ətalət

Ətalət – cismə başqa cisimlərin təsiri olmadıqda sürətin saxlanması hadisəsinə deyilir. Ətalət hadisəsi nəticəsində çox qısa müddətdə cismin sürətini artırmaq və sürətlə hərəkət edən cismi ani olaraq dayandırmaq qeyri-mümkündür. Cismin Nyutonun birinci və ikinci qanunlarını ödəyən xassəsidir. Kütlə cismin ətalət ölçüsüdur.

INS (Inertial Navigation System; Ətalət Naviqasiya Sistemi) sürətölçən və bucaqölçən sensorlarından istifadə edərək hərəkət edən bir nəqliyyat vasitəsinin (təyyarə, raket, sualtı qayıq və s.) mütləq mövqeyini təyin edir. Tamamilə müstəqil olmaq xüsusiyyətinə malikdir və heç bir elektromaqnit şüa yaratmadan işləyir. Əməliyyat prinsipi istinad olan bir başlanğıc nöqtəsindən etibarən (ilk məlum/müəyyən edilmiş mövqedən) davamlı sürət, sürətləndirmə və bucaq hərəkətlərini ölçməklə əldə edilən nöqtədəki mövqeyi müəyyənləşdirir. Ümumiyyətlə yerləşmə (GPS) sisteminlərini dəstəkləmək üçün istifadə olunur. Çox dəqiq nəticələr verir.

Ətalət hesablama sistemi — Nyutonun mexanika qanunlarının ödənildiyi hesablama sistemi. Bu sistemə nəzərən düzxətli bərabərsürətli irəliləmə hərəkəti edən hesablama sistemi də ətalət hesablama sistemidir. Bu səbəbdən sonsuz sayda ətalət hesablama sistemi ola bilər. Nyutonun ikinci qanunu, hərəkət miqdarının saxlanması, hərəkət miqdarı momenti və ətalət mərkəzinin hərəkət qanunları xarici təsirlərə məruz qalmayan ixtiyari ətalət hesablama sistemində doğrudur. Hesablama sistemi həmişə bir cisim (məsələn, Yer, gəmi, təyyarə) ilə bağlanır. Belə sistem müəyyən xəta ilə ətalət hesablama sistemi qəbul edilə bilər. Oxları üç ulduza yönəldilmiş və başlanğıcı Günəşdə yerləşən sistem dəqiq ətalət hesablama sistemidir. Bu, göy mexanikası və kosmonavtikada işlədilir. Bir çox texniki məsələnin həllində yüksək dəqiqlik tələb olunarsa, başlanğıcı Yerin mərkəzində yerləşən, oxları isə üç ulduza yönəldilmiş ətalət hesablama sistemindən istifadə edilir. Bir ətalət hesablama sistemindən digərinə keçdikdə koordinatlar və zaman fəzası üçün Nyutonun klassik mexanikasında Qaliley çevirmələrindən, relyativist mexanikada isə Lorents çevirmələrindən istifadə olunur.