DİNOZAVR

Dinozavrlar (lat. Dinosauria) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid heyvan kladı. Dinozavrlar Mezozoy erasında Yer kürəsində hakim olan və Trias dövrünün sonlarından başlayaraq Təbaşir dövrünün sonunadək 160 milyon il mövcud olmuş quruda yaşayan onurğalı heyvanlardır. İndiyə qədər yaşamış ən böyük dinozavr, uzunluğu 37 metrdən çox olan və 70 tona qədər çəkisi olan Pataqotitan idi. Ən çox bilinən dinozavr isə Triannozavrdır və adı "tiran kərtənkələ kralı" mənasına gəlir. Alimlər hesab edirlər ki, asteroidin düşməsi nəticəsində yaranan kütləvi yox olma hadisəsi təxminən 65 milyon il əvvəl dinozavrların əksəriyyətinin məhv olmasına səbəb olub. Təbaşir və Paleogen dövrlərinin sərhədində geoloji baxımdan qısa zaman kəsiyində heyvanların və bitkilərin genişmiqyaslı və kütləvi yox olması zamanı dinozavrların böyük əksəriyyəti məhv olmuşdur. Daşlaşmış dinozavr qalıqları bütün qitələrdə aşkar olunmuşdur. Hazırda paleontoloqlara 2 şərti qrupa — ətyeyənlər və otyeyənlər — bölünən 500-dən artıq cins və 1000-dən artıq müxtəlif növ kələz məlumdur. Onların qalıqları hələ də kəşf olunur.

Dinozavr dərrakəsi paleontoloqlar üçün uzun müddət mübahisə mövzusu olub. Quş olmayan dinozavrlar əvvəl dərrakəsiz heyvanlar sayılmış, ancaq Dinozavr intibahından sonra onlara qiymət verilmişdir. Dinozavr dərrakəsi haqqındakı bu yeni optimizmin qaynağı Yura dövrü parkı kimi məşhur əsərlərdə nümayiş edilən həddindən artıq şişirdilmiş təsvirlərdir. Paleontoloqlar hal-hazırda dinozavrları sürünənlər üçün çox ağıllı, ancaq müasir məməlilər qədər ağıllı olmayan heyvan hesab edir. Bəziləri iddia edir ki, əgər Təbaşir-Paleogen nəsil kəsilməsi baş verməsəydi, kiçik teropodların dərrakəli formaları insan səviyyəsində intelektə təkamül edə bilərdi. Dinozavr nevrologiyası haqqnda yanlış təsəvvürlərə steqozavrlar və zauropodların çanağında ikinci beyinləri olması fikri daxildir. == Dinozavr beyninin həcmi və kütlə indeksi == Dinozavrlarda beyin həcminin bədən kütləsi ilə müqayisəsi beyin ölçüsünün endokranın həcmi qədər olduğunu təyin edib. Ancaq müasir sürünən cinsi Sphenodonun beyni öz endokranının yalnız yarısını doldurur. Bəzi paleontoloqlar bu əlli faiz qiymətləndirilməsini dinozavr beyninin həcmini hesablayanda istifadə edir. Başqaları endokran səthdəki detallardan bəzi sürünən qalıqlarının beyinlərinin endokranın daha böyük hissəsini əhatə etdiyini müəyyənləşdirib.

Dinozavr növlərinin siyahısı — bu siyahıda yalnız Dinozavr növləri öz əksini tapmışdır (quşları çıxmaq şərti ilə) 2008-ci ildə Maykl Benton tərəfindən aparılan araştırmalar göstərdi ki, 2004-ci ilə qədər 1401 dinazavr növü məlum olmuşdur Son on illikdə növlərin sayında artım vardır. Aşkarlanan yeni dinozavr skletləri sayın artmasına səbəb olur. Azərbaycanda Dinozavr skletlərinə təsadüf etmək mümkünsüzdür. Səbəb isə onların yaşadığı dövrdə ümumilikdə Qafqaz ərazisinin suyun altında olmasıdır. Ola bilsin ki, suda yayılmış canlıların qalıqları tapıla bilər Mənası: nomen dubium — Bu dəqiq olmayan mənasını verir. nomen nudum — Quru adlar. Növün elmi jurnalda çap edilmədiyi üçün elmi ad sayılmayan adıdır. == A == Aachenosaurus — Аахеnоzavr; nomen dubium Aardonyx — Aardaniks «Abdallahsaurus» — nomen nudum; çox guman ki Brахиоzavr və ya Giraffatitan Abelisaurus — Аbеliзаvr Abrictosaurus — Abriktozavr Abrosaurus — Abrozavr Abydosaurus — Abidozavr Acanthopholis — Akontopilis; nomen dubium Achelousaurus — Axelouzavr Achillesaurus — Ahillеzavr Achillobator — Аhillоbator «Acracanthus» — Akrakant, nomen nudum; sm. Acrocanthosaurus Acristavus Acrocanthosaurus — Аkrоkаntоzavr Adamantisaurus — Adamatizatr Adasaurus — Adazavr Adeopapposaurus — Аdеоpаppоzavr Aegyptosaurus — Eqiptozavr Aeolosaurus — Eolozavr Aepisaurus — Epizavr; nomen dubium Aerosteon — Erosteon Aetonyx — Etoniks, nomen dubium; Kiçik sinonim Massospondylus Afrovenator — Afrevenator Agathaumas — Аqаtаumаs; nomen dubium, sininimi Nedoceratops və ya Torosaurus — Torozavr Agilisaurus — Аqilizavr Agnosphitys — Аqnоsfitis Agrosaurus — Аqrоzavr, nomen dubium; kiçik sinonim Thecodontosaurus Agujaceratops — Agustinia — Aqustiniya Ahshislepelta — «Airakoraptor» — Аirakorantor; nomen nudum Ajkaceratops — Аykаsеrаtоps Alamosaurus — Alamozavr «Alashansaurus» — nomen nudum; sinonim. Shaochilong Alaskacephale — Аlskаçеfal Albalophosaurus — Аlbаlоfоzavr Albertaceratops — Albertaseraptor Albertonykus — Albertonik Albertosaurus — Albertozavr Albinykus — Albinik Albisaurus — Albizavr Alectrosaurus — Alektrozavr Aletopelta — Аlеtоpеltа Algoasaurus — Аlqоаzavr Alioramus — Alioram Aliwalia — Alibaliya Allosaurus — Аllоzavr Alocodon — Alokodon Altirhinus — Altirin Altispinax — Аltispinаks Alvarezsaurus — Alvareszavr Alwalkeria — Alvakeriya Alxasaurus — Аlksаzаvr Amargasaurus — Amarqazavr Amargatitanis — Amarqatitan Amazonsaurus — Amozonzavr Ammosaurus — Ammozavr Ampelosaurus — Аmpеlоzavr Amphicoelias — Amfiçeliya «Amphicoelicaudia» — nomen nudum «Amphisaurus» — Аmfizavr; sinonimi Anchisaurus Amtocephale— Amtosefal Amtosaurus — Amtozavr Amurosaurus — Amurozavr Amygdalodon — Amiqdaladon Anabisetia — Anabizetiya Anasazisaurus — Anazazizavr Anatosaurus — Anatozavr Anatotitan — Anatation Anchiceratops — Аnhiseratops Anchiornis — Anhiornis Anchisaurus — Аnhiozavr Andesaurus — Andezavr Angaturama — Anqaturama «Angloposeidon» — Аnqloposeydon Angolatitan — Аnqolatitan Angulomastacator — Аqulomastakator Aniksosaurus — Aniksozavr Animantarx — Аnimantarks Ankistrodon — Аnkistrodon Ankylosaurus — Аnkilozavr Anodontosaurus — Аnodontozavr Anoplosaurus — Аnоplozavr Anserimimus — Аnserimim Antarctopelta — Аntarktopelta Antarctosaurus — Antarktozavr Antetonitrus — Аtetonitr Antodemus — Аntоdеm Antrodemus — Аntrodem sinonim Allosaurus Apatodon — Apatodon Apatosaurus — Apatozavr Appalachiosaurus — Аppalaçiozavr Aragosaurus — Araqozavr Aralosaurus — Aralozavr «Araucanoraptor» — Аraukanoraptor nomen nudum; Neuquenraptor Archaeoceratops— Аrxeoseratops Archaeodontosaurus— Аrxeodontozavr «Archaeoraptor» — Аrxeoraptor Archaeornis — Аrxeornis Archaeornithoides — Аrheornitoid Archaeornithomimus — Аrheornitomim Archaeovolans — Аrheovolans Arctosaurus — Arktozavr Arcusaurus — Arkuzavr Arenysaurus — Arenizavr Argentinosaurus — Argentinozavr Argyrosaurus — Arqirozavr Aristosaurus — Aristozavr Aristosuchus — Aristozux «Arkanosaurus» — Аrkanozavr; digər adı Arkansaurus «Arkansaurus» — Аrkanzavr nomen nudum Arkharavia — Аrharaviya Arrhinoceratops — Аrrinoseratops Arstanosaurus — Аrstannozavr Asiaceratops — Аsiyaseratops Asiamericana — Аsiyamerikаnа Asiatosaurus — Asiyatozavr Astrodon — Astrodon Astrodonius — Аstrodonius Astrodontaurus — Аstrodontozavr Asylosaurus — Аzilozavr Atacamatitan — Аtakamatitan Atlantosaurus — Atlantozavr Atlasaurus — Atlazavr Atlascopcosaurus — Аtlaskopkozavr Atrociraptor — Аtrosiraptor Atsinganosaurus — Аtsinqanozavr Aublysodon — Аvblizodon Aucasaurus — Аvkаzаvr «Augustia» — Аvqustiya Auroraceratops — Аvroraseratops Australodocus — Аsstralodok Australovenator — Аvtralovenator Austrocheirus — Аvstroheyr Austroraptor — Аvstroraptor Austrosaurus — Аvstrozavr Avaceratops — Аvаsеrаtоps «Avalonia» — Аvаlоniya; sm.

Bu siyahıda Avstraliya və Antarktika bölgəsindəki fosilləri ilə tapılan dinozavrları tapa bilərsiniz. == Avstraliya və Antarktika dinozavrları siyahısı == == Cədvəlin izahı == == Həmçinin == Buradakı dinozavrlar, Dinozavr növlərinin siyahısında da yer alır. Dinozavr fosillərinin Avstraliyada və ya Antarktidada tapılmağı ehtimal olunur. == Zaman qrafiki == Bu qrafikada yuxarıda sıralanan müəyyən dinozavrların yaşadığı ehtimal edilən dövrləri təsvir olunur.

Bu siyahıda Avstraliya və Antarktika bölgəsindəki fosilləri ilə tapılan dinozavrları tapa bilərsiniz. == Avstraliya və Antarktika dinozavrları siyahısı == == Cədvəlin izahı == == Həmçinin == Buradakı dinozavrlar, Dinozavr növlərinin siyahısında da yer alır. Dinozavr fosillərinin Avstraliyada və ya Antarktidada tapılmağı ehtimal olunur. == Zaman qrafiki == Bu qrafikada yuxarıda sıralanan müəyyən dinozavrların yaşadığı ehtimal edilən dövrləri təsvir olunur.

Buz dövrü: Dinozavrların şəfəqi (ing. Ice Age: Dawn of the Dinosaurs) - 2009-cu ildə istehsal olunmuş animasiyadır. == Məzmun == Sid öz ailəsini qurmaq istəyir. O, yumurtaları tapır. Tezliklə bu yumurtalardan dinozavr balaları çıxır. Qəzəblənmiş ana dinozavr balalarını tapır və onları Sidlə birlikdə dinozavrların yaşadığı yeraltı dünyasına aparır. Onun dostları gecikmədən Sidi xilas etməyə yollanırlar...

Buz dövrü: Dinozavrların şəfəqi (ing. Ice Age: Dawn of the Dinosaurs) - 2009-cu ildə istehsal olunmuş animasiyadır. == Məzmun == Sid öz ailəsini qurmaq istəyir. O, yumurtaları tapır. Tezliklə bu yumurtalardan dinozavr balaları çıxır. Qəzəblənmiş ana dinozavr balalarını tapır və onları Sidlə birlikdə dinozavrların yaşadığı yeraltı dünyasına aparır. Onun dostları gecikmədən Sidi xilas etməyə yollanırlar...

Buz dövrü: Dinozavrların şəfəqi (ing. Ice Age: Dawn of the Dinosaurs) - 2009-cu ildə istehsal olunmuş animasiyadır. == Məzmun == Sid öz ailəsini qurmaq istəyir. O, yumurtaları tapır. Tezliklə bu yumurtalardan dinozavr balaları çıxır. Qəzəblənmiş ana dinozavr balalarını tapır və onları Sidlə birlikdə dinozavrların yaşadığı yeraltı dünyasına aparır. Onun dostları gecikmədən Sidi xilas etməyə yollanırlar...

Dinozavrlar (lat. Dinosauria) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid heyvan kladı. Dinozavrlar Mezozoy erasında Yer kürəsində hakim olan və Trias dövrünün sonlarından başlayaraq Təbaşir dövrünün sonunadək 160 milyon il mövcud olmuş quruda yaşayan onurğalı heyvanlardır. İndiyə qədər yaşamış ən böyük dinozavr, uzunluğu 37 metrdən çox olan və 70 tona qədər çəkisi olan Pataqotitan idi. Ən çox bilinən dinozavr isə Triannozavrdır və adı "tiran kərtənkələ kralı" mənasına gəlir. Alimlər hesab edirlər ki, asteroidin düşməsi nəticəsində yaranan kütləvi yox olma hadisəsi təxminən 65 milyon il əvvəl dinozavrların əksəriyyətinin məhv olmasına səbəb olub. Təbaşir və Paleogen dövrlərinin sərhədində geoloji baxımdan qısa zaman kəsiyində heyvanların və bitkilərin genişmiqyaslı və kütləvi yox olması zamanı dinozavrların böyük əksəriyyəti məhv olmuşdur. Daşlaşmış dinozavr qalıqları bütün qitələrdə aşkar olunmuşdur. Hazırda paleontoloqlara 2 şərti qrupa — ətyeyənlər və otyeyənlər — bölünən 500-dən artıq cins və 1000-dən artıq müxtəlif növ kələz məlumdur. Onların qalıqları hələ də kəşf olunur.

Quşçanaqlılar (lat. Ornithischia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid heyvan dəstəsi. Quşçanaqlılar bitki ilə qidalanan dinozavrlardır; ikişaxəli qasıq sümüklərindən ibarət olan dördşüalı çanaq nahiyəsi və nisbətən inkişaf etmiş qabaq ayaqları olmuşdur. Bəzilərində dişlərinin sayı 1000-ə çatır. Həyat tərzinə görə quşçanaqlı dinozavrlar amfibiotik — quruda və dayaz kontinental su hövzələrində yaşamağa uyğunlaşmış ikiayaqlı, zirehi olmayan (iqvanodontid, ördəkburun), quşayaqlı dinozavrlara və yerüstü dördayaqlı və ikiayaqlı, bədənləri sümük lövhəcik, buynuz törəmələri və buynuzlarla örtülmüş çanaqlılara (steqozavrlar, ankilozavrlar, seritopslar) bölünürlər. Quşçanaqlı dinozavrlar (Gec Yura — Gec Təbaşir) bataqlıqlı meşələrdə və sahil sularında yayılmışdı. Alt Təbaşir çökmələrində qalıqları tapılan iqvanodontların (İquanodon) bədəninin uzunluğu 5 m-ə çatırdı; dal ayaqları üçbarmaqlı olmuşdur. Bəzi formalarda ətraf barmaqları üzgəc pərdəsi ilə bir-birinə birləşmişdir (Saurolophus). Yura dövründə yaşamış, uzunluğu 6 m-ə çatan steqozavrlar dördayaqlı, kiçik kəlləli heyvanlar idi. Onların bel hissəsində skelet sümüyü ilə əlaqəsi olmayan iki cərgə iri sümük lövhələri, quyruğun üzərində isə sivri sümüklər yerləşirdi (Stegosaurus).

Yabba-Dabba dinozavrları — Amerikan animasiya serialı və Çaxmaqdaşlar orijinal serialının spin-offudur. Mağara Uşaqları kimi, cizgi serialı Daş dövrü ndə çoxlu macəra yaşamaq üçün Dinozavra qoşulan və ən yaxın dost olan Çınqıl Çaxmaqdaş ilə Bam Bam Dağıntının həyatları haqqındadır. Serial Boomerang IPTV abunə xidməti nin bir hissəsi kimi yayımlanmaq üçün planlaşdırılmışdır. Bu serial Uilyam Hanna ilə Cozef Barberanın ölümü və Hanna-Barbera studiyasının qapanışından sonra 17 il yayımlanan Dağıntılar serialından əvvəl Çaxmaqdaşlar teleserialının birinci serialı ola bilərdi. Cessika DiÇiko — Çınqıl Çaxmaqdaş İlay Henri — Bam Bam Dağıntı Cef Berqman — Fred Çaxmaqdaş Tress MekNilli — Uilma Çaxmaqdaş Kevin Maykl Riçardzon — Barni Dağıntı Qri Qriffin — Betti Dağıntı Erik Bauza — Dino, Böyük Qazo Tom Micalis — Kapitan Mağara Adamı Yabba-Dabba dinozavrları ilk dəfə 2016-cı il də istehsala başladı. Serial əvvəlcə 2019 üçün planlaşdırılmış tarixlə 2018-ci ilin may ayında elan edildi. 2018-ci ilin avqust ayında serialdan bir animatik yükləndi. 2018-ci ilin sentyabr ayında "Ot həmişə naharda" (ing. The Grass Is Always Dinner) seriyası Boomerangın bülleteninə bir baxış hissəsi kimi daxil oldu. Seriya sonra yayıldı və müxtəlif vebsaytları tərəfindən paylaşıldı.

Buz dövrü: Dinozavrların şəfəqi (ing. Ice Age: Dawn of the Dinosaurs) - 2009-cu ildə istehsal olunmuş animasiyadır. == Məzmun == Sid öz ailəsini qurmaq istəyir. O, yumurtaları tapır. Tezliklə bu yumurtalardan dinozavr balaları çıxır. Qəzəblənmiş ana dinozavr balalarını tapır və onları Sidlə birlikdə dinozavrların yaşadığı yeraltı dünyasına aparır. Onun dostları gecikmədən Sidi xilas etməyə yollanırlar...

Buz dövrü: Dinozavrların şəfəqi (ing. Ice Age: Dawn of the Dinosaurs) - 2009-cu ildə istehsal olunmuş animasiyadır. == Məzmun == Sid öz ailəsini qurmaq istəyir. O, yumurtaları tapır. Tezliklə bu yumurtalardan dinozavr balaları çıxır. Qəzəblənmiş ana dinozavr balalarını tapır və onları Sidlə birlikdə dinozavrların yaşadığı yeraltı dünyasına aparır. Onun dostları gecikmədən Sidi xilas etməyə yollanırlar...