Alois Altsheymer

Vikipediyada bu adlı digər şəxslər haqqında da məqalələr var; bax: Alois.

Aloysis Altsheymer (həmçinin Alois Altsheymer kimi tanınır;/ˈɑːltshaɪmər, ˈælts-, ˈɔːlts-/[4] alman: [ˈaːlɔɪs ˈaltshaɪmɐ]; 14 iyun 1864[1][2][…], Marktbrayt[d], Bavariya Krallığı[3] – 19 dekabr 1915[1][2][…], Vrotslav, Prussiya[3]) — Alman psixiatr və nevropatoloqu, Emil Krepelinin həmkarı.

Alois Altsheymer
alm. Alois Alzheimer‎
Doğum tarixi 14 iyun 1864(1864-06-14)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 19 dekabr 1915(1915-12-19)[1][2][…] (51 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi Kəskin revmatik qızdırma
Elm sahələri psixiatriya, neyropatologiya
İş yerləri Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti
Vroslav Universiteti
Alma-mater Vürtsburq Universiteti
Berlin Humboldt Universiteti
Tübingen Universiteti
Təhsili
Tanınmış yetirməsi Franz Nissl
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Altsheymer ilk olaraq nəşr olunan, Emil Krepelinin sonradan Altsheymer xəstəliyi olduğu təyin etdiyi"birincili demensiya"(beyin xəstəliyi və ya zədə nəticəsində meydana gələn və yaddaş pozğunluqları, şəxsiyyət dəyişiklikləri və dəyərsizləşmə səbəbləri ilə qeyd olunan zehni proseslərin xroniki və ya davamlı bir pozğunluğu.) hadisəsini müəyyən edir.[5]

Erkən həyatı və təhsili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alois Altseymer 14 iyun 1864-cü ildə Bavariyanın Marktbrayt şəhərində anadan olmuş, Anna Cohanna Barbara Sabina və Eduard Roman Altsheymerin oğlu idi.[6][7] Atası, ailəsinin doğma şəhərindəki notarius idarəsində xidmət göstərirdi.[8]

Altsheymerlər, Alois hələ gənc olduqda, uşaqlarına Kral Humanitar Gimnaziyasındaa təhsil almaq imkanını vermək üçün Aşaffenburqa köçdülər. 1883-cü ildə Abitur lisey diplomunu aldıqdan sonra,Vürtsburq Universiteti,Berlin Humboldt Universiteti,Tübingen Universitetlərində tibb təhsili aldı. Universitetdəki son ilində qılıncoynatma üzrə tələbə qardaşlıq korporasiyasının üzvü idi və hətta çıxarkən sülhü pozduğu üçün komandası ilə birlikdə cəza da almışdı.[9] 1887-ci ildə Alois Altsheymer Vürtsburq Universitetini tibb doktoru dərəcəsi ilə bitirdi.[9]

Karyerası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Növbəti il, Frankfurt-Mayn şəhərindəki Städtische Anstalt für Irre və Epileptische (Lunatizm və Epilepsiya üçün sığınacaq) ruhi sığınacağında özünə ofis almamışdan əvvəl, əqli xəstə qadınlara kömək üçün beş ay sərf etdi. Qeyd edilən psixiatr Emil Sioli sığınacağın dekanı idi. Digər nevroloq Franz Nissl, Altsheymer ilə eyni sığınacaqda işləməyə başladı. Onlar birlikdə sinir sisteminin patologiyası, xüsusən də beyin qabığının normal və patoloji anatomiyası ilə bağlı araşdırmalar apardılar.[9] Altsheymer Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie jurnalının həmtəsisçisi və həmmüəllifi idi, hərçənd ki, o, özünün deyə biləcəyi bir kitab yazmamışdı.[mənbə göstərin]

Frankfurt sığınacağında olarkən Altsheymer, dövrün ən tanınmış Alman psixiatrlarından olan Emil Krepelin ilə də görüşdü. Krepelin Altsheymerin məsləhətçisi oldu və ikisi bir neçə il ərzində çox yaxından çalışdılar. Krepelin 1903-cü ildə Kral Psixiatrik Xəstəxanasında işləmək üçün Münhenə köçəndə, Altsheymeri ona qoşulmağa dəvət etdi.[9]

O vaxt Krepelin, yaşlı xəstələrdə psixozla əlaqədar klinik tədqiqatlar aparırdı, Altsheymer, əksinə, qocalara xas olan xəstəliklərin laboratoriya işi ilə daha çox maraqlanırdı.[10] Bu iki insan psixiatrik cəmiyyətin siyasətinə aid bir çox problemləri ilə üz-üzə qalacaqdılar. Məsələn, sığınacaqlarda və universitetlərdə kadrlar almaq üçün psixiatrlar arasında həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi tədbirlər görüləcəkdir.[10]

1904-cü ildə Altsheymer, 1908-ci ildə professor təyin olunduğu Münhen Lüdviq-Maksimilian Universitetində Reabilitasiyasını tamamladı. Bundan sonra 1912-ci ildə Münhendən Vrotslava Vrotslav Universitetinə getdi, burada psixiatriya professoru və Nevrologiya və Psixiatriya İnstitutunun direktoru vəzifəsinə qəbul edildi. Gəldikdən bir müddət sonra səhhəti pisləşdi və xəstəxanaya yerləşdirildi. Altsheymer üç il sonra öldü.[9]

Auquste Deter

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1901-ci ildə Altsheymer, Auquste Deter adlı xəstəni Frankfurt sığınacağında müşahidə etdi. 51 yaşlı xəstədə qəribə davranış simptomları, o cümlədən qısamüddətli yaddaş itkisi baş verdi; o, gələcək illərdə onun aludəçiliyinə çevrildi. Auquste Deter, psixiatrik cəmiyyətdə dövrün siyasətinin qurbanı idi; Frankfurt sığınacağı onun əri üçün çox bahalı yer idi. Herr Deter, həyat yoldaşının daha ucuz bir müəssisəyə köçməsini istədi, lakin Altsheymer bu istəklərə müdaxilə etdi. Frau Deter Altsheymerin onun ölümündən sonra qeydləri və beyni almaq üçün müqavilə bağladığı Frankfurt sığınacağında qaldı.[10]

8 aprel 1906-cı ildə Frau Deter öldü və Altsheymer onun tibbi qeydləri və beyni Münhenə, çalışdığı Krepelinin laboratoriyasına gətirdi. İki italiyalı həkimlə birlikdə Bilşovskinin boyanma üsullarından istifadə edərək, amiloid lövhələri və neyrofibrillar dolaşıqları müəyyən etdi. Bu beyin anomaliyaları, sonradan Altsheymer xəstəliyi olaraq bilinən xəstəliyin müəyyən edicilər olacaqdır.[11]

Tapıntıları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Altsheymer, beyin patologiyası və birincili demensiyalar simptomları ilə bağlı tapıntılarını 3 noyabr 1906-cı ildə, Cənub-Qərbi Alman Psixiatrlarının Tübingen iclasında ictimaiyyətə təqdim etdi.[9] Bu mühazirədə iştirak edənlər onun dedikləri ilə maraqlanmırdılar. Altsheymerin davamçısı mühazirəçi, dinləyicilərin çox maraqla gözlədiyi "kompulsif mastürbasyon" mövzusunda danışmalı idi, Altsheymeri birincili demensiyanın bir növü olan patologiyasını kəşf etməsi ilə əlaqədar heç bir sual və şərh vermədən göndərdilər.[9]

Mühazirədən sonra, Altsheymer mühazirəsininin yekunu haqqında qısa bir sənəd nəşr etdi,1907-ci ildə xəstəliyi və tapıntılarını ətraflı izah edən daha böyük bir sənəd yazdı.[9] 1910-cu ilə qədər xəstəlik Altsheymer xəstəliyi olaraq bilinmədi, Krepelin Psixiatriya Əl kitabının 8-ci nəşrində "Birincili və ikincili Demensiyalar" fəslində bunu belə adlandırdı. 1911-ci ildən xəstəliyin təsvirindən, Avropalı həkimlər tərəfindən ABŞ-da xəstələrə diaqnoz qoymaq üçün istifadə edildi.

Müasirləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Amerikalı Solomon Karter Fuller, Altsheymerdən beş ay əvvəl, Altsheymer ilə oxşar bir mühazirə məruzə etdi.[9] Altsheymerdən 12 yaş kiçik alman psixiatrı Oskar Fişer, Altsheymer mühazirəsini yekunlaşdıran qısa sənədini dərc etdiyi dövrdə,1907-ci ildə ikincili demensiyanın 12 halını bildirmişdi.[12]

Altsheymer və Fişer xəstəliyin fərqli şərhlərini verdilər, lakin Altsheymerin qısa ömrü səbəbiylə,[12] görüşmək və fikirlərini müzakirə etmək imkanları olmadı.[13]

Şəxsi həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1894-cü ildə üç övladı olan Sesiliya Simonette Nataliya Qeysenheymer ilə evləndi. Sesiliya 1901-ci ildə vəfat etdi.

Ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Altsheymerin Frankfurtdakı məzarı

1912-ci ilin avqustunda Altsheymer, 1912-ci ilin iyulunda psixiatriya professoru təyin olunduğu Vrostlav Universitetinə gedərkən qatarda xəstələndi. Çox güman ki, bir streptokok infeksiyası və ardından kəskin revmatik qızdırma, ürək damar xəstəliyi, ürək çatışmazlığı və böyrək çatışmazlığına səbəb olmuşdur. Bu xəstəlikdən tam sağalmamışdı.

1915-ci il dekabrın 19-da 51 yaşında Sileziyanın Breslau şəhərində (indiki Vrotslav, Polşa) ürək çatışmazlığından vəfat etdi. 23 dekabr 1915-ci ildə Frankfurt-Maynda Hauptfredhof qəbirstanlığında həyat yoldaşının yanında dəfn edildi.[14]

Digər maraqları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Altsheymer, erkən demensiya, beyin şişləri, məhkəmə psixiatriya və epilepsiya kimi beynin damar xəstəlikləri də daxil olmaqla müxtəlif tibbi maraqları ilə tanınırdı.[15] Altsheymer Avropadakı histopatologiyanın aparıcı mütəxəssisi idi.[15] Həmkarları onun sədaqətli bir professor və siqaret çəkən biri olduğunu bilirdilər.[9]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Alois Alzheimer // Who Named It? (ing.).
  2. ↑ 1 2 3 4 Alois Alzheimer // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  3. ↑ 1 2 3 4 Deutsche Nationalbibliothek Record #119142872 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  4. ↑ "Alzheimer's disease" Arxivləşdirilib 2021-06-27 at the Wayback Machine. Random House Webster's Unabridged Dictionary.
  5. ↑ Berrios, G. E. "Alzheimer's disease: A conceptual history". International Journal of Geriatric Psychiatry (ingilis). 5 (6). 1990-11-01: 355–65. doi:10.1002/gps.930050603. ISSN 1099-1166.
  6. ↑ Zilka, N.; M. Novak. "The tangled story of Alois Alzheimer" (PDF). Bratisl Lek Listy. 107 (9–10). 2006: 343–45. PMID 17262985. 2021-06-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-09-04.
  7. ↑ Maurer, Konrad; Maurer, Ulrike. Alzheimer. La vida de un médico y la historia de una enfermedad. Ediciones Díaz de Santos. 4 May 2006. ISBN 9788479787585. İstifadə tarixi: 13 September 2019 – Google Books vasitəsilə.
  8. ↑ "Alzheimer´s Birthplace" Arxivləşdirilib 21 dekabr 2008 at the Wayback Machine, marktbreit.de; accessed 14 July 2017.
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cipriani, Gabriele; Dolciotti, Cristina; Picchi, Lucia; Bonuccelli, Ubaldo. "Alzheimer and his disease: a brief history". Neurological Sciences. 32 (2). 2011: 275–79. doi:10.1007/s10072-010-0454-7. ISSN 1590-1874. PMID 21153601.
  10. ↑ 1 2 3 Engstrom, Eric J. "Researching Dementia in Imperial Germany: Alois Alzheimer and the Economies of Psychiatric Practice". Culture, Medicine and Psychiatry. 31 (3). 2007: 405–13. doi:10.1007/s11013-007-9060-4. ISSN 0165-005X. PMID 17914665.
  11. ↑ "Alois Alzheimer". Biography.com. April 2, 2014. March 23, 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 19, 2019.
  12. ↑ 1 2 Strobel, Gabrielle. "Prague: What say you, Alois—Should it be 'Alzheimer-Fischer' disease?". Journal of Alzheimer's Disease. 17 (3).
  13. ↑ Staff. "Tuebingen: The Man Behind the Eponym". alzforum.org. Alzforum. 16 November 2006. 30 July 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 January 2017.
  14. ↑ Maurer K.; Maurer U. Alzheimer: The Life of a Physician and Career of a Disease. New York: Columbia University Press. 2003. ISBN 978-0-231-11896-5.
  15. ↑ 1 2 Lefroy, Richard B. "Sign In". American Journal of Alzheimer's Disease. 15 (4). 2000: 252–255. doi:10.1177/153331750001500404.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]