Поиск по словарям.

Antarktida bayrağı — Materikin 2002-ci ildə Antarktika haqqında konvensiyasında qəbul olunmuş qeyri-rəsmi bayrağı. Ancaq bu Antarktika bayrağı deyil, Müqavilənin bayrağıdır. == Digər variantlar == Bir çox dizayn təklif edilmişdir, baxmayaraq ki, bunlardan yalnız bir neçəsi istehsal olunur və ya uçurulur. === Həqiqi Cənub === "True South" Antarktidada 2018-ci ilin qışında yaradıldı. O vaxtdan bəri, ekspedisiya şirkətləri, Milli Antarktika Proqramları və dünyanın yüzlərlə fərdi bayrağı qəbul etdi. Beləliklə, digər bayraq təkliflərindən daha çox rəsmi statusa sahibdir. Dizayn aşağıdakı mənaya malikdir: "Dəniz və ağ rəngli üfüqi zolaqlar Antarktidanın həddindən artıq enliyindəki uzun günləri və gecələri təmsil edir. Mərkəzdə, qar və buz sahəsindən Antarktika üfüqünü müəyyənləşdirən meyvələr, dağlar və təzyiq silsilələri ilə səsləşən tək bir ağ zirvə püskürür. Çıxardığı uzun kölgə, cənuba yönəlmiş bir pusula oxunun şəksiz şəklini meydana gətirir və qitənin tədqiqat irsinə hörmət edir. İki mərkəz şəkli birlikdə Antarktidanın gələcək nəsillər üçün sülh, kəşf və əməkdaşlıq mərkəzi olmağa ümidini simvolizə edən bir almaz yaradır." === Qrem Bertram === Onun təklif etdiyi eskiz Birləşmiş Millətlər Təşkilatınin bayraqları sırasına daxil edilmişdir.

Antarktida dolları — Antarktida qitəsinin qeyri-rəsmi valyutası. Antarktika haqqında konvensiyaya görə Antarktida heç bir ölkəyə mənsub olmasa da və özünün valyutası ola bilməsə belə 1996-ci ildə ABŞ vətəndaşları olan entuziastlər Antarktida Dənizaşırı Bankını təşkil edirlər. Antarktida Dənizaşırı Bankı tərəfindən 1996–2001-ci illər ərzində — 1, 2, 5, 10, 20, 50 və 100 dollarlıq əskinazlar buraxılmışdır. Şəkilli plastik lövhə və pulun daxilində yerləşir. Hər bir nominal pul ABŞ dollarının anoloji əskinazi ilə eyni məzənnəyə malik idi. Əzkinazlardan əldə edilən gəlir Antarktikada elmi məqsədlərə yönəldilirdi. Əskinazlar bir neçə qorumaya malikdir. Üstəlik seriya nömrəsinə sahibdir. Ölçü baxımından isə ABŞ dollarından nisbətən böyükdür. Antarktida dolları ABŞ dolları ilə eyni məzənnəyə malik olmuşdur və 1996–2001 illər ərzində istənilən şəxs onu əldə edə bilərdi.

Antarktidada yüzlərlə müxtəlif mənşəli göllərə və sututarlar rast gəlinir. Bu göllər ilin 8-10 ayı 1-2 m qalınlığında buz bağlayır. Göllərdə buz təbəqəsi günəş şüalarının keçməsinin qarşısını aldığından, soyuq temperaturlara uyğunlaşan sualtı bitkilərin, üzən fitplanktonların zəif inkişafı müşahidə edilir. Antarktida gölləri buzlaqların qırılması və çəkiməsi, lakin az miqdarda göl çalaları isə Yer qabığının fəaliyyəti nəticəsində formalaşır. Hazırda Mərkəzi Antarktidada radar və seysmik tədqiqatların köməyi ilə 67 buzlaqaltı göl açılmışdır. Rusiyanın Vostok Atlantik stansiyası altında Cənub Qütbündən 480 km aralı məsafədə eyni adlı, xüsusən iri buzlaqaltı hövzə aşkar edilmişdir. Ölçülərinə görə Vostok gölü Oneqa, Çad və Nikaraqua kimi göllərdən geri qalmır. Gölün hövzəsinin maksimum uzunluğu 230 km, sahəsi - 14 min kv. kilometrdir. Bu yerdə buzlağın qalınlığı 3750 m, buz altındakı su qatı isə 670 m-dir.

Antarktida — Yerin ən cənub materiki və qitəsi. Antarktida tamamilə Cənub yarımkürəsində yerləşir və Cənub okeanı ilə əhatə olunub. Ərazisi 14,4 milyon kv.km-dir ki, bu da Antarktidanı Yerin ərazisinə görə 5-ci ən böyük materiki edir. Bu ölçüsünə görə o Avstraliyadan təxminən iki dəfə böyükdür. == Tarixi == Antarktidanın mövcud olması barədə ilk fikirləri e.ə. 350-ci ildə qədim yunanlar söyləmişlər. Qədim yunanlara Arktikanın (Arktos — şimal) olması məlum idi və onlar belə bir mülahizə irəli sürüdülər ki, müvazinətin pozulmaması üçün onun cənubunda da soyuq iqlimə malik başqa bir məkan olmalıdır. Ehtimal olunur ki, Antarktidanın buz sahilləri ilə ilk dəfə olaraq müasir polineziyalıların — maorilərin əcdadları — Yeni Zelandiya adalarının qədim sakinləri tanış olmuşlar. Antarktida materikinin olması barədə ingilis A. Dalpimlya hələ 1770-ci ildə çap etdirdiyi məqalədə bəhs etmişdir. O öz fikrini elmi cəhətdən belə əsaslandırmağa çalışırdı ki, şimal və cənub yarımkürələrində su və quru ərazilərin bərabərşəkilli paylanması cənub qütbündə hansısa bir ərazinin olmasını zərurətə çevirir.

Antarktidanı Yer kürəsinin bütün meridianları kəsir və sonda materikin mərkəzində birləşirlər. Nəzəri baxımdan materikdə bütün saat qurşaqları yerləşir. Ancaq bu saat qurşaqlarından praktiki olaraq istifadə etmək əlverişsizdir. Cənub Qütb dairəsində qütb gecələrinin və qütb gündüzlərinin 24 saatdan, qütblərdə altı aya qədər davam etməsi yerli saatdan istifadəyə çətinlik yaradır. Materikdə olan stansiyalar fərqli saat hesabı aparırlar. Bu hesabda daha çox məxsus olduğu dövlət və stansiyanı yerləşdiyi ərazi önəmli götürülür.

Antarktida əhalisi - Antarktidanın yerli əhalisi yoxdur. Qitədə yalnız il boyu işləyən qütb stansiyaları və köhnə balina ovlama ilə əlaqədar salınmış məskunlaşmalar vardır. Qitədəki ən böyük stansiya Mak-Merdodur. Burada bəzən işləyənlərin say 1200 nəfəri keçir. Qitə ərazisində yeganə daimi yaşayış məntəqəsi Cənubi Georgiya adasında yerləşən Qryotviken qəsəbəsidir. Burada 2008-ci ilə olan məlumata görə cəmi 20 nəfər yaşayır. Antarktida haqqında konvensiyaya görə burada fəaliyyət göstərən 29 ölkəyə məxsus stansiyalarda yay ayları 4.000, qış ayları isə 1.000 nəfər işçi fəaliyyət göstərir. Günümüzə qədər antarktidada ən azı 10-dan çox uşaq doğulmuşdur. 2001-ci ildə National Geographic jurnalının bir yazısında yalnız Esperanza Stansiyasında 8 uşaq dünyaya gəlməsi bildirilir. Antarktika ərazisində ilk doğulan insan Solveyk Qunberq Yakobsen (norv.

Qərbi Antarktida, və ya Kiçik Antarktida, (ing. "West Antarctica" or "Lesser Antarctica") Antarktida qitəsinin iki əhəmiyyətli bölgəsindən biri, Antarktida yarımadası daxil olmağla qitənin qərb yarımkürəsində yer alan hissəsidir. Qərbi Antarktika buz təbəqəsi ilə örtülüdür. Şərqi Antarktikadanı buradan Transantarktika dağları ayırır. Region 100 ildən uzun müddətdir ki, Qərbi Antarktida olaraq adlandırılır. Bu adı ilk dəfə 1902-ci ildə Balç, 1905-ci ildə isə Otto Nordenskcöld istifadə ediblər. Ancaq əsl istifadəsi Beynəlxalq Geofizika ili (1957-1958) sonrasındakı araşdırmalarda iki bölgəyə ayrılmasının faydalı olduğu düşüncəsinin yayılmasından sonra 1962-ci ildə ABŞ Antarktida Adları Komitəsi tərəfindən təsdiq edilmişdir. Transantarktika dağlarından Sakit okeanına doğru uzanır. Qərbi Antarktida, Qreyam Torpağı və Palmera Torpağından ibarət olan Antarktida yarımadası ilə Elsuort Torpağı, Meri Berd Torpağı və VII Eduard Torpağlarından, Adelaide adası kimi adalardan xüsusilə Ueddell dənizindəki Filçner-Ronni Buz sahəsi və Ross dənizindəki Rooz Buz sahəsi kimi buz sahələrindən meydana gəlib. Qərbi Antarktida Ross dənizi və Ueddell dənizinin buzlu suları ilə qitənin ana quru kütləsindən ayrılan və Cənub qütbündən Cənubi Amerikanın cənub ucuna doğru uzanan nəhəng bir yarımadanı xatırlatmaqdadır.

Seymur adası (ing. Seymour Island)) — Trimiti yarımadasından şərqdə yerləşən ada. Ada 20 km uzunluğa və 9 km enə malikdir. Ən yaxın adalar Snou-Hill və Ceyms-Rossdur. Ada ilk dəfə 6 yanvar 1843-ci ildə Ceyms Ross tərəfindən Antarktikaya Terror və Erebus gəmilərində səyahət zamanı aşkarlanmışdır. Ceyms Ross Seymur burnu adlandırdığı coğrafi obyekti kontr-admiral Corc Frensis Seymurun şərəfinə adlandırmışdır. Adanın ilk araşdırmalar norveçli Karl Anton Larsen tərəfindən həyata keçirilmişdir (1892—1893 və 1893—1894). O, ilk dəfə bu coğrafi obyektin burun deyil ada olmasını müəyyən etmişdir. 1969 ildən ada da il boyu Argentinaya məxsus olan Marambio qütb stansiyası fəaliyyət göstərir. Antarktida tarixində ilk eniş-uçuş zolağı məhz burada inşa edilmişdir.

Humboldt dağları, Antarktidada Kraliça Mod Torpağında Voltat dağlarının qərb hissəsini təşkil edən Pitermann dağlarının tam olaraq qərbində yerləşən bir qrup dağdır. == Tarixi == Dağlar, Alfred Ritşer liderliyindəki üçüncü Alman Antarktida Səfəri (1938-1939) zamanı kəşf edilmiş və xəritəyə alınmışdır. Dağlara 19-cu əsrin ilk yarısında yaşayan məşhur Alman təbiətşünas və coğrafiyaçı Aleksandr von Humboldtun adı verilmişdir. === Tarixi abidə === Hindistan Geolojik Araşdırmaları üçün təşkil edilən doqquzuncu Hindistan Antarktida Səfəri zamanı reallaşan qəzada ölən Hind donanmasında texnik olaraq vəzifə yerinə yetirən üç elm adamı xatirəsinə Humboldt dağlarındaki İndia nöqtəsində (71°45′08″ c. e. 11°12′30″ ş. u.) bir lövhə tikilmişdir . Lövhə, Antarktida müqaviləsi Məsləhət Yığıncağında Hindistanın təklifi ilə, "Tarixi yer və ya abidə" (HSM 78) elan edilmişdir. == Geoloji xüsusiyyətlər == === Skarşovdin dağı === Skarşovdin dağı (71°47′ c. e.

Humboldt dağları, Antarktidada Kraliça Mod Torpağında Voltat dağlarının qərb hissəsini təşkil edən Pitermann dağlarının tam olaraq qərbində yerləşən bir qrup dağdır. == Tarixi == Dağlar, Alfred Ritşer liderliyindəki üçüncü Alman Antarktida Səfəri (1938-1939) zamanı kəşf edilmiş və xəritəyə alınmışdır. Dağlara 19-cu əsrin ilk yarısında yaşayan məşhur Alman təbiətşünas və coğrafiyaçı Aleksandr von Humboldtun adı verilmişdir. === Tarixi abidə === Hindistan Geolojik Araşdırmaları üçün təşkil edilən doqquzuncu Hindistan Antarktida Səfəri zamanı reallaşan qəzada ölən Hind donanmasında texnik olaraq vəzifə yerinə yetirən üç elm adamı xatirəsinə Humboldt dağlarındaki İndia nöqtəsində (71°45′08″ c. e. 11°12′30″ ş. u.) bir lövhə tikilmişdir . Lövhə, Antarktida müqaviləsi Məsləhət Yığıncağında Hindistanın təklifi ilə, "Tarixi yer və ya abidə" (HSM 78) elan edilmişdir. == Geoloji xüsusiyyətlər == === Skarşovdin dağı === Skarşovdin dağı (71°47′ c. e.

Qlubokoye — Şərqi Antarktidada yerləşən göl. Molodyojnaya qütb stansiyasının şərqində yerləşir. Yaxınlığında Lagernoye gölü var. 1962-ci ildə Sovet Antarktida Ekspedisiyası tərəfindən adlandırılmış və xəritələnmişdir. Hövzəsinin orta dərinliyi 30 m-dır. Gölün səthini bütün il boyu buz bağlayır, yalnız yay aylarında sahillər boyu sahil buzu əmələ gəlir, hansı ki quru ilə qar sulu buzun kənarı arasında kiçik su sahəsindən ibarətdir. İsti mövsümdə hövzənin buz səthində demək olar ki, qar örtüyü olmamadığndan, ölçülmüş gələn günəş radiasiyasının (5 Vt/m²-ə qədər) 10-15%-ı dibə çatır. Dibdə olan qatdakı suyun temperaturu 4 °C-dir. Gölün fitoplanktonu çox azdır, buna görə suyun şəffaflığı çox yüksəkdir — 15 m-ə qədər.

Rus dağları (Antarktida) — Antarktidada, Kraliça Mod Torpağı ərazisində qərarlaşan dağ silsiləsi. Silsilə "Novolazarevskaya" stansiyasından 250 km cənub-şərqdə qərarlaşır. 71° , 72° 30’ c. e. və 16° , 19° ş. u arasında yerləşir. Hündürlüyü 2,5 km təşkil edir. Əsasən qveysdən ibarətdir. Zirvələri buz və qardan azaddır. Rus dağları 1959-cu ilin fevralında Dördüncü Sovet Antarktik ekspedisiyası zamanı kəşf edilmişdir.

Ruzvelt adası (ing. Roosevelt Island) — Cənub okeanında yerləşən ada. Ada Antarktida haqqında konvensiya əsasən heç bir dövlətə mənsub olmasada Ross ərazisi adlı böləsinin nəzarətindədir. Bu əraziyə isə Yeni Zelandiya iddia edir. Ruzvelt adası hal hazırda hər tərəfdən su ilə örtülü bir məkan deyildir. Belə ki, il boyu onun ərazisi Ross buzlağı daxilindədir. Üstəlik ada kifayət qədər qalınlığa malik buzlaq qatı ilə örtülüdür. İlk dəfə Ruzvelt adasını 1929-cı ilin noyabrında geoloq Lourens Huldun rəhbərlik etdiyi dəstə tərəfindən aşkarlanır. Onlar Kraliça Mod Torpağı ərazisini (oranı ilk dəfə Roald Amundsen aşkalayıb) tətqiq etmək istərkən Ross buzlağı daxilində hündür geniş ərazi aşkarlamışdırlar. Ada rəsmi olaraq 1934-ci ildə ABŞ kontr-admiralı Riçard Berd yüksəkliyin müstəqil ada olduğunu aşkarlayır.

Antarktida — Yerin ən cənub materiki və qitəsi. Antarktida tamamilə Cənub yarımkürəsində yerləşir və Cənub okeanı ilə əhatə olunub. Ərazisi 14,4 milyon kv.km-dir ki, bu da Antarktidanı Yerin ərazisinə görə 5-ci ən böyük materiki edir. Bu ölçüsünə görə o Avstraliyadan təxminən iki dəfə böyükdür. Materikin 98%-i orta qalınlığı 1,6 km olan buz layı ilə örtülüb. Bir kvadrat kilometrə 0,00008 nəfər düşən qitə insanların dünyada ən az məskunlaşdığı yerdir. Antarktida bütün materiklərin ən soyuq, ən quru, ən küləkli və ən yüksək olanıdır və çox az yağıntılar səbəbindən materikin daxili hissəsi texniki cəhətdən dünyanın ən böyük səhrasıdır. Materikə il ərzində 20 santimetr yağıntı düşür. Materik bütün qitələrin ən yüksək orta yüksəkliyinə malikdir. Antarktidanın daimi məskunları yoxdur və qədim insan məskənlərinin izlərinə də rast gəlinmir.

Şərqi Antarktida, və ya Böyük Antarktida (ing. "East Antarctica" or "Greater Antarctica") olaraq da bilinən bu bölgə, Antarktida qitəsinin üçdə iki hissəsini təşkil edir, qitənin Hind okeanı tərəfində, Qərbi Antarktida Transantarktika dağları var. Hardas bir əsrdən uzun müddətdir ki adı Şərqi Antarktida olaraq adlanır. Qərbi Antarktida daha çox yüksəkliklərdən ibarət olmaqla yanaşı, mərkəzində Gamburtsev Dağları mövcuddur. Şərqi Antarktida qalıcı buz ilə əhatə olunur. Yalnız yer bitki örtüyü qayalara yapışmış şibyə, yosunlar, nematodlar, ayaqquyruqlar, böcək və heyvanlar da daxil olmağla onurğasızlardan ibarət bir sıra var. Sahilləri yay aylarında, ətrafındakı buz kütləsi üzərində müxtəlif dəniz quşları və pinqvinlər üçün tərəmə sahəsi və dəniz bəbiri, ueddell suitisi, dəniz fili, yengəcyeyən və adi ross suitisi cinsləri vardır.

Antarktika haqqında konvensiya və ya Antarktika haqqında beynəlxalq müqavilə — Antarktida ərazisinin demilitarizasiyasını, onun dinc məqsədlər üçün və nüvə silahından azad zona olmasını nəzərdə tutan müqavilə. 1 dekabr 1959-cu ildə Vaşinqtonda imzalanmış və 23 iyun 1961-ci ildə ilk 12 dövlətin ratifikasiyasından sonra qüvvəyə minmişdir. Müqavilənən əsas məqsədi — Antarktidanın bütün bəşəriyyətin istifadəsi üçün imkan yaratmaqdır. Həmçinin elmi tədqiqatlar və beynəlxalq əməkdaşlıq üçün azad mühit yaratmaqdır. İstənilən nüvə sınaqlarının keçirilməsi və radioaktiv materialların basdırılması qadağandır. Hazırda müqaviləni imzalayan dövlətlərin sayı 50-dir. == Məqsədlər == Konvensiyanın əsas məqsədi Antarktidadan bütün bəşəriyyətin maraqlarına uyğun istifadəsini təmin etməkdir. Həmçinin elmi tədqiqat azadlığını təmin edir və beynəlxalq əməkdaşlığı inkişaf etdirir. Antarktidada hər hansı bir nüvə partlaması və ora radioaktiv materialların atılması qadağandır. 1982-ci ildə, Antarktika konvebsiyası sisteminin bir hissəsi və IX maddəsinin icrası olaraq Antarktika dəniz canlı resurslarının qorunması konvensiyası (CCAMLR) qüvvəyə mindi.

Antarktida Elmi Tədqiqatlar Komitəsi (AETK) — 1958-ci ildə yaradılmışdır və Elm üzrə Beynəlxalq Şuranın (İCSU - İnternational Council for Sciense) bölmələrarası Komitəsidir. Onun funksiyası Antarktidada Yer kürəsi sistemində Antarktidanın rolunu müəyyən etməklə yüksək keyfiyyətli elmi tədqiqatlar barədə təşəbbüs irəli sürmək, inkişafa nail olmaq və bu tədqiqatları əlaqələndirməkdir. Antarktida Elmi Tədqiqatlar Komitəsinin idarəetmə orqanı iki ildə bir dəfə çağrılan Nümayəndələr Yığıncağıdır. Bu yığıncaqda: 1) Antarktida Elmi Tədqiqatlar Komitəsinin maliyyə məsələsi həll olunur, siyasəti və strategiyası formalaşdırılır. 2) Antarktida Elmi Tədqiqatlar Komitəsinin İcraiyyə Şurası (İŞ) seçilir. 3) Elmi tədqiqatların Proqramı qəbul edilir. Bu funksiyalardan əlavə Antarktida Elmi Tədqiqatlar Komitəsi Antarktida Sazişin məsləhət Yığıncaqlarında daim iştirak edir və obyektiv elmi tövsiyələr verir. Antarktida Elmi Tədqiqatlar Komitəsinin İcraiyyə Şurası Skott Qütb Tədqiqatları İnstitutunda (Kembric) yerləşən Katibliyin vasitəsilə gündəlik işlərə rəhbərlik edir. İcraiyyə Şurasının üzvləri Prezident, 4 vitse-prezidenti, İcraçı direktor və keçmiş Prezidentdən ibarət olur. Katiblik İcraçı direktordan, İçraçı mütəxəssisdən və Administrativ köməkçidən ibarətdir.

Rusiya Antarktida səfərləri siyahısında Rusiya Federasiyasının Antarktidaya etdiyi bütün səfərlərini görə bilərsiniz. Sovetlər Birliyi dövründəki səfərlər üçün bax: Sovet Antarktida səfərləri. Antarktidadakı Rusiya fəaliyyətləri üçün bax: Rusiya Antarktida səfərləri.

Sovet Antarktida səfərləri siyahısında Sovetlər Birliyi dövründə Antarktidaya edilən bütün səfərlər qeyd olunmuşdur . Rusiya Federasiyası dövründəki edilən səfərlər üçün bax: Rusiya Antarktida Seferleri. Antarktidadakı Sovet fəaliyyətləri üçün bax: Sovet Antarktida səfərləri.

Antarktida ərazisində yayılmış quşlar - bu siyahıya 46 növ quş daxildir. Bu quş növlərindən beşinin nəsli kəsilmək üzrədir, bir növ isə endemikdir (İmperator pinqvini). == Pinqvinkimilər == Dəstəyə daxil olan 18 növdən 7-ni müşahidə etmək olur. Pinqvinlər (Spheniscidae) Antarktika pinqvini (Pygoscelis antarcticus) İmperator pinqvini (Aptenodytes forsteri) Kral pinqvini (Aptenodytes patagonicus) Makaronlar pinqvini (Eudyptes chrysolophus) Adeli pinqvini (Pygoscelis adeliae) Eudyptes chrysocome Papua pinqvini (Pygoscelis papua) == Fırtınaquşukimilər == Procellariiformes dəstəsinə 4 fəsilə daxildir: Albatroslar (Diomedeidae) Diomedea exulans Thalassarche chrysostoma Thalassarche melanophris Phoebetria fusca Phoebetria palpebrata Fırtınaquşular (Procellariidae) Macronectes giganteus Macronectes halli Fulmarus glacialoides Thalassoica antarctica Daption capense Pagodroma nivea Pterodroma macroptera Pterodroma lessonii Halobaena caerulea Pachyptila vittata Pachyptila salvini Pachyptila desolata Pachyptila belcheri Pachyptila turtur Procellaria cinerea Procellaria aequinoctialis Aphrodroma brevirostris Puffinus griseus Kaçurkalar (Hydrobatidae) Garrodia nereis Oceanites oceanicus Fregetta tropica Cumuldaq fırtınaquşuları (Pelecanoididae) Pelecanoides georgicus Pelecanoides urinatrix == Qutankimilər == Pelecaniformes dəstəsinə daxil olan növlər: Qarabatdaq (Phalacrocoracidae) Phalacrocorax bransfieldensis Phalacrocorax atriceps Phalacrocorax melanogenis == Leyləkkimilər == Ciconiiformes dəstəsinə daxil olan: Vağlar (Ardeidae) Misir vağı (Bubulcus ibis) == Qazkimilər == Anseriformes dəstəsinə daxil olan növ: Ördəklər (Anatidae) Sarıdimdik ördək (Anas georgica) == Çovdarçıkimilər == Charadriiformes dəstəsinə 4 fəsilə daxildir. Arktikadan Antarktidaya miqrasiya edəən yeganə quş qütb susüpürənidir, o hədəfə çatmaq məqsədi ilə 13-15 min km məsafə qət edir. Ağ çovdarçılar (Chionididae) Ağ çovdarçı (Chionis albus) Qağayıkimilər (Laridae) Dominikan qağayısı (Larus dominicanus) Susüpürənlər (Sternidae) Antarktik susüpürəni (Sterna vittata) Qütb susüpürəni (Sterna paradisaea) Sahilqağayıları (Stercorariidae) Stercorarius maccormicki Antarktika sahilqağayısı (Stercorarius antarcticus) == İstinadlar == == Ədəbiyyat == Clements, James F. Birds of the World: a Checklist. Cornell University Press, 2000, 880. ISBN 0934797161.

Almanların Antarktida ekspedisiyası (1938-1939) — alman dəniz kapitanı Alfred Ritscher (1879–1963) tərəfindən rəhbərlik edilən ekspedisiya nəzərdə tutulur. Ekspedisiya alman dövləti tərəfindən təşkil edilən rəsmi üçüncü Antarktida ekspedisiyasıdır. Ekspedisiya Herman Görinqin nəzərdə tutduğu dörd illik planın bir hissəsi kimi həyata keçirilmişdir. Dövlət rəsmilərindən biri olan Helmuth Vohlthat bu planın hazırlanmasına məsul şəxs təyin edilmişdir. Ekspedisiyanın həyata keçirilməinin əsas səbəbi iqtisadi maraqlar idi. Çünki alman dövləti sənaye, yemək və pəhriz yağlarından olan xarici asılılığı ortadan qaldırmağa çalışırdı. Buna görə də, ekspedisiya qarşısına Antarktida alman balina ovlama məntəqəsinin əsaslarını qoymaq, orada balıq ovlanma potensialını araşdırmaq hədəfləri qoyulmuşdu. Hazırlıqlar ciddi məxfilik şəraitində aparılıb, çünki müəssisəyə həmçinin 20° Qərb və 20° Şərq arasında bölgədə Antarktika ərazisinin gələcək işğalı üçün texniki-iqtisadi qiymətləndirmə aparmaq tapşırılıb. == Hazırlıqlar == 1938-ci ilin iyulunda kapitan Alfred Ritscherə hazırlıqlara başlamaq icazə verildi. O, bir neçə ay ərzində ekspedisiyaya lazım olan alətlərin, logistikanın və təşkilatı məsələlərin həll edilməsi ilə məşğul oldu.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı mövcud olan beynəlxalq dövlətlərarası rəqabət genişləyərək Antarktidaya da çatmış, lakin bölgə müharibələrə şahidlik etməmişdi. Müharibənin başlamasına az qaldığı ərəfələrdə, Nasist Almaniyası 1938-ci ildə Üçüncü Alman Antarktida ekspedisiyasını başlatmışdı. Almanlarınm məqsədi Norveçin Kraliça Mod Torpağına iddiasının qarşısını almaq idi. Ekspedisiya yeni alman iddiası üçün əsas rolunu oynadı və Yeni Şvabiya adlandırıldı. Bir il sonra Amerika Birləşmiş Ştatlarının Antarktika Xidməti Ekspedisiyası iki bazanın əsasını qoydu və bura tərk edilməmişdən əvvəl iki il fəaliyyət göstərdi. Bütün bu baş verənlərdən və Avropada müharibənin yaratdığı qarışıqlıqlardan yararlanmaq istəyən, bölgəyə yaxın dövlətlər olan Çili və Argentina da öz iddialarını səsləndirməyə başladılar. 1940-cı ildə Çili artıq Böyük Britaniya tərəfindən iddia edilən bölgənin Çili Antarktik Bölgəsi olduğunu elan etdi. 1943-cü ildə eyni ərazi Argentina tərəfindən Argentina Antarktikası adı ilə elan edildi. Almaniya, Çili, Argentina və ABŞ-nin bu fəaliyyətlərindən sonra Böyük Britaniya 1943-cü ildə Tabarin əməliyyatını başlatdı. Əməliyyatın məqsədi bölgədə daimi mövcudiyyət formalaşdırmaq, Folkland Adaları Asılılığını möhkəmləndirmək, həmçinin uzaq adalardan öz məqsədləri üçün istifadə etdiyi məlum olan alman hərbi dəniz qüvvələri - Kriqsmarine gəmilərinin rahatlığına əngəl olmaq idi.

Birinci Azərbaycan Antarktida ekspedisiyası - 24 dekabr 2008-ci il tarixində Azərbaycan Ekologiya və Təbii Ehtiyatlar Naziri, Hava və Ekstremal İdman Növləri Federasiyasının Prezidenti Hüseynqulu Bağırovun başçılıq etdiyi ilk Azərbaycan-Antarktida ekspedisiyası Bakıdan yola düşmüşdür. Havanın əlverişsiz olmasına baxmayaraq ekspedisiya üzvləri 2009-cu ilin 26 yanvar tarixində Cənub qütbünə çatmağa müvəffəq olmuşdur. Ekspedisiya üzvlərinin verdiyi məlumata görə Azərbaycan bayrağı ilk dəfə Antarktida ərazisində 12 yanvar 2009-cu ildə Vinson dağına sancılması ilə dalğalanmışdır. Cənub qütbünə isə ayın iyirmi altısı sancılır. Ekspedisiya təkcə elmi deyil, həm də idman, siyasi və rəmzi əhəmiyyət daşımışdır. Bununla belə ekspedisiyaçılar qrupu orta temperaturu təxminən - 35-40 °C olan şəraitdə 500-dən artıq müşahidə-ölçmə işləri aparmışdır. Ekspedisiya qarşıya qoyulan hədəflərə tam çatmışdır. == Maraqlı fakt == Cənub qütbünün yaxınlığındakı Amerikanın “Amundsen-Scott” bazasına dəvət olunan ekspedisiya üzvlərinə orada məlum olub ki, Azərbaycan ekspedisiyası islam, türk və MDB ölkələrindən Cənub qütbünə piyada, xizək və buzda yerimək üçün qırmaqlı çəkmədən istifadə etməklə çatan ilk qrupdur.

Antarktida koronavirus halının qeydə alındığı son qitədir. 2020-ci ilin dekabrında burada 36 yoluxma halı aşkar edilib. Bundan öncə koronavirus yayıldığı vaxtlarda Antarktidayla bağlı bütün konfranslar ləğv olunmuşdu. Britaniya Antarktika Tədqiqatı ehtiyat tədbirlərini həyata keçirdi. Bəzi şayiələrdə koronavirusun heyvanlar arasında, xüsusilə də pinqvinlər arasında çox yayılması qeyd edildi. Lakin sonra həmin şayiələrin doğru olmadığı ÜST tərəfindən açıqlandı.

Antarktida koronavirus halının qeydə alındığı son qitədir. 2020-ci ilin dekabrında burada 36 yoluxma halı aşkar edilib. Bundan öncə koronavirus yayıldığı vaxtlarda Antarktidayla bağlı bütün konfranslar ləğv olunmuşdu. Britaniya Antarktika Tədqiqatı ehtiyat tədbirlərini həyata keçirdi. Bəzi şayiələrdə koronavirusun heyvanlar arasında, xüsusilə də pinqvinlər arasında çox yayılması qeyd edildi. Lakin sonra həmin şayiələrin doğru olmadığı ÜST tərəfindən açıqlandı.

Antaraktidada turizm 1960-cı illərdən sonra başlamış və dəniz səyahəti formasında olmuşdur. 60-cı illərin sonunda buraya şəxsi yaxta ilə səyahətdə əlavə olunmuş. Hava uçuşları isə 1970-ci illərdən Avstraliyadan və Yeni Zellandiyadan ekskursiya formasında həyata keşirilmişdir. Ümumən Antaraktidaya turizm mövsümü yayda, noyabrda başalayıb martda bitir. 1999/2000-ci il mövsümündə Antaraktidaya 14762 turist səfər etmişdir. Bunların əksəriyyəti dəniz səfəri (kuriz) formasında olmuşdur. 2009/2010 illərdə isə 40 min turist qeydə alınıb. == Antarktidaya səfər == Antarktidaya səfərlər Antarktika haqqında konvensiyasının qərarına əsasən turizm şirkətlərinin buna icazəsi olan halda mümkündür Dəniz səfərləri zamanı materikin sahilinə Zodiac Marine & Pool şirkətinin qayıqları ilə və vertolyotlar ilə enişlər həyata keçirilir. Təsadüfü hallarda bəzi turların proqramına alpinizm, xizəklə sürüşmə və Cənub qütbünə səfərlər əlavə edilir.. == Dəniz səyahətləri == İlk dəfə 1920-ci ildə, Folklend adalarına məxsus poçt gəmisi Cənubi Şetland adalarına və Cənubi Orkney adaları səfər zamanı bir-neçə turist pul ödəmək müqabilində göyərtəyə götürmüş.

Antarktidada ərazi iddiası olan yeddi suveren dövlət var: Argentina, Avstraliya, Çili, Fransa, Yeni Zelandiya, Norveç və Birləşmiş Krallıq. Bu ölkələr Antarktika elmi müşahidə və tədqiqat obyektlərini müvafiq iddia edilən ərazilərə yerləşdirməyə meyl göstərdilər; Bununla belə, bir sıra bu cür obyektlər fəaliyyət göstərdikləri ölkələrin iddia etdikləri ərazidən kənarda yerləşir. Rusiya və ABŞ kimi iddiaları olmayan ölkələr isə digər ölkələrin iddia etdiyi ərazilərdə tədqiqat obyektləri inşa etdilər.

Antarktidanın kolonizasiyası dedikdə insanların, o cümlədən ailələrin yaşadığı Antarktidada mülki yaşayış məntəqələrinin yaradılması nəzərdə tutulur. Hal-hazırda qitədə yalnız iki mülki məntəqə mövcuddur. Bunlar Argentina tərəfindən idarə edilən Esperanza bazası və Çili tərəfindən idarə edilən Villa Las Estrellasdır. Bununla birlikdə, ümumilikdə qitədə 70 ədəd elmi və hərbi baza mövcuddur. Bu bazaların hər birində müəyyən qədər alim və ya digər təyinatlı insanlar yaşamaqdadır. Antarktika Yer kürəsində aborigen insan məskunu olmayan yganə qitədir, halbuki qitə Antarktik yarımadası vasitəsiylə Argentina və Çiliyə yaxın məsafədə yerləşməkdədir. Hal-hazırda 30 ölkədən olan alim və ya digər təyinatlı heyət qitə üzərində yerləşən 70 bazada yaşamaqdadır. Bu bazalardan 40-ı bütün il boyunca, 30-u isə yalnız yay aylarında fəaliyyət göstərməkdədir. Beləliklə, qitənin əhalisi yayda 4 min, qışda isə min nəfərdən ibarət olur. Qitədə ən azı 11 dəfə insan dünyaya gəlmişdir.

Antarktika (Arktikaya əks, q.yun. ἀντί (anti) — əks, yun. (arktikos) — şimal, ἄρκτος (arctos) — ayı, Böyük Ayı bürcünə görə) — Yer kürəsinin Antarktida və Atlantik, Hind və Sakit okeanlarının (bəzən ayrıca olaraq Cənub okeanı kimi də qeyd olunur) Antarktidaya yaxın olan hissələri (Subantarktika belə bura daxildir) nəzərdə tutulur == Ərazisi == Antarktikanın sərhədi 48–60 °C.e başlayaraq cənuba doğru yerləşən əraziləri əhatə edir. Ümumi 52 km² təşkil edir. Bəzən 37 °C.e. yerləşən bəzi adalar bura daxil edilir (məsələn: Qof adası və Amsterdam adası). Digər variant isə Antarktida haqqında konvensiyaya görə müəyyənləşdirilmiş ərazidir (60 °C.e. cənubda yerləşən ərazilər). Antarktika konvergensiyasının şimal sərhədi ilə Antarktida divergensiyası arasında yerləşən sahə subantarktika qurşağı adlanır. Antarktikada müstəqil dövlət olmasada belə asılı ərazilər mövcuddur: Buve adası (Norveç) Fransanın Cənub və Antarktika əraziləri (Fransa) Herd adası və Makdonald adaları (Avstraliya) Cənubi Georgiya və Cənubi Sandviç adaları (Böyük Britaniya) == İqlimi == Antarktika dünyanın ən sərt iqliminə malik bölgədir, burada ən aşağı temperatur, ən güçlü küləklər, qar fırtınaları müşahidə edilir.

Antarktika Andı — Antarktidanın qərb hissəsindən keçən dağ sistemi. Antarktik yarımadasından başlayaraq Meri Berd Torpağının sahil ərazisindən küçərək VII Eduard yarımadasına qədər uzanır. Silsilənin ən hündür zirvəsi Markem dağıdır (4572 m) Silsilənin böyük qismi buzla örtülüdür. And dağlarının davamını təşkil edir. And dağları ilə eyni geomorfoloji xüsusiyyətə malikdir. Dağ sisteminin zirvələri vulkanik xüsusiyyət daşıyır.

Antarktika balinaquşu (lat. Pachyptila desolata) — Fırtınaqumukimilər dəstəsinə daxil olan növ. == Görünüşü == Bədəninin uzunluğu 25–27 sm, çəkisi 150–160 q təşkil edir. Qanadları arasında məsafə 58–66 sm-dir. Cinsə daxil olan digər növlərlə çaşdırılsada xüsusən Pachyptila salvini növü ilə səhv salınır. Uçuş zamanı isə demək olar ki, tanımaq mümkün deyil. Antarktika balinaquşunun dimdiyi Pachyptila salvini növünün dimdiyinə nisbətdə qısadır. == Yarımnövləri yayılma arealı == Pachyptila desolata desolata — Kroze adaları, Kergelen və Makkuori adası. Pachyptila desolata alter — Oklend adaları və Herd adası və Makdonald adaları. Pachyptila desolata banksi — Cənubi Georgiya və Cənubi Sandviç adaları, Cənubi Orkney adaları, Cənubi Şetland adaları, Skott adası.

Antarktika iqlimi — Cənub qütbünün Antarktida və ətraf okean sahələri üçün səciyəvi olan iqlimtipi. Bu yer kürəsinin ən sərt, soyuq və quru iqlimidir. Antarktika iqlimini formalaşdıran əsas amillər günəş radiasiyasının azlığı, materikin qar örtüyü, dəniz səviyyəsindən yüksəkliyi (orta yüksəkliyi 2350 m) və Antarktika antiklonunun hakim olmasıdır. Qar örtüyü hətta yay ayları belə günəş enerjisini effektivsizləşdirir. Günəş radiasiyasının 90% qar örtüyü tərəfindən əks olunur. Cəmi 10% bölgənin qızdırılmasına sərf olunur. "Vostok" stansiyasında orta illik radiasiyanın miqdarı 120 kkal, yayda isə 30 kkal olur. Orta illik temperatur Cənub Qütb dairəsində -10 °C, daxili hissələrdə isə -50 °C təşkil edir. Antarktika iqlimi öz növbəsində Daxili plato iqlimi, buzlaq yamacı iqlimi, dəniz antarktika iqlimi və sahil iqlimi. == Daxili plato iqlimi == Daxili rayonlarda yerləşən "Amundsen-Skott" və "Vostok" stansiyalarınada daim meteoloji müşahidələr aparılır.

Antarktika pinqvini (lat. Pygoscelis antarctica) — Antarktika pinqvinləri cinsininə daxil olan pinqivin növü. == Areal == Bu növün yayılma arealı Antarktidanın Cənubi Amerikaya yaxın hissəsi, Cənubi Georgiya Buve və Balleni adalarıdır. Onlar hətta Folklend adalarına qədər gələ bilirlər. Onlara hətta Antarktikanın sularında üzən aysberqlərin üzərində belə rast gəlinir. Onların ümumi sayı 6,5–7,5 milyon baş olması düşünülür. == Xüsusiyyətləri == Yetkin antarktika pinqvinləri 60–70 sm, çəkiləri isə 4,5 kq təşkil edir. Bel hissəsi və başı boz (demək olar ki qarayaya çalır) olur. Ön hissəsi ağ rəngdədir. Boğaz və qulaq hussəsindən qara zolaq keçir.

Antarktika pinqvini (lat. Pygoscelis antarctica) — Antarktika pinqvinləri cinsininə daxil olan pinqivin növü. == Areal == Bu növün yayılma arealı Antarktidanın Cənubi Amerikaya yaxın hissəsi, Cənubi Georgiya Buve və Balleni adalarıdır. Onlar hətta Folklend adalarına qədər gələ bilirlər. Onlara hətta Antarktikanın sularında üzən aysberqlərin üzərində belə rast gəlinir. Onların ümumi sayı 6,5–7,5 milyon baş olması düşünülür. == Xüsusiyyətləri == Yetkin antarktika pinqvinləri 60–70 sm, çəkiləri isə 4,5 kq təşkil edir. Bel hissəsi və başı boz (demək olar ki qarayaya çalır) olur. Ön hissəsi ağ rəngdədir. Boğaz və qulaq hussəsindən qara zolaq keçir.

Antarktika pinqvinləri (lat. Pygoscelis) — Pinqvinkimilər dəstəsinə daxil olan pinqvin cinsi. Bu cinsə üç müasir dövrdə yaşayan və üç nəsli kəsilmiş növlər daxildir. Bu cinsə daxil növlər, İmperator pinqvinləri ilə dünyanın ən cənubunda yaşayan pinqvinlər hesab edilir. Hazırda yayılmış növlər: Adeli pinqvini, Pygoscelis adeliae Antarktika pinqvini, Pygoscelis antarctica Papua pinqvini, Pygoscelis papua Nəsli kəsilmiş növlər: Pygoscelis grandis (Çili) Pygoscelis calderensis (Çili) Pygoscelis tyreei (Yeni Zelandiya) Hazırda yayılmış növlər əsasən Antarktida sahilləri və Cənub okeanının adalarında yayılmışlar. Papua pinqvinlərini çoxlu sayda Kergelen və Folklend adalarında görünürlər. Bu cinsə daxil olan ən çox yayılmış növ Adeli pinqvinləridir.

Antarktik plitə — Antraktida qitəsini və ətrafdakı okeanların bəzi hissələrini əhatə edən plitə. Antraktik plitə Nazka plitəsi, Cənubi Amerika plitəsi, Afrika plitəsi, Hind-Avstraliya, Skotiya plitəsi ilə sərhədlənir. Plitənin Sakit okean plitəsi ilə divergent sərhədləri Sakit-Antraktik dağ silsiləsini əmələ gətirir. Antraktik plitə təxminən 60.900.000 kvadrat kilometr əraziyə sahibdir. Bu plitə dünyada ən böyük beşinci plitədir. Antraktik plitənin hərəkəti 1sm/il hesab olunur. Plitə Atlantik okeana doğru hərəkət edir. == Xarici keçidlər == Khan Academy Explanation of evidence 750 million years of global tectonic activity. Movie.

Antarktika sahilqağayısı (lat. Catharacta antarctica) — Fırtınaquşular fəsiləsinə aid, əsasən cənub yarımkürəsində, subantarktika və antarktika zonalarında yayılmışdır. == Yayıldığı ərazilər == Argentinanın cənubu, Odlu Torpaq, Yeni Zelandiya, Antarktikanın adalarında və Folklend adalarında yayılmışdır. == Qitalanma == Əsasən balıqlar, kiçik dəniz quşları, pinqvin yumurta və balaları ilə qidalanır.

Antarktika ərazisində yerləşən fəalliyyətdə olan və olmayan vulkanlar. == Mənbə == Volcano World Web site W. E. LeMasurier. Volcanoes of the Antarctic Plate and Southern Oceans / Thomson, J. W. (eds.). — American Geophysical Union, 1990. — 512 с. — ISBN 0-87590-172-7.