Поиск по словарям.

Demoqrafik partlayış — sosial-iqtisadi və ekoloji həyat şəraitinin dəyişilməsilə növün fərdlərinin, o cümlədən əhalinin kəskin artması. == Ümumi məlumat == Demoqrafik partlayış əhalinin sayının durmadan artması yarandığı vaxtdan bəşəriyyət üçün xasdır. Eramızın əvvəlində planetdə əhalinin sayı 180 milyona yaxın idi, 1500-cü ildə say 425 milyon nəfərə çatdı. == Səbəbləri == Tarixçi-demoqraf Aydın Məmmədov yazır ki, tarixi baxımdan demoqrafik artım bioloji cəhətdən yox, qanunauyğunluq nöqteyi-nəzərincə qiymətləndirilir. Burada bir neçə dövr fərqləndirilir. Birinci dövr neolit dövrü adlanır. Bu dövr aşağı səviyyədə doğum, yüksək səviyyədə ölümlə fərqlənirdi. Bu dövrdən sonra ikinci dövrdə sosial-iqtisadi şərait dəyişmiş və əhalinin yüksək doğum və yüksək ölümlə səciyyələnən təkrar istehsalı baş vermişdir. Üçüncü dövr əhalinin təkrar istehsalı aşağı səviyyədə doğum və aşağı səviyyədə ölüm prinsipi üzrə baş vermişdir. İndiki dövrün özünəməxsus xüsusiyyəti yüksək iqtisadi, elmi-texniki, mədəni sürətinin çox aşağı və bəzən sıfıra yaxınlaşmasından və əksinə, iqtisadi cəhətdən zəif inkişaf etmiş ölkələrdə əhali sayının çox sürətlə (demoqrafik partlayış) artmasından ibarətdir.

Demoqrafik siyasət - dövlət orqanları və digər sosial institutlar vasitəsilə əhalinin artımının nizama salınması sahəsində məqsədyönlü fəaliyyətə əsaslanan, əhalinin sayı və strukturu dinamlkasını sabit saxlamağa və ya dəyişdirməyə xidmət edən siyasət. == Məqsəd və vəzifələri == Demoqrafik siyasət doğum sayı, nikahlılıq, boşanma, əhalinin yaş strukturu və onun ölüm miqdarına təsir edən siyasətdir. Geniş mənada demioqraflk siyasəti bəzən əhalinin artması ilə eyniləşdirilir, dar mənada isə onun tərkib hissələrindən biri kimi nəzərdən keçirilir. O, sosial və iqtisadi siyasətlə bağlı olsa da, özünəməxsus xüsusiyyətlərə də malikdir. Demoqrafik siyasətin obyekti kimi ölkələr, onların ayrı-ayrı bölgələri və eləcə də əhalinin ayrı-ayrı qrupları (koqortası - biriəşmiş dəstəsi) da çıxış edə bilər. Demoqrafik siyasət, əsasən müxtəlif tədbirlər kompleksinə əsaslanır; iqtisadi, inzibati-hüquqi, tərbiyəvi və təbliğati. Əsasən doğum sayının stimullaşdınlmasına yönəldilən iqtisadi tədbirlərin siyahısına ödənilən məzuniyyət və uşaqların doğulması zamanı müxtəlif müavinətlər, ailənin sayından, yaşından və tərkibindən asılı olaraq uşaqlara verilən müavinət - proqressiv şkala üzrə müxtəlif borclar, kreditlər, vergi və mənzil güzəştləri və s. aiddir. İnzlbati-hüquqi tədblrlər nikaha daxil olma yaşını, boşanmanı, abortlar və kontraseptlərin qəbuluna münasibəti, ailənin dağılması zamanı ananın və uşaqlann əmlak vəziyyətini, işləyən qadınların iş rejimini və s. nizama salan qanunverici aktları birləşdirir.

Demoqrafik dividend — ölkənin iqtisadi inkişafı üçün əhəmiyyətli bir fürsət olaraq qəbul edilir və əhalinin yaş strukturunun dəyişməsi ilə bağlıdır. Bu konsept, gənc nəsil sayının artması və əmək qabiliyyətli yaşda olan (15-64 yaş arası) əhalinin payının yüksəlməsi nəticəsində yaranan iqtisadi imkanları ifadə edir. == Demoqrafik dividendin əsas aspektləri == Gənc Əhalinin Artımı — gənc nəsilin çoxluğu, iş gücünün artmasına səbəb olur. Bu, iqtisadiyyatın inkişafına müsbət təsir göstərir. İş Gücü — əmək qabiliyyətli yaşda olan insanların sayının artması, istehsalın artmasına və daha çox iqtisadi fəaliyyətə imkan tanıyır. Təhsil və İstihdam — demoqrafik dividendin faydalı olması üçün gənclərin yaxşı təhsil alması və iş bazarına inteqrasiya olunması vacibdir. Bu, onların bacarıqlarını artıraraq, iqtisadi inkişafa daha çox töhfə vermələrini təmin edir. Sosial İnvestisiyalar — demoqrafik dividendin həyata keçirilməsi üçün sosial siyasət, səhiyyə, təhsil və digər sahələrə sərmayə qoyulması lazımdır. Bu, gənc əhalinin potensialını maksimum dərəcədə istifadə etməyə kömək edir. İqtisadi Artım — doğuş nisbətinin azalması və yaşlı əhalinin artması ilə bağlı uzun müddətli iqtisadi problemlərlə üzləşməmək üçün demoqrafik dividendin düzgün istifadə edilməsi vacibdir.

Demoqrafiya (q.yun. δῆμος — xalq, q.yun. γράφω — yazıram) — əhali artımının qanunauyğunluqları, onun sosial-iqtisadi şəraitdən, təbii amillərdən asılılığını, miqrasiyanı, əhali sıxlığını və onun paylanmasını öyrənən elm. Dünya əhalisinin demoqrafiyası heç bir tarixi dövrdə sabit qalmamış, hər zaman dəyişikliyə məruz qalmışdır. Kapitalizmdən əvvəlki dövrdə dünya əhalisinin sayı çox yavaş artırdı. Bu hadisə daha çox aramsız müharibələr, epidemiyalar, insanların həyat səviyyəsinin aşağı olması ilə əlaqədardır. 1900-cü ildə dünya əhalisi 1.6 mlrd., 1960-cı ildə 3 mlrd., 2000-cı ildə 6 mlrd. olmuşdur. Demoqrafların hesablamalarına görə dünya əhalisi bu sürətlə artmağa davam etsə 2040-cı ildə dünyada 10 mlrd. insan yaşayacaq.

Tarixi demoqrafiya — demoqrafik prosesləri və onların tarixi inkişafını öyrənən elm. Tarixi demoqrafiya bəşər tarixinin ayrı-ayrı dövrlərində doğumun və ölümün inkişaf dinamikasını, istər ümumi tarixi proseslərin gedişatı, istərsə də konkret tarixi hadisənin səbəbləri əsasında öyrənməklə ayrı-ayrı demoqrafik hadisələr arasında oxşar və fərqli xüsusiyyətləri, həmçinin bu oxşarlığı, eyniyyəti və fərqliliyi, fərdiliyi doğuran səbəbləri üzə çıxarır. Tarixi demoqrafiyanın mənbələri araşdırmanın dövrünə və mövzularına görə dəyişir. Son dövrdə - XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq əksər Avropa ölkələrində, daha sonra isə dünyanın digər ölkələrində - tarixi demoqraflar hökumətlərin topladığı məlumatlardan, siyahıyaalmalardan və həyati statistikalardan də istifadə edirlər. Erkən müasir dövrdə, tarixi demoqraflar, fransız tarixçisi Luis Henri tərəfindən hazırlanmış üsullardan, ocaq və sorğu vergi qeydlərindən istifadə edərək, vəftiz, evlilik və dəfn hadisələrinin gizli qeydlərinə çox güvənirlər. Tarixi demoqrafiyada tədqiqat şərti olaraq üç əsas istiqamətə ayrılır: 1) əhalinin sayının, tərkibinin və sıxlığının, habelə miqrasiya və köçmə dinamikasının tədqiqatları; 2) bu proseslərin və onların sosial məkanlarının tarixi təhlili; 3) demoqrafik amillərin tarixi prosesdəki rolunun və demoqrafik proseslərin tarixi şərtliliyinin öyrənilməsi. Tarixi demoqrafiya mənbələrdən asılı olaraq üç dövrə bölünür - yazıyaqədərki, pre-statistik, statistik. Yazıyaqədərki dövrün tədqiqatları paleoantropologiya, arxeologiya və etnoqrafiya məlumatlarından istifadə edərək paleodemoqrafiya mövzusudur. Statistikadan əvvəlki dövrün demoqrafik mənbələrinin çatışmazlığı və parçalanması, həmçinin dolayı tədqiqatlardan istifadə ehtiyacı xüsusi metodların inkişafına səbəb oldu. Ən çox öyrənilənlər XVI-XVIII əsrlər Qərbi Avropa demoqrafik tarixinə aid mənbələrdir.

Bu məqalə Osmanlı İmperatorluğunun əhali sıxlığı, etnik qrupları, təhsil səviyyəsi, dini mənsubiyyəti və əhalinin digər aspektlərini özündə əks etdirən demoqrafik göstəricidir. Osmanlı İmperiyasında siyahıyaalma XIX əsrdə başlamışdır. Əvvəlki dövrlər üçün əhalinin sayı və p paylanması müşahidə olunan demoqrafik nümunələrə əsasən qiymətləndirilir. Əhalinin XVIII əsrdə XVIəsrə nisbətən az olmasının səbəbi məlum deyildir. Lakin XIX əsrin əvvəllərindən əhalinin sayı artmağa başladı: imperiyanın Avropa əyalətlərində (əsasən Balkanlarda ) təxminən 10 milyon, Asiya əyalətlərində 11 milyon və Afrika əyalətlərində təxminən 3 milyon olmaqla, ümumi əhalisi sayı 25-32 milyona çatmışdır. 1900-cü illərdə 18,5 milyon ilə 1800-cü illərə yaxın bir əhali sayı mövcud idi. Bu dövrdə imperiyanın sərhədləri 3 milyon kvadrat kilometrdən 1 milyon kvadrat kilometrə qədər azaldı. Bu o deməkdir ki, əhali iki dəfə artıb və buna görə də əhalinin sıxlığı artıb. Epidemiyalar və qıtlıqlar əhəmiyyətli pozulmalara və demoqrafik dəyişikliklərə səbəb oldu. 1785-ci ildə Misir əhalisinin təxminən on altıda biri vəbadan öldü və 18-ci əsrdə.19-cu əsrdə Hələbin əhalisi 20% azalıb.

Demokrat Vladimir Leonov (1 aprel 1926, Bakı – 15 mart 1969, Damansk adası, Heyluntszyan) — SSRİ sərhədçisi, polkovnik, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı. Damanskiy adasında Çinlə sərhəd münaqişəsinin iştirakçısı. == Tərcümeyi-hal == Demokrat Leonov 1 aprel 1926-cı il sərhədçi Vladimir Porfiri Leonovun ailəsində Bakı şəhərində anadan olub 1943-cü ildə Bakıda orta məktəbin 9-cu sinfi bitirdikdən sonra sərhəd qoşunlarında xidmətə başlamışdır. 1947-ci ildə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına daxil olmuşdur. 1954-cü ildə Daxili İşlər Nazirliyinin Hərbi institutunu bitirdikdən sonra Zaqafqaziyaya təyinat almış və dörd il sonra Transqafqaz Sərhəd Dairəsinin sərhəd dəstəsinin qərargahının müdiri olmuşdur. 1968-ci ildə Leonov İman ( 1972-ci ildən — Dalnereçensk) şəhərinə köçürülmüş və burada 57-ci sərhəd dəstəsinin rəisi vəzifəsini almışdır. == Damanskiy adasında sərhəd münaqişəsi == 15 mart 1969-cu ildə D. Leonov Yanşina qrupunun dəstəyi üçün 135-ci motoatıcı diviziyanın T-62 tank qrupuna başçılıq edirdi. Damanskda döyüş əməliyyatlarında iştirak etdi.Çin qumbaraatanları tərəfindən vurulmuş tankı tərk edən zaman ürəyindən aldığı snayper atəşindən həlak oldu. Dalnereçenskdə (1972-ci ilə qədər — şəhər İman adlanırdı) hərbi qaydalarla dəfn edilmişdir. == Yaddaş == Vladivostokda Demokrat Leonovun adına küçə var.

Demokrat Partiya — Türkiyədə 7 yanvar 1946-cı ildə yaradılmış siyasi partiya. DP-nin yaradılışı ilə ölkə çoxpartiyalı sistemə keçir. 1950-ci ildə hakimiyyətə gələn Demokrat Partiya həmçinin 1954,1957 seçkilərində qələbə qazanmışdır. 27 may 1960 hərbi çevrilişindən sonra devrilən siyasi qurum həmin ilin sentyabrın 29-da bağlanmışdır. == Partiyanın quruluşu == 1946-cı ilə qədər Türkiyədə təkpartiyalı sistem hökm sürürdü. 1923-cü ildə Mustafa Kamal Atatürkün öncüllüyü ilə yaranan Cümhuriyyət Xalq Partiyası ölkədə yeganə siyasi partiya olmaqda qalırdı. Hələ 1924 və 1930-cu illərdə müvafiq olaraq Sərbəst Firqə və Tərəqqipərvər Cümhuriyyət Firqəsinin yaradılması ilə çoxpartiyalı sistemə keçidə cəhd edilsədə uğursuzluqla sonladı. Ancaq demokratik qüvvələr güclənməkdə idi. CHP-yə müxalifətin yaranmasını tələb edən əsas problemlərdən biri Türkiyənin iqtisadi geriliyi, əhalinin böyük bir hissəsinin təminatının aşağı olması və iqtidarın bu problemləri aradan qaldırılması üçün etdiyi islahatların istənilən nəticəni verməməsi idi.Digər bir səbəb təkpartiya sistemin demokratik parlament respublikası idealarına uyğun olmamasıydı. 1938-ci ildə Atatürkün ölümündən sonra prezident seçilən İsmət İnönünün pul əskinaslarında təsvir edilməsi, ona "Şef" ünvanının verilməsi parlamentdə çox böyük etirazlara səbəb oldu.

ABŞ Demokrat Partiyası və ya Demokratlar partiyası (ing. Democratic Party) — Respublikaçılar partiyası ilə bərabər ABŞ-də ən mühüm iki siyasi partiyadan biri. 1828-ci ildə yaradılmış partiya ölkənin ən qocaman partiyasıdır. Əsas ideologiyası liberalizm və proqressivizmdir. İqamətgahı Vaşinqtondadır, ənənəvi rəngi mavidir.

Azərbaycan Demokrat Firqəsi (fars. حکومت ملی آذربایجان‎, rus. Азербайджанское народное правительство) — 1945-ci ilin noyabr ayında SSRİ-nin dəstəyi ilə İranın Şərqi Azərbaycan ostanında yaradılmış Azərbaycan dövləti. ADF-nin rəhbəri Seyid Cəfər Pişəvəri olmuşdur. Azərbaycan Demokrat Firqəsi SSRİ-nin dəstəyini cəkməsi nəticəsində dağılmışdır. == ADF ilə Mahabad Cümhuriyyət arasında olan münasibətlər == 3 may, 1946-cı ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi ilə Mahabad Cümhuriyyəti arasında müqavilə imzalanmışdır. Müqaviləyə əsasən: Hər iki tərəf bir-birlərinə nümayəndə göndərməli və münasibətlərin inkişaf etməsinə zəmin yaratmalı idilər. Hər iki hökumətin nümayəndələrinin iştirakı ilə iqtisadi şura yaradılmalı və iqtisadi məsələlər müzakirə etməli idi. Lazım olanda hər iki hökumət bir-birlərinə hərbi yardım göstərməli idilər. Azərbaycan Demokrat Firqəsində kürdlərin yaşadığı ərazilərdə kürd, Mahabad Cümhuriyyətində isə Azərbaycanlıların yaşadığı ərazilərdə Azərbaycanlı millət vəkili seçilməli və öz xalqını təmsil etməli idi.

Azərbaycan Demokrat Partiyası və ya qısaca ADP — Azərbaycanda 26 yanvar 1991-ci il tarixlərində təsis edilmiş, 17 oktyabr 1991-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabineti tərəfindən rəsmi qeydiyyata alınmış, ardınca 14 mart 1993-cü ildə Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən rəsmi dövlət qeydiyyatından keçmiş, lakın 1 sentyabr 1995-ci ildə qeydiyyatı ləğv olunmuş, sonuncu dəfə isə 3 fevral 2000-ci ildə yenidən rəsmi dövlət qeydiyyatından keçmiş siyasi partiya. Azərbaycan Demokrat Partiyası I çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində transfer üsulu ilə 7 millət vəkili — Zəminə Dünyamalıyeva, Şamil Yusifov, Akif Şahbazov, Solmaz Ələsgərova, Mahir Əsədov, Yusif Bağırzadə və Umar Əfəndiyev ilə təmsil olunmuşdur. Beləliklə, partiya Azərbaycanda ilk dəfə siyasi transfer etmişdir. Azərbaycan Demokrat Partiyası indiyədək 11 qurultay (2-si qurultay səlahiyyətli konfrans olmaqla) və 4 konfrans keçirmiş, 3 dəfə yeni sədr seçmişdir. Partiya sıralarında bir çox tanınmış şəxslər olmuşdur. Bu şəxslərə Azərbaycan SSR Ali Soveti sədrinin birinci müavini Telman Orucov, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin vitse-prezidenti Xalik Məmmədov, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının sabiq prezidenti Eldar Salayev və oğlu Elman Salayev, jurnalist Aydın Quliyev, hüquqşünas Qurban Məmmədov, Culfa Rayon İcra Hakimiyyətinin sabiq başçısı Ramiz Tağıyev, sabiq milli təhlükəsizlik naziri müavini Sülhəddin Əkbər misal göstərilə bilər. Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasını Mərkəzi Seçki Komissiyasında 2003-cü ildə Yusif Bağırzadə təmsil etmişdir. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin 2023-cü ilə aid hesabatına əsasən Azərbaycan Demokrat Partiyasının üzvlərinin 97%-i kişi, 3%-i isə qadın olmuşdur. == Tarixi == === Yaranması === 1990-cı illərin əvvəlində Naxçıvan Xalq Cəbhəsinin İdarə Heyətinin üzvləri Elman Cəlilov, Sərdar Cəlaloğlu və Sülhəddin Əkbər Xalq Cəbhəsindən ayrılaraq yeni partiya yaratmağı planladılar. Onlar Xalq Demokratik Partiyası adlı partiya yaratmaq üçün çalışmağa başladılar.

Azərbaycan Demokrat Firqəsi (fars. حکومت ملی آذربایجان‎, rus. Азербайджанское народное правительство) — 1945-ci ilin noyabr ayında SSRİ-nin dəstəyi ilə İranın Şərqi Azərbaycan ostanında yaradılmış Azərbaycan dövləti. ADF-nin rəhbəri Seyid Cəfər Pişəvəri olmuşdur. Azərbaycan Demokrat Firqəsi SSRİ-nin dəstəyini cəkməsi nəticəsində dağılmışdır. == ADF ilə Mahabad Cümhuriyyət arasında olan münasibətlər == 3 may, 1946-cı ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi ilə Mahabad Cümhuriyyəti arasında müqavilə imzalanmışdır. Müqaviləyə əsasən: Hər iki tərəf bir-birlərinə nümayəndə göndərməli və münasibətlərin inkişaf etməsinə zəmin yaratmalı idilər. Hər iki hökumətin nümayəndələrinin iştirakı ilə iqtisadi şura yaradılmalı və iqtisadi məsələlər müzakirə etməli idi. Lazım olanda hər iki hökumət bir-birlərinə hərbi yardım göstərməli idilər. Azərbaycan Demokrat Firqəsində kürdlərin yaşadığı ərazilərdə kürd, Mahabad Cümhuriyyətində isə Azərbaycanlıların yaşadığı ərazilərdə Azərbaycanlı millət vəkili seçilməli və öz xalqını təmsil etməli idi.

ABŞ Demokrat Partiyası və ya Demokratlar partiyası (ing. Democratic Party) — Respublikaçılar partiyası ilə bərabər ABŞ-də ən mühüm iki siyasi partiyadan biri. 1828-ci ildə yaradılmış partiya ölkənin ən qocaman partiyasıdır. Əsas ideologiyası liberalizm və proqressivizmdir. İqamətgahı Vaşinqtondadır, ənənəvi rəngi mavidir.

Kürdüstan Demokrat Partiyası (kürd. Partiya Demokrat a Kurdistanê; پارتی دیموکراتی کوردستان; abr. KDP və ya PDK) — İraq Kürdüstanında siyasi partiya. == Tarixi == Kürdüstan Demokrat Partiyasının əsası 1946-cı ildə qoyulmuşdur. İraq Kürdüstanında yaşayan kürdlərin milli hüquqları uğrunda mübarizələrinə rəhbərlik etmişdir. Müstəmləkəçilik hökmranlığına qarşı İraq xalqının milli azadlıq hərəkatında fəal iştirak etmişdir. 1958-ci il İraq inqilabından sonra Milli Birlik Cəbhəsinə daxil olmuşdur. KDP-nin 6-cı qurultayında (1964-cü il) qəbul olunmuş proqramda İraq Respublikası daxilində kürdlərə muxtariyyət verilməsi, İraqda demokratik hakimiyyət yaradılması, ölkənin birliyinin möhkəmləndirilməsi və s. nəzərdə tutulmuşdur. 1974-cü ildə kürdlərin muxtariyyəti haqqında qanun elan edildikdən sonra Mustafa Bərzaninin başçılığı ilə partiya rəhbərliyinin sağ cinahının milli azadlıq hərəkatından uzaqlaşması nəticəsində yeni KDP yaradılmışdır.

Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası — Azərbaycanda 1999–2023-cü illərdə mövcud olmuş siyasi partiya. == Tarixi == Partiyanın ilk sədri Zakir Məmmədov Azərbaycan Liberal Partiyasının üzvü və sədr müavini olmuşdur, lakin 1998-ci ildə sədr Lalə Şövkətin apardığı siyasətə etiraz etmiş və partiyadan istefa vermişdir. 1999-cu ilin yanvar ayının 30-da sabiq ALP-lilər tərəfindən Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası qurulmuşdur. Partiya həmin ilin iyul ayının 9-da dövlət qeydiyyatından keçmişdir. 22 noyabr 2000-ci ildə ANS TV-yə verilən müsahibədə partiyanın ALP-dən bölündüyü və partiyanın ilk sədrinin Zakir Məmmədovun seçildiyi söylənmişdir. Partiyanın sədr müavini Fuad Əliyev 2000-ci ildə 6 partiyadaşı ilə bərabər ALDP-dən istefa verərək Milli Barış Partiyasını yaratmışdır. O, partiyanın yaranma səbəbini ALDP sədrinin qeyri qənaətbəxş fəaliyyətinin nəticəsi olduğunu söyləmişdir. Zakir Məmmədov isə bunun siyasətdə başverəbilən normal hadisə olaraq qiymətləndirdi. (22 noyabr 2000-ci il) Zakir Məmmədov ALDP-nin ofisinin olduğu binanın 2000-ci ildəki zəlzələdə çökməsi nəticəsində ağır yaralandı və 15 dekabr 2000-ci ildə vəfat etdi. Zakir Məmmədovun vəfatından sonra Fuad Əliyevin sədrlik etdiyi Milli Barış Partiyası ALDP-yə birləşdi və 15 sentyabr 2001-ci ildə keçirilən qurultayda Fuad Əliyev partiyanın sədri seçildi.

Türkmənistan Demokrat Partiyası — Türkmənistanda yeganə siyasi partiya. 1991-ci ildə Türkmənistanın müstəqillik əldə etməsindən sonra bu ölkədə yeganə siyasi partiya Türkmənistan Demokrat Partiyasıdır. Vaxtilə Saparmurad Niyazov tərəfindən yaradılmış partiyaya ömrünün sonunadək Türkmənbaşı özü rəhbərlik edib. Onun ölümündən sonra isə partiyaya hazırkı prezident Qurbanqulu Berdıməhəmmədov sədrlik edir.

Demokrat Partiyası (fars. فرقه دموکرات‎) — konstitusiya dövründə Qacar dövlətində sosial-demokrat siyasi partiya. Partiya o dövrdəki iki böyük parlament partiyasından biri idi. O, əsasən orta səviyyəli ziyalılardan ibarət idi və din ilə dövlətin ayrılmasını müdafiə edirdi. == Tarixi == Əvvəlcə Zaqafqaziyada fəaliyyət göstərən İctimaiyyun-Amiyyunun bir qolu olan partiya Bakı ilə birbaşa əlaqələrini kəsdi və mühafizəkar ictimaiyyətə hörmətlə yanaşaraq “Sosial” sözünü adından çıxardı. Bununla belə, onun ideologiyası əsasən köhnə partiyadan götürülmüşdü. 1918-ci ildə partiya Baharın başçılıq etdiyi "Yenidən təşkil tərəfdarı Demokratlar" (fars. دموکرات‌های تشکیلی‎) və "Yenidən təşkilə Qarşı Demokratlar" (fars. دموکرات‌های ضدتشکیلی‎) olaraq iki yerə parçalandı.

İran Kürdüstanının Demokratik Partiyası və ya Kürdüstan Demokrat Partiyası — İran kürdlərinin siyasi partiyası olub , əsas məqsədi Federal Respublika çərçivəsində kürdlərin milli hüquqlarının qorunmasıdır. == Yaradılması == 1945-ci il avqustun 16-da Qazi Məhəmməd tərəfindən əsası qoyulmuşdur. 1946-cı il yanvarın 22-də Qazi Məhəmməd Mahabad Cümhuriyyətinin müstəqilliyini elan etdi və prezidenti oldu. 1946-cı il dekabrın 15-də isə yenidən İranın tərkibinə keçdi. Respublika tənəzzülə uğradıldıqdan sonra bütün üzvləri edam edildi və bununla da partiyanın fəaliyyərinə son qoyuldu. Partiya 1951–1953-cü illər arasında yenidən kuliminasiya yaşadı. Adlardakı oxşarlığa baxmayaraq İran Kürdüstanının Demokratik Partiyası tayfa əlaqələrini müasirləşdirməyə çalışan, elitist, İraqdakı Kürdüstanın Demokratik Partiyası isə güclü tayfa əlaqələrinə arxalanan partiyadır. İKDP solçu partiyadır və yaradılışının ilk illəri (1945–1946) istisna olmaqla müstəqillik yox, muxtariyyət üçün mübarizə aparıb.

Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası, qısaca AMDP, AzMDEP, AzMDP və ya AMDEP (keçmiş adı ilə Azərbaycan Boz Qurd Partiyası) — 1992-ci ildə İsgəndər Həmidov tərəfindən Bozqurd Partiyası adı altında qurulan, 1994-cü ildə rəsmi dövlət qeydiyyatına alınan, 1995-ci ildə qeydiyyatı ləğv olunan, 1995-ci ildə qeyri-rəsmi, 1999-cu ildə rəsmi olaraq adını Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası olaraq dəyişən, 2008-ci il dekabrın 24-də yenidən rəsmi dövlət qeydiyyatına alınan və 14 aprel 2023-cü il tarixində fəaliyyətini dayandıran siyasi partiya. 1992-ci ildə İsgəndər Həmidov rəhbərliyində Azərbaycan Xalq Cəbhəsi bazasında milliyətçi cəmiyyət yaradılmışdır. 25 dekabr 1993-cü il tarixində bu cəmiyyətin Azərbaycan Boz Qurd Partiyasına çevrilməsi haqda qərar verilmişdir. 26 dekabr 1993-cü il tarixində 7 təsisçinin iştirakı ilə Azərbaycan Boz Qurd Partiyasının I (Təsis) Qurultayı keçirilmiş, professor Bəxtiyar Əhmədov partiyanın sədri, Qələndər Muxtarlı isə partiya sədrinin birinci müavini seçilmişdir. Partiya 1994-cü ilin mart ayında rəsmi dövlət qeydiyyatına alınmışdır. 1995-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi tərəfindən verilən qərarla partiyanın adının konstitusiyaya uyğun olmaması səbəbi ilə ləğv edildi. 11 iyul 1995-ci ildə Azərbaycan Boz Qurd Partiyası adını Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası olaraq dəyişdirdi. 1999-cu ildə II Qurultay keçirilmiş və qurultayda partiyanın adı rəsmi olaraq Azərbaycan Milli Demokrat Partiyasına dəyişdirilmişdir. 2005-ci ildə Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası, Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası və Azadlıq Partiyası ilə birgə Demokratiya Uğrunda İttifaqı təsis etmişdir. Partiya 2009-cu ildə bu qurumdan xaric edilmişdir.

Milli Sosial Demokrat Partiyası (qaz. Жалпыұлттық социал-демократиялық партия) — Qazaxıstanda fəaliyyət göstərən müxalif düşüncəli siyasi partiya. Ölkə parlamentində təmsil olunmur. Partiya 10 sentyabr 2006-cı ildə yaradıldı, 25 yanvar 2007-ci ildə qeydə alındı, ölkənin bütün bölgələrində və Astana, Şımkent və Almatı şəhərlərində filialları vardır. Göstərilən hədəflərə görə, MSDP, Qazaxıstanın siyasi praktikasında dünya sosial demokratik hərəkatı dəyərlərinin, Azadlıq, Ədalət, Həmrəylik prinsiplərinin həyata keçirilməsi üzərində ardıcıl olaraq çalışır, özünə demokratik qurma vəzifəsini qoyur, hüquqi, sosial dövlət, yenilikçi bir iqtisadiyyat və yeni bir humanitar siyasətin həyata keçirilməsi. Partiyanın əsas tələbləri arasında torpaq satışına moratoriumun qoyulması, təbii sərvətlərin satışından əldə olunan gəlirin ədalətli sosial bölgüsü, pensiya yaşının qadınlar üçün 55, kişilər üçün 59 yaşa qədər endirilməsi, təqaüdlərdə, maaşlarda, müavinətlərdə, təqaüdlərdə artım, yeni iş yerlərinin açılması və gizli işsizliyin aradan qaldırılması, hər səviyyədə pulsuz təhsil, ən əlverişli və yüksək keyfiyyətli tibbi xidmətin təmin edilməsi, şəxsin ekoloji təhlükəsizliyi, kiçik və orta vergi endirimləri — ölçülü müəssisələr, kənd infrastrukturunun real inkişafı, iqtisadiyyatın klan-oliqarx təbiətinin aradan qaldırılması və adi insanların ehtiyaclarına yönəldilməsi, xalq hakimiyyəti tərəfindən idarə olunan bir sistemin yaradılması, ədalətli və alternativ seçkilər, müstəqil, pozulmaz və ədalətli məhkəmə və hüquq-mühafizə sistemi. Partiya proqramının vacib bir məqamı da daxil olmaqla vətəndaşların siyasi hüquqlarının parlamentin müstəqil olaraq hökuməti qurmağı gücləndirməsi tam şəkildə təmin edilməsidir, şəhərlərdə və kənd yerlərində seçməli yerli özünüidarəetmə sisteminin yaradılması, bürokratların və məmurların sayının ən azı iki qat azalması. Partiyanın dəyərləri əsas şüarının ifadəsi ilə “Azadlıq! Ədalət!

Monteneqro Sosial-Demokrat Partiyası (alb. Социјалдемократска партија Црне Горе, Socijaldemokratska Partija Crne Gore) — Monteneqrodakı siyasi partiyalardan biri. Monteneqro Sosial-Demokrat Partiyası 1993-cü ildə təsis edilmişdir. Müharibə əleyhinə mövqeyi ilə seçilən partiya Slobodan Miloşeviç siyasətinə qarşı çıxması ilə seçilirdi. 1997-ci ildən Monteneqro Sosial-Demokrat Partiyası Monteneqro Sosialist-Demokrat Partiyasının müttəfiqi olur və qurulan bütün hökumətlərdə iştirak edir. Hər iki tərəf 2006-cı ildə keçirilən referendumda Monteneqronun müstəqilliyini dəstəkləmək, Kosovanın müstəqilliyini tanımaq və Monteneqronun Avropa Birliyi və Şimali Atlantika Müqaviləsinə qoşulma ehtiyacı da daxil olmaqla bir çox məsələlərdə razılığa gəlirlər. 2012-ci il parlament seçkilərində Monteneqro Sosial-Demokrat Partiyası, Baş nazir Milo Cukanoviçin başçılıq etdiyi Avropa Monteneqro Koalisiyasının tərkibində Sosialist-Demokratik Partiyası ilə ittifaqda iştirak etdi. Koalisiya Monteneqro Məclisindəki 81 yerdən 39-nu alır, onlardan 6 yer Sosial-Demokrat Partiyasına məxsus idi. 19 dekabr 2015-ci ildə Milo Cukanoviç deputatları 2016-cı ilin yanvarında hökumətə etimad səs verməsinə çağırdı. Hökümətə etimad səsverməsi, məclisindəki müzakirə 2016-cı il yanvarın 27-dək üç gün davam etdi.

Nasional-Demokrat Partiyası (alm. Nationaldemokratische Partei‎; NDP) — Avstriyada siyasi partiya. 1967-ci ildə yaradılan NDP neonasist partiyası idi. Partiya ölkənin antinasist qanunvericiliyini pozduğuna görə 1988-ci ildə ləğv edilmişdir.

Sosial Demokrat Hnçak partiyası (erm. Սոցիալ Դեմոկրատ Հնչակյան Կուսակցություն) – ilk erməni siyasi partiyalarından biridir. Partiya 1887-ci ildə Cenevrədə təhsil alan Nəzərbəyov qardaşları və bir neçə digər tələbələr tərəfindən yaradılıb. 1888-ci ildə dərc olunmuş proqramda, üsyanlar kütləvi iğtişaşlar və terror yolu ilə, Türkiyənin şərqində erməni dövlətini qurmaq planlaşdırılırdı. Partiyanın üzvləri Osmanlı İmperiyası ilə yanaşı, Qafqazda da aktiv fəaliyyət göstərirdilər. 1903-cü ilin oktyabrın 14 Qnçaq üzvləri Qafqaz canişini knyaz Qolitsinə hücum edir, knyaz ağır yaralansa da sağ qalır, bir gədər sonra isə vəzifəsindən istefa verir. 1904 cü ildə onlar, Bakıdakı erməni fəhlələrini tətilə sövq etmək üçün kommunistlərlə birgə fəaliyyət göstərirdilər. Osmanlı imperiyasında partiyanın üzvləri Sasun və Zeytun üsyanlarında aktiv iştrak edir. 1915 ci ildə, türk əhalisinə qarşı terror planlayan və həyata keçirən, həmçinin Osmanlı dövlətinin düşmanları ilə əlbir olub ona qarşı vuruşmaqda olan, Qnçaq partiyasının 20 nəfər öndə qələn üzvü İstanbulda asılaraq edam edilir. Birinci dünya müharibəsindən və SSRİ nin qurulmasından sonra, partiya yalnız ermənilərin sıx yaşadığı ölkələrdə fəaliyyət göstərir.

Almaniya Sosial Demokrat Partiyası — Almaniyada siyasi partiya Almaniya Sosial-Demokrat Partiyası "Forverts" (İrəli) məlumat və "Noye Gezelşaft" (Yeni cəmiyyət) nəzəri jurnallarını nəşr edir.

Demokrat Partiya (türk. Demokrat Parti) — 27 may 2007-ci ildə Doğru Yol Partiyasının adını və loqosunu dəyişməsi nəticəsində qurulan türk siyasi partiyası. == Tarixi == === Sələfi === Partiyanın kökləri 1946-cı ildə Cəlal Bayarın öndərliyi ilə yaradılan eyni adlı siyasi təşkilata dayanır. Bu partiaya 1950-ci il parlament seçkilərində qələbə qazanaraq Cümhuriyyət Xalq Partiyasından sonra Türkiyədə iqtidara gələn ilk partiya oldu. Demokrat Partiyadan Adnan Menderes baş nazir, Cəlal Bayar isə prezident seçildi. Demokrat Partiya iqtidarının hakimiyyətinə 1960-cı il 27 may çevrilişi ilə son qoyuldu. Partiya ləğv olunsa da idealogiyası sonrakı illərdə başqa partiyalarda yaşadı. Bunlardan ən əsasları Ədalət Partiyası, Ana Vətən Partiyası və Doğru Yol Partiyası idi. Bu siyasi qurumlar 2000-ci illərə kimi Türkiyə siyasi həyatında böyük rol oynamış və bir neçə dəfə iqtidara gəlmişlər. === Müasir dövr === 27 may 2007-ci ildə Mehmed Ağarın rəhbərlik etdiyi Doğru Yol Partiyası adını və emblemini dəyişdirərək Demokrat Partiyaya çevrildi.

Avstriya Sosialist Partiyası (alm. Sozialdemokratische Partei Österreichs‎, [zoˈtsi̯aːldemoˌkraːtɪʃə parˌtaɪ ˈøːstəraɪçs], SPÖ) — Avstriyada sosial-demokrat siyasi partiya. 1889-cu ildə Avstriya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (alm. Sozialdemokratische Arbeiterpartei Österreichs‎, SDAPÖ) olaraq yaradılmış və daha sonra 1945-ci ildən 1991-ci ilə qədər Avstriya Sosialist Partiyası (alm. Sozialistische Partei Österreichs‎) adı ilə tanınmışdır. Avstriyadakı mövcud ən köhnə siyasi partiyadır. Avstriya Xalq Partiyası (ÖVP) ilə yanaşı, ölkənin iki ənənəvi əsas partiyasından biridir. Siyasi spektrdə sol mərkəzlidir. 2023-cü ilin iyun ayından partiyaya Andreas Babler rəhbərlik edir. Hazırda Milli Şuradakı beş partiya arasında 183 yerdən 40-na sahib olan ikinci ən böyük partiyadır və 2019-cu il qanunvericilik seçkilərində səslərin 21,2 faizini qazanıb.

Gürcüstan Sosial Demokrat Partiyası (Abr: GSDP) — XIX əsrin sonlarında, 1893-cü ildə Rusiya imperiyasının tərkibində olan Gürcüstan ərazisində yaranmışdır. Partiya sosializm və marksizm ideyaların yayılmasında mühüm rol oynamışdır. Partiya ilk növbədə fəhlələrin hüquqlarını müdafiə etmək və onların həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə yaradılmışdır. GSDP, Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (RSDRP) ilə sıx əlaqədə olmuş və onun tərkibində fəaliyyət göstərmişdir. == 1917 Fevral inqilabı və Müstəqillik hərəkatı (1917-1921 == 1917-ci ilin Fevral inqilabı Rusiyada çar rejiminin devrilməsi ilə nəticələnmiş və Gürcüstanda da siyasi aktivliyin artmasına səbəb olmuşdur. Bu dövrdə GSDP Gürcüstanın müstəqillik hərəkatında əsas qüvvələrdən birinə çevrilmişdir. 1918-ci ildə Gürcüstan Demokratik Respublikasının elan olunmasından sonra GSDP hökumətdə hakim mövqeyə sahib olmuşdur. Partiyanın liderlərindən biri olan Noy Jordaniya 1918-1921-ci illərdə Gürcüstanın baş naziri kimi fəaliyyət göstərmişdir. == Sovet işğalı və partiyanın dağılması (1921) == 1921-ci ildə Gürcüstan Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edildikdən sonra Gürcüstan Demokratik Respublikası devrilmiş və GSDP fəaliyyətini dayandırmışdır. Partiyanın bir çox üzvləri ya sürgün olunmuş, ya da həbs edilmişdirlər.