Azərbaycanca
Язык
Тип
Словари
Словари → Толковый словарь азербайджанского языка

ÜÇBUCAQ


1. is. Üç bucağı olan həndəsi cisim, üçkünclü cisim.
Ax! Bu dəmir ağaclar; Həndəsi üçbucaqlar; Dünyanın o başını; Çəkib evlərə bağlar… B.Vahabzadə.

2. sif. Üç bucağı olan. Üçbucaqlı fiqur.
#üçbucaq #üçbucaqlı #kvadrat #orfoepiya #etimoloji #dairə #vurma #üçcə #ulduz-ulduz #aqreqat #uzunqulaq #çoxmərtəbə #a #əmioğlu #sabit #əzəmətli #çevrə #gitara #bucaq #nəzərə almaq

Синонимы

  • ÜÇBUCAQ üçbucaq(lı) bax üçkünc(lü)
a b c ç d e ə f g h x i j k q l m n o ö p r s ş t u ü v y z
ü üç üd üf üq ül üm ün ür üs üş üt üv üy üz
ÜÇBİR
ÜÇBUCAQLI
OBASTAN VİKİ
Üçbucaq
Üçbucaq — Müstəvinin bir düz xətt üzərində olmayan 3 nöqtəsini cüt-cüt və ardıcıl şəkildə birləşdirən 3 düz xətt parçasından ibarət fiqur. Nöqtələr onun təpələri, parçalar onun tərəfləridir. Üçbucağın təpələri adətən böyük latın hərfləri ilə (A, B, C), uyğun təpədəki bucaqların dərəcə ölçüsü yunan hərfləri (α,β,γ) ilə, uyğun təpənin qarşısındakı tərəfin uzunluğu isə əlyazma latın hərfləri ilə (a, b, c) işarə olunur. Bütün bucaqları iti bucaq (90-dərəcədən kiçik) olan üçbucağa itibucaqlı üçbucaq deyilir. Bir bucağı düz bucaq (90°-yə bərabər) olan üçbucağa düzbucaqlı üçbucaq deyilir. Üçbucağın yalnız bir bucağı düz bucaq ola bilər. Düzbucaqlı üçbucağın qalan iki bucağı iti (90°-dən az) bucaqdır. Bir bucağı kor bucaq (90°-dən böyük) olan üçbucağa korbucaqlı üçbucaq deyilir. Üçbucağın yalnız bir bucağı kor bucaq ola bilər. Korbucaqlı üçbucağın qalan iki bucağı iti bucaqdır.
Bərabərtərəfli üçbucaq
Düzgün üçbucaq, yaxud bərabərtərəfli üçbucaq - bütün tərəfləri bərabər olan üçbucağa deyilir. Tərifdən aydın olur ki, düzgün üçbucaq həm də bərabəryanlı üçbucaqdır. == Xassələri == İstənilən bucaqdan qarşı tərəfə endirilmiş hündürlük, həm median, həm də həmin bucağın tənbölənidir (düstur aşağıda verilmişdir).; Düzgün üçbucağın bucaqlarının hər biri 60°-dir. (Teorem: Üçbucaqda istənilən iki tərəfin qiyməti eyni və onlar arasındakı bucaq 60°-dirsə, deməli, bu üçbucaq bərabərtərəflidir/düzgündür) Tutaq ki, n {\displaystyle n} düzgün üçbucağın tərəfi, R {\displaystyle R} — xaricə çəkilmiş çevrənin radiusu, r {\displaystyle r} isə daxilə çəkilmiş çevrənin radiusudur. Daxilə çəkilmiş çevrənin onun tərəfi ilə əlaqəsi: r = 3 6 n {\displaystyle r={\frac {\sqrt {3}}{6}}n} . Xaricə çəkilmiş çevrənin onun tərəfi ilə əlaqəsi: R = 3 3 n {\displaystyle R={\frac {\sqrt {3}}{3}}n} . Düzgün üçbucağın perimetri: P = 3 n = 3 3 R = 6 3 r {\displaystyle P=3n=3{\sqrt {3}}R=6{\sqrt {3}}r} . Düzgün üçbucağın hündürlüyü: h = 3 2 n {\displaystyle h={\frac {\sqrt {3}}{2}}n} , Düzgün üçbucağın sahəsi aşağıdakı düsturlarla hesablanır: S = 3 4 n 2 = 3 3 4 R 2 = 3 3 r 2 {\displaystyle S={\frac {\sqrt {3}}{4}}n^{2}={\frac {3{\sqrt {3}}}{4}}R^{2}=3{\sqrt {3}}r^{2}} .
Bərabəryanlı üçbucaq
Bərabəryanlı üçbucaq — iki tərəfi bərabər olan üçbucağa deyilir. Bərabəryanlı üçbucaqda bərabər tərəflər yan tərəflər, üçüncü tərəf isə oturacaq adlanır. == Xassələri == Bərabəryanlı üçbucaqda oturacağa bitişik bucaqlar bərabərdir. Bərabəryanlı üçbucaqda oturacağa çəkilmiş hündürlük, həm median, həm də təpədəki bucağın tənbölənidir. Bir üçbucağın üç tərəfi, uyğun olaraq, o biri üçbucağın üç tərəfinə bərabərdirsə, bu üçbucaqlar bərabərdir. Bu teoremi TTT (tərəf, tərəf, tərəf) adlandıracağıq.
Düzbucaqlı üçbucaq
Düzbucaqlı üçbucaq—bucaqlarından biri düz bucaq (90⁰) olan üçbucağa deyilir. Düzbucaqlı üçbucaqda düz bucaq qarşısındakı tərəf hipotenuz, ona bitişik tərəflər, yəni iti bucaqlar qarşısında duran tərəflər isə katetlər adlanır. Pifaqor teoreminə görə düzbucaqlı üçbucaqda katetlərin kvadratları cəmi hipotenuzun kvadratına bərabərdir. a²+b²=c² Katetləri bərabər olan düzbucaqlı üçbucaq bərabəryanlı düzbucaqlı üçbucaq adlanır. == Xüsusiyyətləri == Düzbucaqlı üçbucağın iti bucaqlarının cəmi 90°-yə bərabərdir. Düzbucaqlı üçbucağın xaricinə çəkilmiş çevrənin mərkəzi hipotenuzun orta nöqtəsidir. Bərabəryanlı düzbucaqlı üçbucağın iti bucaqlarının hər biri 45°-yə bərabərdir. Bərabəryanlı düzbucaqlı üçbucaqda hipotenuz katetin kök altında iki mislinə bərabərdir. Düzbucaqlı üçbucaqda 30 dərəcəli bucaq qarşısında duran katet hipotenuzun yarısına bərabərdir. Düzbucaqlı üçbucağın xaricinə çəkilmiş çevrənin radiusu hipotenuzun yarısına bərabərdir.
Düzgün üçbucaq
Düzgün üçbucaq, yaxud bərabərtərəfli üçbucaq - bütün tərəfləri bərabər olan üçbucağa deyilir. Tərifdən aydın olur ki, düzgün üçbucaq həm də bərabəryanlı üçbucaqdır. == Xassələri == İstənilən bucaqdan qarşı tərəfə endirilmiş hündürlük, həm median, həm də həmin bucağın tənbölənidir (düstur aşağıda verilmişdir).; Düzgün üçbucağın bucaqlarının hər biri 60°-dir. (Teorem: Üçbucaqda istənilən iki tərəfin qiyməti eyni və onlar arasındakı bucaq 60°-dirsə, deməli, bu üçbucaq bərabərtərəflidir/düzgündür) Tutaq ki, n {\displaystyle n} düzgün üçbucağın tərəfi, R {\displaystyle R} — xaricə çəkilmiş çevrənin radiusu, r {\displaystyle r} isə daxilə çəkilmiş çevrənin radiusudur. Daxilə çəkilmiş çevrənin onun tərəfi ilə əlaqəsi: r = 3 6 n {\displaystyle r={\frac {\sqrt {3}}{6}}n} . Xaricə çəkilmiş çevrənin onun tərəfi ilə əlaqəsi: R = 3 3 n {\displaystyle R={\frac {\sqrt {3}}{3}}n} . Düzgün üçbucağın perimetri: P = 3 n = 3 3 R = 6 3 r {\displaystyle P=3n=3{\sqrt {3}}R=6{\sqrt {3}}r} . Düzgün üçbucağın hündürlüyü: h = 3 2 n {\displaystyle h={\frac {\sqrt {3}}{2}}n} , Düzgün üçbucağın sahəsi aşağıdakı düsturlarla hesablanır: S = 3 4 n 2 = 3 3 4 R 2 = 3 3 r 2 {\displaystyle S={\frac {\sqrt {3}}{4}}n^{2}={\frac {3{\sqrt {3}}}{4}}R^{2}=3{\sqrt {3}}r^{2}} .
Sferik üçbucaq
Sferik üçbucaq — üç böyük çevrənin kəsişməsiylə sferanın səthində yaranmış həndəsi fiqur. Sfrenanın səthində bir nöqtədə kəsişməyən üç böyük çevrə səkkiz sferik üçbucaq yaradır. Sferik üçbucağın tərəfi ona söykənən mərkəzi bucağın qiyməti ilə hesablanır. Sferik üçbucağın bucağı səthlərin arasında qalan bucağın qiymətinin ikimislinə bərabərdir. Sferik üçbucaqların elementləri arasında münasibətləri riyaziyyatın sferik triqonometriya bölməsi öyrənir. Üçbucaq bərabərliyinin üç əlamətindən başqa, sferik üçbucaqlar üçün daha bir əlamət doğrudur: iki sferik üçbucaq bərabərdirsə, onların uyğun bucaqları da bərabərdir. Sferik üçbucağın tərəflərini tapmaq üçün üçbucağın bərabərsizliyinin 3 əlamətindən istifadə edilir: hər bir tərəf qalan tərəflərin cəmindən böyük, fərqindən kiçik qiymət almalıdır. a < b + c {\displaystyle a<b+c} a > b − c {\displaystyle a>b-c} Bütün tərəflərin cəmi a + b + c < 2 π {\displaystyle a+b+c<2\pi } olmalıdır. 2 π − ( a + b + c ) {\displaystyle 2\pi -(a+b+c)} hesablanma düsturu sferik defekt adlanır.. Sferik üçbucağın bucaqlarının cəmi π > α + β + γ < 3 π {\displaystyle \pi >\alpha +\beta +\gamma <3\pi } olmalıdır. .
Üçbucaq (bürc)
Üçbucaq (lat. Triangulum) — göyün şimal yarımkürəsində yerləşən bürc.
Üçbucaq ədədləri
Üçbucaq ədədləri — 1-dən n,ə qədər olan n həqiqi ədədin cəmidir. Bu ədədlərə üçbucaq ədədləri deyilməyinin səbəbi, bir üçbucaq şəklində düzülə bilən bərabər ölçülü topların saylarına qarşılıq olmalarıdır. n,inci üçbucaq ədədin formulu belədir: T n = ∑ k = 1 n k = 1 + 2 + 3 + ⋯ + ( n − 2 ) + ( n − 1 ) + n = n ( n + 1 ) 2 = n 2 + n 2 = ( n + 1 2 ) . {\displaystyle T_{n}=\sum _{k=1}^{n}k=1+2+3+\dotsb +(n-2)+(n-1)+n={\frac {n(n+1)}{2}}={\frac {n^{2}+n}{2}}={n+1 \choose 2}.} Bu düsturdan da göründüyü kimi, n,inci üçbucaq ədədi eyni zamanda, n + 1 elementli bir çoxluqdan seçilə biləcək bir-birindən fərqli bütün element cütlərinin də qiymətini verir. İlk on üçbucaq ədədləri bunlardır: 1, 3, 6, 10, 15, 21, 28, 36, 45, 55.
Dəmir üçbucaq (Vyetnam)
"Dəmir üçbucaq" (ing. Iron Triangle, vyet. Tam Giác Sắt) — Vyetnam müharibəsi zamanı təyin edilən Cənubi Vyetnamda şərti ərazi. == Məkan == Vyetnam partizanlarının fəaliyyət sahəsi olan "Dəmir üçbucaq" Sayqondan təxminən 40 km şimal-qərbdə yerləşirdi. Üçbucağın şərti təpələri Bensuk, Benko və Benkat kəndləri idi. Bu kəndlər demək olar ki, düzbucaqlı üçbucaq forması əmələ gətirirdilər, onun hipotenuzası təxminən Sayqon çayı boyunca uzanırdı. Bu partizan ərazisinin əsas elementi Vyetnam partizanları tərəfindən yaradılmış yeraltı tikililər kompleksi idi. O, Amerikanın Kuti bazasının yanında, ondan bir kilometr aralıda, rezin plantasiyası və Sayqon çayı boyunca yerləşirdi. == Struktur == Tunel sistemi fransızlarla müharibə zamanı başlamış və 1960-cı illərdə xeyli genişlənmişdir. Əsasnaməyə görə, tikintidə iştirak edən hər bir kəndli gündə ən azı 3 fut gəzməli, sadə kürəklərlə qazmalı və adətən yağışlı mövsümdə qazılan zənbillərdə aparılmalı idi.
Qızıl Aypara,Qızıl üçbucaq
Qızıl Aypara (fars. هلال طلایی‎) — Qızıl Aypara Mərkəzi, Cənubi və Qərbi Asiyanın kəsişməsində yerləşən Asiyanın qeyri-qanuni tiryək istehsalının (digəri ilə Qızıl Üçbucaq) birinə verilən addır. Bu məkan üç xalqı, Əfqanıstanı, İranı və Pakistanı, dağlıq ətrafları ayparanı təyin edən ölkələri üstələyir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Narkotiklər və Cinayətkarlıq İdarəsi (BMTNC), son 10 ildə heroin istehsalının qiymətləndirmələri, əsas qaynaq sahələrində əhəmiyyətli dəyişikliklər göstərir. 1991-ci ildə Əfqanıstan, dünyada tiryək istehsalında lider olan Myanmarı üstələyərək 1.782 metrik ton (ABŞ Dövlət Departamentinin hesablamalarına görə) gəlir gətirən əsas tiryək istehsalçısıdır. Myanmadan heroin istehsalının azalması bir neçə ildir əlverişsiz böyüməkdə olan şəraitin və yeni hökumətin zorla aradan qaldırılması siyasətinin nəticəsidir. Eyni vaxt çərçivəsində Əfqanıstanda eroin istehsalı artdı və 2001-ci ildə iddia edilən Talibanın heroin istehsalına qarşı fətvası nəticəsində nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldı. İndi Əfqanıstan dünyada qeyri-dərman tərkibli tiryəkin 90% -dən çoxunu istehsal edir. Narkotiklərlə yanaşı, Əfqanıstan həmçinin dünyanın ən böyük həşiş istehsalçısıdır. Cənubi Asiyanın Qızıl Aypara qrupuna Əfqanıstan, İran və Pakistan daxildir.
Ulduz və üçbucaq birləşmə
Generator (və ya hər hansısa bir işlədici) dolaqlarından birincinin sonu ikincinin başlanğıcına, ikincinin sonu üçüncünün başlanğıcına, üçüncünün sonu birincinin başlanğıcına birləşdirildikdə alınan üçfazalı sistemə deyilir. Üçbucaq birləşmədə Xətt gərginliyi ilə faz gərginliyi bir birinə bərabər olur. Üçbucaq birləşmədə yalnız bir gərginlik U12=U1 U21=U2 U31=U3 Ux=Uf İx=√3İf Dolaqların ulduz birləşdirilməsində dolaqların X, Y, Z ucları sıfır nöqtəsi, yaxud generatorun neytralı adlanan bir nöqtəyə birləşdirilir Dördməftilli sistemdə neytrala neytral yaxud sıfır məftil qoşulur. Generator dolaqlarının başlanğıc uclarına üç xətti məftil birləşdirilir. Faza dolağının başlanğıc və son ucları arasındakı gərginlik yaxud hər bir xətt məftili ilə sıfır məftili arasındakı gərginliyə faza gərginliyi deyilir və UA, UB, UC yaxud ümumi şəkildə Uf kimi işarə olunur.
Düzgün üçbucaqlı
Düzgün üçbucaq, yaxud bərabərtərəfli üçbucaq - bütün tərəfləri bərabər olan üçbucağa deyilir. Tərifdən aydın olur ki, düzgün üçbucaq həm də bərabəryanlı üçbucaqdır. == Xassələri == İstənilən bucaqdan qarşı tərəfə endirilmiş hündürlük, həm median, həm də həmin bucağın tənbölənidir (düstur aşağıda verilmişdir).; Düzgün üçbucağın bucaqlarının hər biri 60°-dir. (Teorem: Üçbucaqda istənilən iki tərəfin qiyməti eyni və onlar arasındakı bucaq 60°-dirsə, deməli, bu üçbucaq bərabərtərəflidir/düzgündür) Tutaq ki, n {\displaystyle n} düzgün üçbucağın tərəfi, R {\displaystyle R} — xaricə çəkilmiş çevrənin radiusu, r {\displaystyle r} isə daxilə çəkilmiş çevrənin radiusudur. Daxilə çəkilmiş çevrənin onun tərəfi ilə əlaqəsi: r = 3 6 n {\displaystyle r={\frac {\sqrt {3}}{6}}n} . Xaricə çəkilmiş çevrənin onun tərəfi ilə əlaqəsi: R = 3 3 n {\displaystyle R={\frac {\sqrt {3}}{3}}n} . Düzgün üçbucağın perimetri: P = 3 n = 3 3 R = 6 3 r {\displaystyle P=3n=3{\sqrt {3}}R=6{\sqrt {3}}r} . Düzgün üçbucağın hündürlüyü: h = 3 2 n {\displaystyle h={\frac {\sqrt {3}}{2}}n} , Düzgün üçbucağın sahəsi aşağıdakı düsturlarla hesablanır: S = 3 4 n 2 = 3 3 4 R 2 = 3 3 r 2 {\displaystyle S={\frac {\sqrt {3}}{4}}n^{2}={\frac {3{\sqrt {3}}}{4}}R^{2}=3{\sqrt {3}}r^{2}} .
Üçbucaqda dörd mühüm nöqtə
Üçbucaq — müstəvinin bir düz xətt üzərində olmayan 3 nöqtəsini (üçbucağın təpələri) cüt-cüt birləşdirən 3 parçası (üçbucağın tərəfləri) ilə hüdüdlanmış hissəsinə deyilir. Üçbucağın təpələri adətən böyük latın hərfləri ilə (A, B, C), uyğun təpədəki bucaqların dərəcə ölçüsü yunan hərfləri (α,β,γ) ilə, uyğun təpənin qarşısındakı tərəfin uzunluğu isə əlyazma latın hərfləri ilə (a, b, c) işarə olunur. Evklid həndəsəsində hər bir üçbucaqla bağlı aşağıdakı dörd nöqtə var: 1) Medianların kəsişmə nöqtəsi; 2) Tənbölənlərin kəsişmə nöqtəsi; 3) Tərəflərin orta perpendikulyarlarının kəsişmə nöqtəsi; 4) Hündürlüklərin (və ya onların uzantılarının) kəsişmə nöqtəsi. 1. M.Mərdanov, S.Mirzəyev, Ş. Sadıqov Məktəblinin riyaziyyatdan izahlı lüğəti. Bakı 2016, "Radius nəşriyyatı", 296 səh. 2. "Azərbaycan Sovet Ensklopediyası" I-X cild, Bakı 1976-1987.
Üçbucaqlar
Üçbucaq — Müstəvinin bir düz xətt üzərində olmayan 3 nöqtəsini cüt-cüt və ardıcıl şəkildə birləşdirən 3 düz xətt parçasından ibarət fiqur. Nöqtələr onun təpələri, parçalar onun tərəfləridir. Üçbucağın təpələri adətən böyük latın hərfləri ilə (A, B, C), uyğun təpədəki bucaqların dərəcə ölçüsü yunan hərfləri (α,β,γ) ilə, uyğun təpənin qarşısındakı tərəfin uzunluğu isə əlyazma latın hərfləri ilə (a, b, c) işarə olunur. Bütün bucaqları iti bucaq (90-dərəcədən kiçik) olan üçbucağa itibucaqlı üçbucaq deyilir. Bir bucağı düz bucaq (90°-yə bərabər) olan üçbucağa düzbucaqlı üçbucaq deyilir. Üçbucağın yalnız bir bucağı düz bucaq ola bilər. Düzbucaqlı üçbucağın qalan iki bucağı iti (90°-dən az) bucaqdır. Bir bucağı kor bucaq (90°-dən böyük) olan üçbucağa korbucaqlı üçbucaq deyilir. Üçbucağın yalnız bir bucağı kor bucaq ola bilər. Korbucaqlı üçbucağın qalan iki bucağı iti bucaqdır.
Üçbucaqlı
Üçbucaq — Müstəvinin bir düz xətt üzərində olmayan 3 nöqtəsini cüt-cüt və ardıcıl şəkildə birləşdirən 3 düz xətt parçasından ibarət fiqur. Nöqtələr onun təpələri, parçalar onun tərəfləridir. Üçbucağın təpələri adətən böyük latın hərfləri ilə (A, B, C), uyğun təpədəki bucaqların dərəcə ölçüsü yunan hərfləri (α,β,γ) ilə, uyğun təpənin qarşısındakı tərəfin uzunluğu isə əlyazma latın hərfləri ilə (a, b, c) işarə olunur. Bütün bucaqları iti bucaq (90-dərəcədən kiçik) olan üçbucağa itibucaqlı üçbucaq deyilir. Bir bucağı düz bucaq (90°-yə bərabər) olan üçbucağa düzbucaqlı üçbucaq deyilir. Üçbucağın yalnız bir bucağı düz bucaq ola bilər. Düzbucaqlı üçbucağın qalan iki bucağı iti (90°-dən az) bucaqdır. Bir bucağı kor bucaq (90°-dən böyük) olan üçbucağa korbucaqlı üçbucaq deyilir. Üçbucağın yalnız bir bucağı kor bucaq ola bilər. Korbucaqlı üçbucağın qalan iki bucağı iti bucaqdır.

Значение слова в других словарях