1. Qida qəbul etmək, ağızda çeynəyib udmaq. Xörək yemək. Meyvə yemək. – Yeyərsən qaz ətini, görərsən ləzzətini. ( Ata. sözü ).
Xudayar bəy yeyib qarnı tox, … arxayın və rahat uzanıb yatdı.
[Mirzağa] ata və anası ilə bir evdə yaşayır, bir süfrədə yemək yeyir, onlarla bərabər yatıbdururdu.
// İs. mənasında. İnsanın müəyyən vaxtlarda yediyi şey; taam, xörək. Yemək yemisinizmi? Hələ yemək yeməmişik. Sabah yeməyi (səhər yeyilən şey). Axşam yeməyi (axşam yeyilən şey, şam).
– Heç düşünməz nədir yemək, uyqu; Gecə ulduzla, Ayla söhbət edər; Düşünür daima sabaha qədər.
□ Yemək masası (stolu) – üstündə yemək yeyilən stol.
Usta əlindəki gül dəstəsini yemək masasının üstünə atdı…
Yemək otağı – yemək yeyilən otaq, yemək yeyilmək üçün ayrılmış otaq.
Zeynal geniş bir şüşəbəndi keçib yemək odasına girdi.
Yemək otağına sükut çökmüşdü. Arabir çay içənlərin marçıltısı eşidilirdi.
2. Yemək, ruzi.
[Qatama] Qanqın şimalına doğru yürüyərək hər yerdə sehr göstərib yeməyini təmin edirdi.
3. dan. Sancmaq, dişləmək. Qollarımı başdan-başa ağcaqanad yeyib.
4. Aşındırmaq, oymaq, dağıtmaq. Su sahili yeyib dağıdır. Dəmiri pas yeyir. Qələvi dəriyə aşındırıcı təsir edir, onu yeyir.
// Gəmirərək, içindən yeyərək xarab etmək, korlamaq, pozmaq, dağıtmaq. Xalçanı güvə yeyib. Meyvələri qurd yeyib.
5. məc. Üzmək, əldən salmaq, rahat buraxmamaq. Xəstəlik bədənini yeyir.
– Yad gördü, dedi məni; Dərd oydu, yedi məni; Vəfasıza sirr verdim; Aləmə dedi məni. ().
Şamil ali təhsilini bitirib gəlincə təhsil də onu yeyib bitirmişdi.
6. məc. dan. Heç bir imkan verməmək, dözülməz şərait yaratmaq, gözümçıxdıya salmaq, yaşamağa, çalışmağa qoymamaq.
// məc. Yox etmək, məhv etmək.
Naçalnik elə bir halətdə mənim üzümə baxırdı ki, deyirdim, bu saat məni yeyəcək.
[Qacar:] Çox da tərifləmə mənə vətəni; Bu qılınc olmasa, yeyərlər məni.
Elə bil ev qurd olub [Durnanı] yemək istəyirdi.
// Məhv etmək, qırıb tökmək. Çəyirtkə taxılı yedi.
7. məc. dan. Həyasızcasına mənimsəmək, alıb verməmək. Özgənin malını yemək.
– Dəstədə olan adamların biri Mir Qasımdır ki, doğma bacısı Səkinənin malını yemək qəsdi ilə saxta kağız düzəltmişdi.
[Məşədi İbad:] …Özü də hələ mənim beş min manat pulumu yeyibdir.
8. məc. dan. Məruz qalmaq, uğramaq. Şillə yemək. Kötək yemək.
– Molla əvvəlcə vermək istəmədi, bir neçə aynalı dürtməsi yeyəndən sonra, sandığın ağzını açdı. “”.
Yarəb, ol qəmzən oxun bin yerdən artıq yemişəm.
Əhməd onu təhdid və təqib edirdi. Sağ böyründən bir qurşun yemişdi.
// məc. Dözmək, dözərək cavab verməmək.
Daşdəmiroğlunun ayağına getməyi, hörmət görmək əvəzinə onun ağır sözlərini yeməyi Muqim bəyə çox ağır gəlirdi.
9. Bir sıra sözlərə qoşularaq müxtəlif frazeoloji ifadələr düzəldilir; məs.: başını yemək, qəm yemək, ürəyini yemək, acıq yemək.
◊ Yemək istəmək – qızğın məhəbbət göstərmək, öz hissiyyatını bir şeylə ifadə etmək. Mehriban məhəbbətlə qarışıq bir həyəcanla Rəmziyənin üzündən, dodaqlarından, gözlərindən öpməyə başladı.
Onu öz öpüşləri ilə sanki yemək istəyirdi.
Yeməyi gəlmək – 1) yemək xoşuna gəlmək, istəmək;
2) son dərəcə xoşuna getmək. Adamın yeməyi gəlir.
