SÖKMƏ

Müinəddövlə Sökmən bəy (1098-1104) – Artuqlu sülaləsindən Türk sərkərdəsi və hökmdarı. Atası Artuq bəyin 1091-ci ildəki ölümünden sonra Böyük Səlcuq İmperiyası tərəfindən Qüds valiliyi Sökmən bəyə verildi. Sökmen bəy avqust 1096-cı ilədək bu vəzifədə qaldı. 1098-ci il və 1104-cü illər arasında Artuqlu bəyliyinin bir qolu olan Sökmənoğullarının qurucusu olaraq Hasankeyf bəyliyini idarə etdi. May 1104-cü ildə Harranı mühasirə edərək Mosul yönündə irəliləmək surətiylə Bağdadı fəth etmək isteyen səlibçilər tərəfindən idarə olunan Urfa qaraflığının qrafları Baudouin du Bourg və Josselin de Courtenayni Harran döyüşündə (Belih çayı döyüşü) ağır bir məğlubiyyətə uğratdı və əsir etdi. Oktyabq 1104-cü ildə Şam yaxınlarındaki Karyateyndə öldü.

Sökmənabad mahalı — Xoy xanlığının mahalı. Ələnd mahalının şimalında yerləşirdi. Uzun müddət Xoyb xanlığında hakimiyyətdə olan Dünbüli tayfa başçılarının ilk məskəni kimi tanınırdı. Sahəsi — Əhalisi — Yaranması — 1747-ci il Paytaxtı— Sökmənabad kəndistanı Sərhədləri — 1725-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Azərbaycan vilayətinin Xoy livasının nahiyəsi Şərəf xan yazır ki, Şah I Təhmasib(1524—1576) Xoy və Sökmənabad şəhərlərinin, eləcə də onların ətraf ərazilərinin idarəçiliyini dümbülü tayfasına vermişdi və onların hakimliyi atadan oğula keçirdi. Bu imtiyaz Şah Təhmasibin oğlu Məhəmməd Xudabəndənin (1578—1587) dövründə də davam etmişdir. Dümbülü tayfasının əmiri Hacı bəyin vəfatından sonra Məhəmməd Xudabəndə onun oğlu Əli bəyi bu vəzifəyə təyin edir, Süleyman-Saray mahalını və Abanay mahalının yarısını da onun idarəsinə verir. Müəllif yazır: “O, (Əli bəy-N.Ə.) həmin vilayətin əmiri olaraq Şərurda bir neçə il yoxsulluq içində yaşadı. Çünki həmin vilayət qarmaqarışıqlıqlar nəticəsində süquta uğramış və boşalmışdı, heç bir gəlir vermirdi. Naxçıvana tabe olan Şərur və Dərəyi Əlkisin vergilərindən müəyyən məbləğ alırdı və burada, Şərurda da öldü” (Ş.Bidlisi, “Şərəfnamə”, I c., M, 1967, səh 362).

Sökmənabad mahalı — Xoy xanlığının mahalı. Ələnd mahalının şimalında yerləşirdi. Uzun müddət Xoyb xanlığında hakimiyyətdə olan Dünbüli tayfa başçılarının ilk məskəni kimi tanınırdı. Sahəsi — Əhalisi — Yaranması — 1747-ci il Paytaxtı— Sökmənabad kəndistanı Sərhədləri — 1725-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Azərbaycan vilayətinin Xoy livasının nahiyəsi Şərəf xan yazır ki, Şah I Təhmasib(1524—1576) Xoy və Sökmənabad şəhərlərinin, eləcə də onların ətraf ərazilərinin idarəçiliyini dümbülü tayfasına vermişdi və onların hakimliyi atadan oğula keçirdi. Bu imtiyaz Şah Təhmasibin oğlu Məhəmməd Xudabəndənin (1578—1587) dövründə də davam etmişdir. Dümbülü tayfasının əmiri Hacı bəyin vəfatından sonra Məhəmməd Xudabəndə onun oğlu Əli bəyi bu vəzifəyə təyin edir, Süleyman-Saray mahalını və Abanay mahalının yarısını da onun idarəsinə verir. Müəllif yazır: “O, (Əli bəy-N.Ə.) həmin vilayətin əmiri olaraq Şərurda bir neçə il yoxsulluq içində yaşadı. Çünki həmin vilayət qarmaqarışıqlıqlar nəticəsində süquta uğramış və boşalmışdı, heç bir gəlir vermirdi. Naxçıvana tabe olan Şərur və Dərəyi Əlkisin vergilərindən müəyyən məbləğ alırdı və burada, Şərurda da öldü” (Ş.Bidlisi, “Şərəfnamə”, I c., M, 1967, səh 362).

İhsan Lətif Sökmən (1873, Konstantinopol – 27 dekabr 1955, İstanbul), türk əsgəri və siyasətçisi. İhsan Lətif Sökmən 1873-cü ildə İstanbulda anadan olmuşdur. 1895-ci ildə Hərbi Akademiyanı bitirmişdir. Osmanlı-Yunan müharibəsində və Balkan müharibələrində iştirak etmişdir. Afinada Hərbi Attaşe, Yəmən Ordusu Korpusu Baş Qərargah rəisi, Edremit Diviziya Komandiri və Muş Diviziya Komandiri vəzifələrində çalışıb. Birinci Dünya Müharibəsi başlayanda Qafqaz Cəbhəsindəki 9-cu Ordu Korpusu Komandiri vəzifəsini icra edərkən, 22 dekabr 1914-cü ildə Sarıqamış Döyüşündə Rus Ordusu tərəfindən əsir düşdü və Sibirə sürgün edildi. 1915-ci ilin mayında Sibirdən qaçmağı bacardı və 1915-ci ilin sentyabrında Çin, Yaponiya, ABŞ və Yunanıstan vasitəsilə İstanbula döndü. 1915-ci ilin oktyabrında təqaüdə çıxdı. İstanbul Şəhr-əmanəti Yeniköy Bələdiyyə Başçısı və Pursaklar Müfəttişi vəzifələrini icra etdi. 1919-cu ildə həqiqi hərbi xidmətə qayıtdı.