туьрк, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) са куь ятӀани гьава югъуруналди арадиз къвезвай ва япарив агакьзавай ван. # инсандин ~, гьайвандин ~, къушран ~; къати ~, гужлу ~, къалин ~, секинсуз ~, шад ~, ширин ~;~ акъудун, ~ хкажун, ~ явашарун. Япухъ къецелай дишегьлиди гъвечӀи сесинал лагьай ван галукьна... А. А. Лезгияр. Гила ада. жагъурзава Фашизмдиз маса рекьер: Есирдайвал музыкадин Сесеривди жегьил рикӀер. А. Ал. Эфирда. Дидедихъ галаз рушани вичин шуькӀуь, кӀелен гарданда авай куркурдин сес хътин, ван хкаждай. Гь. Къ. Магьини Дилбер. Селдин гугрум-пахърахъ ацалтна физвай сесини адан гафар бамишна. У. Къемберов. 2) сечкийрин нетижаяр алцумзавай уьлчме. И референдумдин нетижайри чун секинарнач, гена рикӀ тӀарна. Пуд сес заз хьана, пуд къаридизни. Н. Шихнебиев. КӀвалин референдум.
* ачух сес, ачух тушир сес, ван авай сес, ван авачир сес, кӀалхандин сес, нефес галай сес, нефес галачир сес.
* сес алаз \[ хкажна\] рахун гл., вуж наразивилин лишан яз кӀевиз рахун.
* сес атун гл., нин низ нин-куьн ятӀани сес нин ятӀани япарив акакьун. Гьаятдин вини кьиляй кӀвалерин иеси Жамалдина уьгьуь язавай сесни къвезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Шагь дагъдин эбеди живери кӀевнавай этегрилай кьил къачунвай, гурлу ЧӀехи-чайдин сесни къвердавай гужлуз къвезвай. У. Къемберов, Сел.
* сес атӀуй! $, межд., нин, 'кьий!' манадин ибара.
* сес атӀун гл., ни нин сечкийрин кампанияда са вуж-вуч ятӀани хкядай мумкинвиликай магьрумарун. Валлагь Эфенди, а вини магьледа авай Мегьамед Рзадин сес атӀана лугьуда. Гь. Гь. Колхоз.
* сес гун гл., ни низ-квез сечкийрин кампанияда са шумудакай сад хкягъун ва я садни хкягь тавун. \[ЦӀарухва\] Абуру... калхуздиз сес гайибурун чӀехи пайини чун алдатмишна, чун гила гъавурда гьат хьана, икӀ тир чӀал чидатӀа чна калхуздиз сес гудачир лугьуз акъвазнава. Гь. Гь. Колхоз. Айвандин са пипӀяй перде авадарна, чинеба сес гудай чка туькӀуьрна. Н. Шихнебиев. КӀвалин референдум
* сес кьурун гл., нин сивяй сес, гаф акъат хъувун тавун. - Вуна накь нин пулунихъ хъвана? А? Сес кьурана хьи! З. Гь. Балугъдикай ахвар. КичӀевиляй сес кьуранвай, тӀарвили дуьньядиз килигунни рикӀелай алуднавай ЯбатӀай дакӀардай къацу векьел аватна. А. Исм. Эхиримжи къув.
* сесериз вегьин гл., вуж~вуч са шумуд касдикай ва я са шумуд фикирдикай сад хкягъун патал коллективдин, халкьдин фикир чирун. Надежда Михайловна гьикьван алахънатӀани, сесериз вигъейла чӀехи пай Гьуьсейнован патаз хьана. А. А. Умуд.