Çjuan Tszı

Bir dəfə Çjuan yuxuda görür ki, kəpənəkdir, göydə qayğısız-qayğısız süzür. O, ürəkdən ləzzət alır, bilmirdi ki, Çjuandır. Birdən oyanıb gördü ki, o, Çjuandır və başa düşə bilmədi ki, Çjuana elə gəlirdi ki, o kəpənəkdir, yoxsa kəpənəkdir, yuxuda görür ki, Çjuandır.

Dülgər Kremen Tsi çarlığına gedərkən yolda yer mehrabının yanında dövrəsinə onlarla qol çatmayan dağ yüksəkliyində nəhəng bir palıd görür. Onun yerdən 80 dirsək hündürlükdə nəhəng çətiri vardı. Avaralar yarmarkaya yığışan kimi hamı onun tamaşasına yığışmışdı. Dülgər dayanmadan, heç dönüb baxmadan öz yolu ilə gedir. Şagirdləri ağaca doyunca tamaşa edir, gəlib ona çatır və soruşurlar:
- Niyə siz yan ötüb, heç dönüb baxmadınız da? Müəllim, axı, biz əlimizə balta və dəhrə alıb sizin dalınızca gələndən bəri belə gözəl material görməmişik.
- Bəsdirin, kəsin səsinizi, - deyə dülgər onlara acıqlanır. - Ondan heç nə çıxmaz. Qayıq düzəltsən batacaq, tabut düzəltsən tezliklə çürüyəcək, qab düzəltsən çatlayacaq, qapı düzəltsən şirəsi axacaq, sütun düzəltsən qurd yeyəcək. Bu ağac yararsızdır. Ona görə çox yaşayıb.
Dülgər evə qayıdandan sonra yuxuda görür ki, mehrab yaxınlığındakı palıd ona deyir:
- Sən məni hansı ağaclara oxşatmaq istəyirsən? Bəzək ağaclarınamı?! Yemişan və ya narıngiyəmi? Onların meyvəsi yetişən kimi dərilir, dəriləndə isə böyük budaqları sınır, kiçikləri qırılır. Xeyir verdiklərinə görə bütün ömürləri boyu təhqir olunub əziyyət çəkir, təbiətin onlara verdiyi ömrü yaşaya bilməyib məhv olurlar. Buna görə də mən çoxdan bəri səmərəsiz olmağa çalışıb öz istəyimə nail oldum. Bunun xeyri isə göz qabağındadır. Əgər bir şeyə yarasaydım, bu qədər yüksələ bilərdimmi? Bundan başqa sən də bir şey, mən də bir şeyəm, məgər bir şey digəri haqqında fikir yürüdə bilərmi? Səmərəsiz öləri məxluq olan sən insan, səmərəsiz ağacı mühakimə etməyə haqqın varmı?
Ayılandan sonra dülgər yuxusunu yozmağa başlayır. Şagirdləri ondan soruşurlar:
- Əgər palıd xeyir verməyə can atmırsa, niyə bəs mehrab yanında bitib?
- Kəsin səsinizi, o burda ona görə bitib ki, nadanlar onu təhqir eləməsinlər. Bununla belə, o tamam başqa bir, səbəbə görə uzun ömür sürüb. Onu adi ölçülərlə mühakimə etsək, biz həqiqətdən uzaqlaşmış olarıq.

- Siz bilirsizmi bütün şeylər üçün ümumi olan həqiqət nədir?
- Mən onu necə bilə bilərəm?
- Bəs nəyi bilmədiyinizi bilirsizmi?
- Mən onu necə bilə bilərəm?
- Onda belə çıxır ki, heç kim heç nə bilmir?
- Mən onu necə bilə bilərəm? Bununla belə mən bu barədə nəsə deməyə çalışaram. Hardan bilmək olar ki, mənim bilik adlandırdığım biliksizlik deyil? Hardan bilmək olar ki, mənim biliksizlik adlandırdığım bilik deyil?

Məşhur rəssam Qu Kayçjinin portret əsərlərini nəzərdə tutub Çjuan Tszı yazır: "Belə tabloları yorulmadan bütün günü seyrə dalırsan. Ruhunu cəmləşdirib bütün varlığınla qapanıb birdən birə möcüzənin gücüylə mütləq həqiqət dərk edilir. Mənim "mən"imdə dünya unudulur, bütün formalar itir, biliklər yox olur. Bədən həqiqətən quru ağaca, ürək isə cansız külə dönür. эn incə həqiqət bu deyilmi? Və beləcə ali həqiqətə tapınıb bütün həyat və qüvvəmlə bayram içində yaşayıram.^[4]