çərkəzi

Çərkəzistan və ya Çərkəziya (adıq Адыгэ Хэку, Adıgə Xəku, mənası – "Adıq vətəni"; adıq Хэкужъ, Xəkujz, mənası – "Qədim vətən") — indiki Rusiyanın cənubunda, Şimali Qafqazda Qara dənizin şimal-şərq sahili boyunca yerləşən ölkə və tarixi vilayət. Rusiya–çərkəz müharibəsi (1763–1864) zamanı Rusiya imperiyası tərəfindən fəth və işğal edilmişdir. İşğaldan sonra Çərkəz soyqırımı baş tutmuşdur və nəticədə çərkəz xalqının 90%-i ya bölgədən sürgün edilmiş, ya da kütləvi şəkildə qətlə yetirilmişdir. Hüquqi və beynəlxalq müstəvidə Avstriya ilə Osmanlı imperiyaları arasında 1739-cu il Belqrad müqaviləsi Şərqi Çərkəzistanın (Kabarda) müstəqilliyinin tanınmasını nəzərdə tuturdu. Həm Rusiya imperiyası, həm də Osmanlı imperiyası bunu tanımışdır. 1814–1815-ci illərdə keçirilən Vyana konqresi də Çərkəzistanın müstəqilliyinin tanınmasını şərtləndirmişdir. 1837-ci ildə çərkəz liderləri Avropa ölkələrinə hüquqi tanınma tələbi ilə məktublar göndərmişdir. Bunun ardınca Britaniya imperiyası Çərkəzistanı tanımışdır. Buna baxmayaraq, Rusiya–çərkəz müharibəsi zamanı Rusiya imperiyası Çərkəzistanı müstəqil bir region kimi tanınamış, region üzərində heç bir nəzarəti və mülkiyyəti olmamasına baxmayaraq, ona üsyançıların işğalı altında olan Rusiya torpağı kimi yanaşmışdır. Rusiya generalları çərkəzləri etnik adlarına görə yox, "dağlılar", "quldurlar", "dağlı murdarlar" adlandırırdılar.

Çərkəzistan və ya Çərkəziya (adıq Адыгэ Хэку, Adıgə Xəku, mənası – "Adıq vətəni"; adıq Хэкужъ, Xəkujz, mənası – "Qədim vətən") — indiki Rusiyanın cənubunda, Şimali Qafqazda Qara dənizin şimal-şərq sahili boyunca yerləşən ölkə və tarixi vilayət. Rusiya–çərkəz müharibəsi (1763–1864) zamanı Rusiya imperiyası tərəfindən fəth və işğal edilmişdir. İşğaldan sonra Çərkəz soyqırımı baş tutmuşdur və nəticədə çərkəz xalqının 90%-i ya bölgədən sürgün edilmiş, ya da kütləvi şəkildə qətlə yetirilmişdir. Hüquqi və beynəlxalq müstəvidə Avstriya ilə Osmanlı imperiyaları arasında 1739-cu il Belqrad müqaviləsi Şərqi Çərkəzistanın (Kabarda) müstəqilliyinin tanınmasını nəzərdə tuturdu. Həm Rusiya imperiyası, həm də Osmanlı imperiyası bunu tanımışdır. 1814–1815-ci illərdə keçirilən Vyana konqresi də Çərkəzistanın müstəqilliyinin tanınmasını şərtləndirmişdir. 1837-ci ildə çərkəz liderləri Avropa ölkələrinə hüquqi tanınma tələbi ilə məktublar göndərmişdir. Bunun ardınca Britaniya imperiyası Çərkəzistanı tanımışdır. Buna baxmayaraq, Rusiya–çərkəz müharibəsi zamanı Rusiya imperiyası Çərkəzistanı müstəqil bir region kimi tanınamış, region üzərində heç bir nəzarəti və mülkiyyəti olmamasına baxmayaraq, ona üsyançıların işğalı altında olan Rusiya torpağı kimi yanaşmışdır. Rusiya generalları çərkəzləri etnik adlarına görə yox, "dağlılar", "quldurlar", "dağlı murdarlar" adlandırırdılar.

Monqolların Çərkəzistana yürüşləri — Monqol imperiyası və Qızıl Ordanın Çərkəzistan ərazisinə yürüşləri. XIII–XIV əsrlərdə monqollar Çərkəzistan ərazisinə kütləvi basqınlara başlamışdılar. 1253-cü ildə Qafqaza səyahət edən Villem Rubruk yazırdı ki, monqol ordusunun beşdə biri o dövrdə çərkəzlərin müqavimətini darmadağın etmək işinə həsr edilmiş olmasına baxmayaraq, çərkəzlər heç vaxt "monqol hökmranlığına boyun əyməmişdilər". Çərkəzlər həm meşələrdən, həm də dağlardan istifadə edərək azadlıqlarını müəyyən qədər qoruyub saxlamış, uğurlu partizan müharibəsi aparmışdılar. Qərbi Avropanın son orta əsrlərində Qafqaz monqollar və onların türk vassalları tərəfindən işğal edildi. Monqol qoşunlarının Qafqazda ilk peyda olması 1220-1222-ci illər arasında kəşfiyyatçıların gəlişi oldu Qıpçaq türk xalqları – bəziləri Çingiz xanın gələcək qohumlarına çevrilmiş – Terek çayının münbit çay vadiləri də daxil olmaqla, daha da Cənub və Qərbə ( xəzərlərin süqutundan sonra davam edən proses) əraziləri zəbt edib məskunlaşırdılar. Kuban . 1230-cu illərdə monqollar qıpçaqlar üzərində hökmranlıq əldə edərək onları vassala çevirdilər. Çərkəzlər monqolların gəlişindən əvvəl Kuban çayının şimalında və cənubunda hökmranlıq edirdilər. 1237-ci ildə Şimali Qafqaza hücum başlamışdı.