələri
Rütbəsi	Baş leytenant
Döyüşlər	Birinci Qarabağ müharibəsi

Vaqif Qurbanov 1967-ci ildə Bakıda anadan olub. Əslən Tovuz rayonunun Qovlar kəndindəndir.^[2] 1989-cu ildə Borisoqlebsk Ali Hərbi Aviasiya Məktəbini bitirib.^[3] Təhsilini başa vurduqda sonra SSRİ Hərbi Hava Qüvvələrində, daha dəqiq Əfqanıstan müharibəsi zamanı təşkil edilmiş və "Su-25" təyyarələri ilə komplektləşdirilmiş, Sitalçaydakı Aviasiya polkunda zabit kimi xidmətə başlayıb. Daha sonra isə Azərbaycan ərazisindəki aviasiya alaylarından birində xidmət edib. Gəncə, Yevlax, Kürdəmirdə hərbi alayların yaradılmasında yaxından iştirak edib.

1992-ci ildə Nizami rayon məhkəməsinin qərarı ilə ölmüş elan edilib.

20 aprel 1991-ci ildə Nəzakət adlı xanımla ailə həyatı qurub. Sevinc adlı bir qızı yadigar qalıb. Atası vətən uğrunda Qarabağda şəhid olanda Sevinc dörd aylıq olub. Bakı Dövlət Universitetini bitirərən Sevinc xanım atasının yolunu davam etdirmək üçün zabit hazırlığı kursuna daxil olub 2015-ci ildə ordu sıralarında xidmətə başlayıb.^[4]

Əsas məqalə: Su-25 təyyarəsinin vurulması (1992)

İlkin hazırlanan plana əsasən, 80-ci dislokasiya olunmuş aviapolkun yerləşdiyi MDB Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus Sitalçay hərbi aerodromundan Su-25 təyyarəsi təlim uçuşu vaxtı Xocalıya qaçırılmalı və Xocalı aeroportunu bombalamalı idi. Bu məqsədlə Daxili İşlər Nazirliyinin vəzifəli şəxsi Akif Hacıyev Vaqiflə əlaqə saxlayır və ona müvafiq planın icrasından sonra Vaqif üçün başqa adla sənədlər hazırlanacağını və yeni adla başqa yerdə yaşayacağını vəd edir. Amma Qurbanov bu planı real hesab etmir. Çünki təlim uçuşu vaxtı təyyarədə olan sursat bu plan üçün yetərli deyildi.^[2]

Dəyişən plana əsasən, 8 aprel 1992-ci ildə təyyarəçi baş leytenant Qurbanov burada xidmət edən azərbaycanlı hərbçilərin – həmyerliləri, təyyarənin texniki leytenant Fuad Məmmədovun və baş aviamexanik çavuş Akif Quliyevin köməyi ilə Su-25 markalı hərbi təyyarəni Azərbaycan tərəfinə keçirir.^[5] Bununla da, Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri ilk qırıcı təyyarəni arsenalına qəbul edir.^[6] Təyyarənin qaçırılmasında baş texnik Gülbudaq Binyətov da yaxından iştirak etmişdir. Təyyarə Yevlax mülki hava limanında enir.

Qaçışdan dərhal sonra Su-25 təyyarəsi axtarılır. Axtarış heyətinə hərbi təyyarənin qeyd-şərtsiz və xəbərdarlıqsız məhv edilməsi tapşırılmışdı. Buna görə də müvəqqəti olaraq hərbi təyyarə yaşayış məntəqələrindən kənarda yerləşən Şəki aeroportunda saman tayasının altında gizlədilir.^[2] Hərbi təyyarənin qaçırılmasında iştirak edən Gülbudaq Binyətov və digər aviasiya mütəxəssisləri şübhələri üzərlərinə çəkməmək məqsədilə yalnız iki gün sonra Sitalçay hərbi aerodromunu tərk edib Yevlaxa gedirlər.

Rusiya hökuməti təyyarənin qaytarılmasını tələb etsə də, təyyarə hava limanında qalır. Rusiya Müdafiə Nazirliyi Su-25 təyyarəsini məhv etmək üçün hətta Gürcüstanda yerləşən Vaziani hərbi bazasında iki ədəd MiQ-23 təyyarəsindən ibarət xüsusi dəstə yaradır.^[7] Ancaq istəyinə nail ola bilmir.

Əsas məqalə: Su-25 təyyarəsinin vurulması (1992)

Vaqif Qurbanov ilk döyüş tapşırığına Şəkidən qalxır: 8 may 1992-ci il tarixindən Şuşa üzərində hərbi uçuşlara başlayır.^[8] Qurbanov çox aşağı məsafədən uçduğundan təyyarədən atılan mərminin qəlpəsi təyyarənin mühərrikini zədələyir.^[9] Yeni mühərrik Surət Hüseynovun vasitəçiliyi ilə Gürcüstanın Vaziani hərbi zavodundan alınır. Mayın 8-i və 9-u Qurbanovun reydləri nəticəsində erməni silahlı qruplarının 30 nəfər döyüşçüsü öldürüldü, 120 nəfər yaralandı. Ermənilərin iddialarına görə isə ölənlərin hamısı mülki şəxslər olublar. 9 may 1992-ci ildə Vaqif Qurbanov Xankəndidən Yerevana uçan Yak-40 erməni təyyarəsinə hücum edərək onu vurub.^[5] Təyyarə Sisianda təcili eniş etdi. Bütün sərnişinlər təhlükəsiz şəkildə evakuasiya edildi və təyyarə tamamilə yanmışdır. 12 iyunda Vaqif Qurbanovun idarə etdiyi Su-25 təyyarəsi Şaumyan istiqamətində düşmənin müdafiə xəttini yarır və nəticədə 20-dək yaşayış məntəqəsi erməni hərbi birləşmələrindən azad edilir.

Qurbanov həmçinin Martunidə, Əsgəran rayonunun Şoş və Xramort kəndlərində, eləcə də Çaykənd və Ay-Parisdə döyüşlərdə iştirak edib. Nəticədə qarşı tərəf ağır itkilər vermişdi.

13 iyun 1992-ci ildə Vaqif Goranboy-Ağdərə istiqamətində üç döyüş uçuşu keçirir. Qurbanovun idarə etdiyi Su-25 təyyarəsi saat 4–5 radələrində erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Naxçıvanik-Əsgəran yaxınlığında "Şilka" deyilən qurğu ilə vurulur. Şahidlərin söylədiyinə görə, həmin anlar Vaqif Qurbanov paraşütlə atıla bilir, lakin düşmən onu yerdən atəşlə vurur. Həmin günlər Naxçıvanikdə döyüşən tabor komandiri Fred Asifin qardaşı Ədalət Məhərrəmov Vaqifin təyyarədən atıldığını və ermənilər tərəfindən aramsız atəşə tutularaq yerə salındığını gözləri ilə gördüyünü xatırlayır. Azərbaycan tərəfi Vaqifi düşmən əlindən almaq üçün hücuma keçsə də, artıq gec olur.

Ermənilərin canına qorxu salan təyyarəçinin ölümü qarşı tərəfdə sevinclə qarşılandı. Erməni televiziyası təyyarənin qalıqlarını dönə-dönə nümayiş etdirdi. "Su-25"-in bortunda Azərbaycan bayrağının şəkli həkk olunmuşdu.^[7]

Ancaq Vaqifin sağ olub-olmaması haqda dəqiq məlumat bilinmir. Şayiə yayılır ki, Vaqif minalanmış əraziyə düşüb. Kəşfiyyat dəstəsi həmin yerə yollansa da, əliboş dönür. Belə bir söz-söhbət də gəzir ki, guya Vaqif sağ qalıb, Ağdam xəstəxanasına gətirildikdən sonra naməlum istiqamətə aparılıb. Dostu Fuad Məmmədova xəbər çatır ki, onu yaralı vəziyyətdə Zabrat aeroportunda görüblər. Lakin bu məlumatlardan heç biri təsdiqini tapmır. Əsir, İtkin və Girov Düşmüş Vətəndaşlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Namiq Abbasovun göstərişi ilə Vaqif Qurbanovla bağlı araşdırma aparılır. Amma bu da bir nəticə vermir. Son ümid yeri kimi ailə üzvləri və dostu Fuad Məmmədov ekstrasens və falçı yanına da gedirlər. Nə qədər qəribə olsa da, heç bir "görücü" onun öldüyünü demir.

Artıq Vaqif Qurbanova Milli Qəhrəman adı verilməsiylə bağlı təqdimat hazırlanır. Lakin həmin vaxt baş nazir müavini olan Surət Hüseynov sağ olacağı halda bunun Vaqif üçün ermənilərin münasibəti baxımından mənfi nəticələr verəcəyini əsas gətirərək bir qədər gözləməyi məsləhət bilir. Sonrakı dövrlərdə isə məsələyə yenidən baxılmır. Vaqif Qurbanov və onun döyüş yoldaşlarına, eləcə də Su-25 təyyarəsinin qaçırılmasında iştirak etmiş hərbi qulluqçulara heç bir fəxri ad verilməyib.^[2]

2014-cü ildə Vaqif Qurbanovun döyüş yolu, xüsusilə də onunla birlikdə aviasiya alayında xidmət edən, təyyarənin texniki Məmmədovun və aviamexanik Quliyevin köməyi ilə Su-25 markalı hərbi təyyarəni qaçırmalarından bəhs edən Mən evə qayıdıram filmi çəkilmişdir.^[3]

• Ч.Султанов, "Победа Азербайджана в "Холодной Войне" с Арменией".
• Жирохов Михаил, "Воздушная война в Нагорном Карабахе" (журнал Авиамастер № 6/2000 г. стр.5)

• Asəf Quliyevin arxivindən: "Vaqif Qurbanov"