I
(Qazax)
1. qayadan qopub yuvarlanan daş
2. uşaqların dağdan üzüaşağı dığırtdıqları daş. – Gəlin gedəx’, hel dığırrıyax
◊ Hel qoymax – dağdan üzüaşağı daş yuvarlatmaq. – Ay uşaxlar, gəlin, gedəx’ hel qoyax
II
(Naxçıvan)
qadınların boyunlarına bağladıqları rombşəkilli qızıl boyunbağı
III
(Çənbərək)
böyük, yekə. – Bir hel cü:yr vurmuşdu Qarasim, amba daηdı, heş kimə demədi
Abdullah Hel Baki
Abdullah Hel Baki (1 avqust 1989) — Banqladeşli atıcı. Abdullah Hel Baki Banqladeşi 2016-cı ildə XXXI Yay Olimpiya Oyunlarında təmsil etdi.
== Karyerası ==
Abdullah Hel Baki birinci dəfə Olimpiya Oyunlarına 2016-cı ildə qatıldı. O, Rio-de-Janeyroda baş tutan XXXI Yay Olimpiya Oyunlarında kişilər 10 m məsafəyə pnevmatik tapança yarışında iştirak etdi. Ümumilikdə 621.2 xal toplayaraq 25-ci yeri tutdu və finala vəsiqə qazana bilmədi.
Hel (varlıq)
Hel (q.skan. Hel) — german-skandinav mifologiyasında ölülər diyarının hakimi (Helheym), Loki və div Anqrbodanın qızı, üç xtonik varlıqdan biri.
Hel Snorri Sturluson tərəfindən XII əsrdə ənənəvi mənbələr əsasında yazılmış "Böyük Edda" və "Kiçik Edda" əsərlərində təsvir olunmuşdur. Əlavə olaraq, IX əsrə aid "Yer dairəsi" əsərində və X əsrə aid "Egil saqası"nda onun adı çəkilir. XII əsrdə Sakson Qrammatik tərəfindən latın dilində yazılmış "Danların əməlləri" əsərində ona adətən "Hel" deyə xitab edilir. Hel Xalqların böyük köçü dövrünə aid bir çox brakteatda təsvir olunmuşdur.
Hel "Böyük Edda", "Kiçik Edda" və "Yer dairəsi" əsərlərində Lokinin qızı hesab edilir. "Kiçik Edda" əsərinin bir parçası olan "Uzaqgörən Qülvi" kitabında Helin tanrı Odin tərəfindən Niflheymdə yerləşən Helheymə hakim təyin edilmiş olduğu qeyd edilmişdir. Həmin mənbədə onun xarici görünüşünün yarı-göy və yarı-dəri rəngli olduğu, eləcə də üzügülməz, pəjmürdə bir görünüşə malik olduğu yazılmışdır. "Böyük Edda" əsərində Helin ölülər diyarında ucsuz-bucaqsız mülklərə, çoxlu qulluqçuya hakimlik etdiyi və tanrı Baldrı diriltmə cəhdində böyük rolu olduğu yazılmışdır.
"Qaraheybət" aviasiya poliqonunda helikopter qəzası
Qaraheybət helikopter qəzası və ya Qaraheybət faciəsi — Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DSX) hərbi helikopterinin Xızı rayonu ərazisində yerləşən "Qaraheybət" aviasiya poliqonunda təlim uçuşları yerinə yetirərkən qəzaya uğraması. İlkin məlumatlara görə, helikopterin qəzaya uğraması nəticəsində 14 nəfər həlak olmuş, 2 nəfər isə yaralanmışdır. Bu, Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanlarının tarixindəki ən böyük aviasiya qəzasıdır.Qəzadan dərhal sonra DSX-nin və Baş Prokurorluğun rəhbər heyəti hadisə yerinə getmişdir. Baş Prokurorun birinci müavini ədliyyə general-mayoru Elçin Məmmədovun rəhbərliyi ilə hadisə haqqında istintaq başlanılmışdır. Hadisənin səbəbi hələ də araşdırılır.Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və vitse-prezident Mehriban Əliyeva, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və ölkədəki digər siyasi xadimlər, xarici ölkələrin Azərbaycandakı səfirlikləri, eləcə də beynəlxalq qurumlar tərəfindən hadisədə həlak olan şəxslərin doğmalarına və yaxınlarına başsağlığı verilmişdir.
== Zəmin ==
"Mi-17" tipli hərbi helikopter DSX-nin arsenalına təxminən 2011-ci ildə daxil edilmişdir. Bu helikopterin təyinatı quru qoşunların mobilliyinin artırılmasına və döyüş meydanında atəş dəstəyinin verilməsinə hesablanmışdır. DSX-nin aviasiya sistemində "Mi-17" bütün variantlarda istifadə olunur. Sərhəd zastavaları müxtəlif relyef quruluşuna malik ərazilərdə olduğu üçün, ucqar nöqtələrə məhz sözügedən helikopter vasitəsilə gedilir. Hadisə nəticəsində yaralanan Emil Cəfərova görə, "Mİ-17" dünyada ən universal helikopterlərdən biridir.
A.Heller
Amos Artur Heller (ing. Amos Arthur Heller, 1867, ABŞ — 1944, ABŞ) — amerika botaniki. Herbari kolleksiyaçısı.
== Əsərləri ==
"Observations on the ferns and flowering plants of the Hawaiian Islands" A.A.Heller, Minnesota Botanical Studies. 1897.
"Catalogue of North American plants North of Mexico, exclusive of the lower Cryptogams" Amos Arthur Heller 1898.
AGM-114 Hellfire
AGM-114 Hellfire (Helicopter launched fire-and-forget) bir vertolyotdan atılan yarı aktiv idarə olunan atəş aç və unut tipli tank və gəmi əleyhinə bir döyüş raketidir. Onun məsafəsi 8 kilometrdir. Bir tank qatili kimi məşhurdur. NATO ölkələrində rast gəlinir. Apache helikopterinin Longbow adlı versiyası ilə radar kilidləməli olaraq istifadə edilə bilər. Beləliklə, raket göndərildikdən sonra hədəfi lazerlə qeyd etməyə ehtiyac qalmır və helikopter oradan uzaqlaşa bilər və ya fərqli hədəflərə raketlər göndərə bilər.
AS532 helikopterinin qəzası (2021)
AS532 vertolyotunun qəzası — Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus "Eurocopter AS532 Cougar" vertolyotunun 4 mart 2021-ci il tarixində, Türkiyənin Bitlis vilayətində yerləşən Tatvan qəsəbəsinin yaxınlıqlarında qəzaya uğraması ilə baş verən aviasiya hadisəsi. Qəza nəticəsində vertolyotdakı 11 Türkiyə hərbçisi həlak olmuş, ikisi isə yaralanmışdır. Qəza zamanı ilk öncə yaralanan dörd hərbi qulluqçu xəstəxanaya yerləşdirilmiş, onlardan 8-ci Korpus komandiri general-leytenant Osman Erbaş da daxil olmaqla ikisi aldığı yaralardan vəfat etmişdir.
== Qəza ==
Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus "Eurocopter AS532 Cougar" vertolyotu Qrinviç saatı ilə 10:55-də Türkiyənin şərqində yerləşən Bingöldən havaya qalxmışdır. Helikopter türk ordusunun ABŞ və Avropa İttifaqı tərəfindən terror təşkilatı olaraq təyin edilmiş Kürdüstan Fəhlə Partiyasının (PKK) silahlılarına qarşı mübarizə apardığı regiona, Türkiyənin əsasən kürdlərin yaşadığı Bitlis vilayətindəki Tatvan qəsəbəsinə gedirdi. Qrinviç saatı ilə 11:25 radələrində vertolyot ilə əlaqə kəsilmişdir. Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi (MMN) vertolyotun Tatvan qəsəbəsi yaxınlığındakı kənd ərazisinə düşdüyünü açıqlamışdır. Qəza qarla örtülmüş və dumanlı dağlıq bölgədə baş vermişdir.Qəza nəticəsində 8 türk hərbçisi yerindəcə həlak olmuş, digər 5 hərbçi isə yaralanmışdır. Yaralanan hərbçilər dərhal xəstəxanaya yerləşdirilmiş, onlardan 8-ci Korpus komandiri general-leytenant Osman Erbaş da daxil olmaqla ikisi aldığı yaralardan vəfat etmişdir.
== Nəticə ==
Qəza barədə məlumatı Türkiyə MMN açıqlamışdır.
Abraham Van Helsinq
Abraham Van Helsinq (ing. Abraham Van Helsing) - Brem Stoker tərəfindən 1897-ci ildə yazılmış Drakula əsərinin personajıdır.
Ageratina helenae
Ageratina helenae (lat. Ageratina helenae) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin ageratina cinsinə aid bitki növü.
Airbus Helicopters
Airbus Helicopters — Airbus şirkətinin helikopter istehsal edən hissəsi. Gəlirləri və turbin vertolyotların hazırlanması baxımından sənayedə ən böyüyüdür. Baş ofisi Marsel Provans Hava Limanında yerləşir.
Aloe helenae
Aloe helenae (lat. Aloe helenae) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin asfodelinakimilər fəsiləsinin əzvay cinsinə aid bitki növü.
Amos Arthur Heller
Amos Artur Heller (ing. Amos Arthur Heller, 1867, ABŞ — 1944, ABŞ) — amerika botaniki. Herbari kolleksiyaçısı.
== Əsərləri ==
"Observations on the ferns and flowering plants of the Hawaiian Islands" A.A.Heller, Minnesota Botanical Studies. 1897.
"Catalogue of North American plants North of Mexico, exclusive of the lower Cryptogams" Amos Arthur Heller 1898.
Amos Artur Heller
Amos Artur Heller (ing. Amos Arthur Heller, 1867, ABŞ — 1944, ABŞ) — amerika botaniki. Herbari kolleksiyaçısı.
== Əsərləri ==
"Observations on the ferns and flowering plants of the Hawaiian Islands" A.A.Heller, Minnesota Botanical Studies. 1897.
"Catalogue of North American plants North of Mexico, exclusive of the lower Cryptogams" Amos Arthur Heller 1898.
Aquila heliaca
Məzar qartalı (lat. Aquila heliaca) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qırğıkimilər dəstəsinin qırğılar fəsiləsinin qartal cinsinə aid heyvan növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.
== Təsviri ==
Qanadları enli, böyük qartaldır. Ümumi rəngi tünd-qonurdur. Amma başında sarı “papağı”, çiyinlərində isə ağ xallar birləşib, uzunsov "güzgü" əmələ gətirib. Səsi it hürməsini xatırladır.
== Yayılması ==
Avropada və Asiyada yayılıb, qışlamaq üçün Afrikaya qədər miqrasiya edir. Azərbaycanda dağətəyi sahələrdə nəsil verir, düzənlərdə qışlayır.
== Yaşayış yeri və həyat tərzi ==
Qaya, yarğan və seyrək ağac olan sahələrdə nəsil verir.
Ascyrum helianthemifolium
Hypericum mutilum (lat. Hypericum mutilum) — dazıkimilər fəsiləsinin dazı cinsinə aid bitki növü.
== Sinonim ==
Ascyrum cruciatum St.-Lag.
Ascyrum crux-andreae L.
Ascyrum helianthemifolium Spach
Ascyrum linifolium Spach
Ascyrum michauxii Spach
Ascyrum plumieri Bertol.
Ascyrum spathulatum Spach
Brathys euphorbioides Spach
Brathys quinquenervia Spach
Hypericoides crux-andreae (L.) Poir.
Hypericum blentinense (P. Savi) Walp.
Hypericum crux-andreae (L.) Crantz
Hypericum euphorbioides A. St.-Hil.
Hypericum euphorbioides var. floribundum A. St.-Hil.
Hypericum euphorbioides var.
Aster helenium
Uca andız (lat. Inula helenium) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin andız cinsinə aid bitki növü.
== Botaniki xarakteristikası ==
Hündürlüyü (60) 80–150 sm və daha hündür olan, gövdəsi düzduran, qalın, şırımlı, qısa tüklü, yuxarı hissədə qalxanşəkilli və ya uzun ensiz salxımşəkilli süpürgə şəklində süpürgəvari budaqlanan çoxillik iri ot bitkisidir. Yarpaqları iridir, uzunluğu 40–50 sm, üst tərəfdən zəif tüklü və ya çılpaq, alt tərəfdən sıx yumşaq məxmər tüklüdür, aşağı yarpaqları saplaq üzərindədir, uzunsov-elliptik, xırda dişli və ya mişarlı, yuxarı yarpaqları oturaqdır, uzunsov-yumurtaşəkilli, sivriləşmiş, qaidəsi ürəkşəkilli, yarımgövdə həcmini artırandır. Səbətləri çoxsaylı deyil, iridir, eni 20–35 mm olub, qismən uzun saplaq üzərindədir. Qının bayır yarpaqcıqları otşəkilli, çoxsaylı, demək olar ki, qalın dərilidir, yumurtaşəkilli, boz keçə tüklü, uzunluğu 1–2 (2,5) sm-dir, ortadakılar enli tünd törəməlidir, daxili yarpaqcıqları daha ensiz, kürəkşəkilli və kütdür. Dilcikşəkilli çiçəkləri sarı rəngli, çoxsaylı, ensiz xətvaridir, təpə hissədə sivriikidişlidir, qından uzundur. Toxumlarının uzunluğu 4–5 mm, prizmaşəkillidir, çılpaqdır; kəkili qəhvəyi rəngli, 2–2,5 dəfə toxumdan uzundur. İyun-sentyabr ayında çiçəkləyir, avqust-oktyabr aylarında meyvə verir.
== Azərbaycanda yayılması ==
Samur-Şabran oval., BQ (Quba), BQ şərq, BQ qərb, KQ mərkəzi, KQ şimal, KQ cənub, Nax.
Aşina Helu
Xallıq İşbara Yabqu xaqan (əsl adı Aşina Helu 阿史那賀魯, taxt adı İşbara xaqan 沙缽略可汗) — Nuşibilər tərəfindən dəstəklənən Qərbi Göytürk xaqanlığı xaqanı. Son müstəqil xaqandır.
== İlk illəri ==
Atası Qafqaz tudunu Böri şad idi. Yabqu titulunu 633-cü ildə Nişa Tulu xaqandan almışdı. Nuşibilərin dəstəyi ilə İrbis Şekuy xaqana qarşı 646-cı ildə üsyana cəhd etmiş, lakin məğlub olub Çinə qaçmışdı. 651-ci ildən öncə isə Tan sülaləsində bir sərkərdə idi.
== Xaqanlığa gəlişi ==
651-ci ildə Çinə üsyan edərək xaqan olmuşdu. Xaqanlığa gəldikdən sonra İşbara Teriş xaqanın ayırdığı Nuşibi aymaklarına teginlər təyin etmişdi:
Asiqi Küyü Tegin
Qeşu Küye Tegin
Basayqan Dunşibo Tegin
Asiqi Nişu Tegin
Qeşu Çoban TeginTulu aymaklarına isə çorlar təyin etmişdi:
Çumuqun Çor
Xuluvu Kyüe Çor
Neşetidun Çor
Tuçişi Xeloşi Çor
Şunişi Çoban Çor.
== Sonrakı illəri ==
Xaqanlığı əvvəl Tan sülaləsi ilə dost şəraitdə idarə edən xaqan getdikcə işğalçı siyasətə keçdi. 651-ci ilin payızı Çinin qərbinə - indiki Sincan və Qansuya hücuma keçdi.
Baccharis helichrysoides
Baccharis helichrysoides (lat. Baccharis helichrysoides) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin bakxaris cinsinə aid bitki növü.
Banksia heliantha
Banksia heliantha (lat. Banksia heliantha) — bitkilər aləminin proteyaçiçəklilər dəstəsinin proteyakimilər fəsiləsinin banksiya cinsinə aid bitki növü.
Basedowia helichrysoides
Basedowia (lat. Basedowia) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid biki cinsi.
== Növləri ==
Basedowia tenerrima (F.Muell. & Tate) J.M.Black yeganə növ.
== Növün sinonimləri ==
Basedowia helichrysoides E.Pritz.
Calomeria tenerrima (F.Muell. & Tate) Heine
Humea tenerrima F.Muell.
Bell Textron Helicopter
Əsas mərkəzi Texasın Fort-Uort şəhərində yerləşən ABŞ-yə məxsus olan hava-kosmik fəza məhsulları istehsalı ilə məşğul olan bir şirkətdir. Textron şirkətinin bir qanadı olan Bell şirkəti hərbi pərli qanadlı təyyarələr (rotorcraft) və mülki helikopterlərin istehsalı ilə məşğul olur. Bell şirkəti həmçinin dünya miqyasında müxtəlif ölkələrin hava qüvvələri üçün təlimlər keçir və onlara dəstək verir
"Bell Helicopter Textron Inc." şirkəti ABŞ-nin aerokosmik avadanlıqlar istehsal edən çoxsaylı kompaniyalarından biridir. Şirkətin mənzil qərargahı Texas ştatının Fort Uert şəhərində yerləşir. Fort Uert və Amarillo şəhərində və onun ətrafında hərbi məqsədli, Kanadanın Kvebek şəhərin yaxınlığındakı Mirabel qəsəbəsində isə kommersiya məqsədli helikopterlər istehsal edilir. "Bell" bütün dünyada təlim və dəstək xidmətləri də göstərir.
Şirkət 1935-ci il iyulun 10-da Nyu-Yorkun Buffalo şəhərində Lorens Dayl Bel tərəfindən "Bell Aircraft Corporation" kimi təsis edilib. Şirkət döyüş təyyarələrinin layihələndirilməsini və hazırlanmasını həyata keçirməyi nəzərdə tuturdu. Onların ilk məhsulları arasında bombardmançılara qarşı mübarizə aparmaq üçün nəzərdə tutulan iki mühhərikli XFM-1 "Airacuda" və P-39 "Airacobra" qırıcıları da yer alırdı. Sonradan XFM-1 "Airacuda" və P- 39 "Airacobra" qırıcılarını şirkətin istehsal etdiyi, ABŞ-nin ilk reaktiv "P-59 "Airacomet" və P- 63 "Kingcobra" kimi yeni nəsil qırıcılar əvəz etdi.
Buddleja heliophila
Buddleja delavayi (lat. Buddleja delavayi) — buddlejaceae fəsiləsinin buddleya cinsinə aid bitki növü.
Bulbophyllum heldiorum
Bulbophyllum heldiorum (lat. Bulbophyllum heldiorum) — səhləbkimilər fəsiləsinin bulbofillium cinsinə aid bitki növü.
Bulbophyllum helenae
Bulbophyllum helenae (lat. Bulbophyllum helenae) — səhləbkimilər fəsiləsinin bulbofillium cinsinə aid bitki növü.