Anastasiya Svetayeva

Anastasiya İvanovna Svetayeva (rus. Анастаси́я Ива́новна Цвета́ева ; 14 sentyabr 1894[1], Moskva – 5 sentyabr 1993[2], Moskva) — rus, sovet yazıçısı, filoloq, alim Moskva Universitetinin professoru, A.S.Puşkin adına Dövlət təsviri incəsənət muzeyinin yaradıcısı və ilk direktoru İvan Vladimiroviç Svetayevin qızı, Marina Svetayevanın kiçik bacısı.

Anastasiya Svetayeva
Doğum tarixi 14 sentyabr 1894(1894-09-14)[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 5 sentyabr 1993(1993-09-05)[2] (98 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Atası İvan Svetayev
Fəaliyyəti yazıçı, memuarçı
Janr povest
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Anastasiya Svetayeva (ailədə onu Asya adlandırırdılar) 14 (26) sentyabr 1894-cü ildə Moskvada anadan olub. Onun atası məşhur filoloq, alim Moskva Universitetinin professoru, A.S.Puşkin adına Dövlət təsviri incəsənət muzeyinin yaradıcısı və ilk direktoru İvan Vladimiroviç Svetayev idi.[3] İvan Svetayev xoşxasiyyət insan olsa da, işi ilə həddən çox vaxt keçirər, ailəsinə məsafəli davranardı. Bu soyuqluğun digər səbəbi birinci arvadını hələ də unuda bilməməsi idi. Böyük bacısı Marina kimi o, ibtidai təhsili evdə alıb, sonra isə M. T. Bryukhonenkonun özəl qadın gimnaziyasında oxuyub.[4] 1902–1905-ci illərdə qızlar Qərbi Avropada yaşayıb, İsveçrə və Almaniyada özəl internat məktəblərində oxuyublar. Sonra bir müddət Yaltada yaşayıblar. 1906-cı ildə analarının ölümündən sonra onlar Moskvaya dönüblər. Anastasiya Svetayevanın uşaqlıq və gənclik illərinin böyük hissəsi Tarusa şəhərində keçib.

1912-ci ildə Anastasiya Svetayeva on doqquz yaşlı Boris Truxaçevlə ailə qurub.[5] Higah mərasimi Pasxa bayramından qısa müddət sonra Vsexsvyatıx kəndindəki Aleksandr kilsəsində baş tutub. Həmin il avqustun 9-da onların oğlu Andrey (31 yanvar 1993-cü ildə anasından 8 ay əvvə vəfat edib) dünyaya gəlib.[6][7][8] 1914-cü ildə evlilik pozuldu və 1915-ci ilin payızında Svetayeva kimya mühəndisi Mavriky Aleksandroviç Mints (1886–1917) ilə vətəndaş nikahına girdi. Gənc ailə Aleksandrov şəhərinə köçdü. Ailə həyatı Anastasiyanın ədəbiyyatla məşğul olmasına mane olmurdu. 1915-ci ildə o, ilk kitabını — Fridrix Nitsşenin ruhu ilə aşılanmış "Kral düşüncələri" fəlsəfi mətnini nəşr etdirdi.[8]

1917-ci il inqilabından sonra Svetayeva bacıları Maksimilian Voloşinin dəvəti ilə Krıma, Koktebelə gəldilər. Onlar Voloşinin evində qonaq kimi yaşayırdılar. 1917-ci il iyulun 18-də Krımda Anastasiya Svetayevanın bir yaşlı oğlu Alyoşa dizenteriyadan öldü. Həmin ilin mayında onun ikinci əri M. A. Mintdə peritonitdən vəfat etmişdi.[9]

1920-ci illərin əvvəllərində Anastasiya Svetayeva Moskvaya qayıtdı. Təsadüfi gəlirlərlə dolanır, yazmağa davam edirdi. 1921-ci ildə Mixail Qerşenzon və Nikolay Berdyayevin tövsiyəsi ilə SSRİ Yazıçılar İttifaqına qəbul edildi. 23 iyun 1924-cü ildə Boris Pasternak həyat yoldaşı Yevgeniya Pasternaka yazırdı: Marina Svetayevanın Anastasiya adlı bir bacısı var… O, çox ağıllıdır. Özü də yazıçıdır, ancaq nəsr yazır… İndi o, təqvaya qapılıb və sanki bu, hətta Marinanın poetik yaradıcılığında da günah imiş kimi görünür… O, mənim ən təvazökar iddialarıma böyük çığırtı ilə etiraz etdi.[10]

1927-ci ildə Svetayeva "Ac dastanı" kitabını tamamladı. Lakin nəşr edə bilmədi. Eyni aqibəti onun "SOS" romanı və ya "Əqrəb bürcü"də yaşadı. 1927-ci ildə Anastasiya İvanovna Avropaya getməyi bacardı (M. Qorki ilə Sorrentoda qaldı) və Fransada bacısı Marinanı həyatında sonuncu dəfə gördü.

Həbs edilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Anastasiya (solda) və Marina (sağda) Svetayev bacıları

1933-cü ilin aprelində Anastasiya Svetayeva əvvəllər həbs edilmiş mason və rozenkreyser B. Zubakinlə tanışlığına görə Moskvada həbs olunur. Boris Pasternak, Yekaterina Peşkova və Maksim Qorkinin səyləri nəticəsində 64 gündən sonra sərbəst buraxılır.

1933-cü ildən 1937-ci il avqustun 31-dək Anastasiya İvanovna Moskva vilayəti Xarici Dillər Kombinatının hərbi kafedrasında alman dili müəllimi işləyir.[11]

1937-ci il sentyabrın 2-də Tarusada yenidən həbs edilir və B. Zubakinin yaratdığı guya mövcud olan "Rozenkreyserlər ordeni"ndə iştirakda günahlandırılır. Eyni zamanda gəlini ilə anasını ziyarətə gələn oğlu Andrey Truxaçovu da həbs edirlər. İkinci həbs zamanı yazıçının bütün yazıları müsadirə olunur. NKVD-nin əməkdaşları onun yazdığı nağıl və hekayələri məhv ediblər. İstintaq zamanı ona günlərlə yatmağa icazə verilmirdi. 1938-ci il yanvarın 10-da NKVD üçlüyü A. Svetayevaya əksinqilabi təbliğat və təşviqat, əksinqilabi təşkilatda iştirak ittihamı ilə 10 il müddətinə düşərgələrə məhkum etdi. O, Bamlaqa (daha sonra Amurlaqa çevrildi) göndərildi. Düşərgədə o, yuyucu, kub ustası, kərpic zavodunda, smeta və layihə bürosunda, rəssam kimi işləyib. O, "sifarişlə" 900-ə yaxın qadın məhbus portretini çəkib, şeir yazıb. Oğlu A. B. Truxaçev də "əksinqilabi təşviqat"a görə 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. O, cəzasını əvvəlcə Kareliyada, sonra isə Karqopollaqda çəkib. Onun memarlıq təhsili və obyektlərin tikintisində göstərilən təşkilatçılıq bacarığı müddətin yarıya qədər azalmasına nail olmağa imkan verib.

1947-ci ildə azadlığa çıxdıqdan sonra o, Voloqda vilayətinin Peçatkino kəndində məskunlaşdı. Orada oğlu Andrey ailəsi ilə birlikdə yaşayır və işləyirdi. 17 mart 1949-cu ildə yenidən həbs edildi və SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyi yanında Xüsusi Kommisiyanın 1 iyun 1949-cu il tarixli qərarı ilə Anastasiya İvanovna Novosibirsk vilayətinin Pixtovka kəndində sürgünə məhkum edildi.

1954-cü ilin avqustunda sürgündən azad olundu. Lakin 1956-cı ilə qədər Pixtovkada yaşamağa davam etdi, alman dilini öyrətdi, sonra Başqırdıstanın Salavat şəhərində oğlunun yanına köçdü. Oğlu da 1951-ci ildə ikinci dəfə həbs olundu və iki yarım müddətə azadlıqdan məhrum edildi. Həbsin səbəbi Uralda ağac emalı fabrikinin planını həyata keçirərkən "səlahiyyətləri aşmaq" oldu.

Azad edilməsi və sonrakı taleyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tarusa şəhərindək Svetayevlər ailəsinin muzeyi

1957-ci ildə o, bəraətdən əvvəl 2 il yaşadığı anasının qeydiyyatı üçün icazə verilən yerlərdə iş axtaran oğlunun yanında yaşamaq üçün Pavlodara köçdü. 1972-ci ilə qədər Anastasiya Svetayeva mütəmadi olaraq Pavlodarda oğluna baş çəkdi və burada ziyalılar arasında ona geniş şöhrət gətirən "Xatirələr" kitabını yazmağa başladı. Nəvəsi Gennadi Zelenin hazırda Pavlodarda yaşayır.

1959-cu ildə Anastasiya Svetayeva bəraət aldı. 1960-cı ildə o, bacısı Marinanın məzarını tapmaq üçün Alabuqaya gəldi. Uzun və çətin axtarışlardan sonra kilsənin cənub divarının yaxınlığındakı iddia edilən dəfn yerində Peter və Paul qəbiristanlığında xaç quraşdırdı. O, "Xatirələr"də Alabuqa səfərindən ətraflı danışıb. 1961-ci ildə o, Moskvaya köçdü, həbsi zamanı ondan götürülən əsərləri yaddaşı vasitəsilə bərpa etməyə çalışır.[12] 1979-cu ildən o, son Moskva ünvanında — Bolşaya Spasskaya küçəsi, 8, binada bir otaqlı mənzildə yaşayırdı. Hazırda binanın fasadına xatirə lövhəsi quraşdırılıb. Bu dövrdə o, "Qocalıq və gənclik" memuarlarını (1988-ci ildə çap olunub), "Tükənməz" konfessional-mistik fantastikasını və "Xatirələr"in son nəşrlərini yaratmışdır. Bəzi şəxsi əşyalar və fotoşəkillər Tarusadakı Svetayevlər ailəsinin muzeyində saxlanılır.[13]

Yenidənqurma illərində o, ailə malikanəsinin bərpası və bacısı üçün muzey yaradılması üçün mübarizə aparıb. Onun səyləri nəticəsində Moskvada "Marina Svetayevanın Ev-Muzeyi" Mədəniyyət Mərkəzinin rəsmi açılışı 12 sentyabr 1992-ci ildə baş tutub.[14] 2013-cü ilin yanvarında Pavlodarda mayın 1-də ev 35/1 (Dostluq Evi, Slavyan Mərkəzi) ünvanında yerləşən dünyada ilk Anastasiya Svetayeva muzeyi açılıb.[15]

Anastasiya Svetayeva 5 sentyabr 1993-cü ildə 99 yaşında Moskvada vəfat edib. O, Vaqankovo qəbiristanlığında valideynlərinin və oğlunun (14-cü cərgə) qəbrinin yanında dəfn edilib.[16]

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Birinci əri: Boris Truxaçov (1893–1919).
    • Oğlu: Andrey Truxaçov (27 iyul (9 avqust), 1912–31 yanvar 1993[17]), memar, həyat yoldaşı — Nina Andreyevna Zelenina.
      • Nəvələri: Marqarita Meşçerskaya (1947-ci il təvəllüdlü), Olqa Truxaçeva (1957-ci il təvəllüdlü), övladlığa götürülmüş nəvəsi Gennadi Zelenin (Andrey Truxaçovun ögey oğlu; 1937-ci il təvəllüdlü).
        • Nəticələri: Andrey (böyük), Qriqori (kiçik), Olqa.
  • İkinci əri: Mavriki Aleksandroviç Mints (1886–1917), mühəndis, 1915-ci ildən evli.
    • Oğlu: Aleksey Mints (1916–1917[18]).

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Anastasiya Svetayevanın 1979-cu ildən Moskvada yaşadığı Bolşaya Spasskaya küçəsindəki yaşayış binasının fasadındakı xatirə lövhəsi
  • Moskvada yazıçının yaşadığı Bolşaya Spasskaya küçəsindəki yaşayış binasının fasadındakı xatirə lövhəsi (1994, memar S. İ. Smirnov).[19]
  • 2000-ci ildə Aleksandr Reutov Anastasiya Svetayevanın şərəfinə Kroxalyov adasında "Amurlaq işçilərinə" xatirə lövhəsini quraşdırıb.[20]
  • 20 iyul 2016-cı il tarixində Kökşetau şəhərində, Kökşetau şəhərinin Tarix Muzeyində Anastasiya Svetayevanın şəhərdə qalmasına həsr olunmuş ekspozisiya açılıb. Anastasiya Svetayevanın ailə arxivindən olan əşyalar muzeyə təhvil verilib. Eksponatlar arasında məktublar, teleqramlar, Kökşetaudan bəhs edən yazışmalar, həmçinin Svetayevanın özünün çəkdiyi şəhərin fotoşəkilləri var. Sibir sürgünü zamanı hazırlanmış əşyalar, kitablar və yazıçının avtoqrafı olan "Prostor" jurnalının səkkizinci nömrəsi kiçik nəvəsi Marqarita Truxaçovaya ünvanlanıb. Eksponatlar Moskvadan olan təşəbbüs qrupu tərəfindən qəbul edilmiş, həmçinin Anastasiya Svetayevanın nəvəsi Olqa Truxaçova tərəfindən təhvil verilmişdir.
  • 24 iyun 2017-ci ildə Aleksandrov şəhərində Aleksandrovski rayon administrasiyasının binasında "Bu evdə 1915-ci ildə Anastasiya Svetayeva "Tüstü, tüstü və tüstü" kitabını yazıb" mətni ilə xatirə lövhəsi açılıb.[21]
  • 2013-cü il yanvarın 4-də Pavlodarda Anastasiya Svetayeva muzeyinin açılışı olub.

Film

Anastasiya Svetayeva və onun bacısı Marina Svetayeva ilə bağlı xatirələri haqqında Marina Qoldovskayanın 1989-cu ildə çəkdiyi "Mənim doxsan yaşım var, hələ də sərbəst yeriyirəm…" sənədli filmi var.[22]

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • "Королевские размышления. 1914 г.", 1915
  • Дым, дым и дым. — Москва, 1916. — 249 с.
  • "Голодная эпопея", 1927 (уничтожена НКВД)
  • "SOS, или Созвездие Скорпиона" (уничтожена НКВД)
  • "Старость и молодость", 1967
  • "Воспоминания"
  • "Московский звонарь", 1927–1976
  • "Мой единственный сборник" (стихи)
  • "Моя Сибирь", 1976
  • "Amor"
  • "Непостижимые"
  • "Неисчерпаемое"[23]

Nəşr edilmiş

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Цветаева А. И. Моя Сибирь: Повести. — М.: Советский писатель, 1988. — 288 с. — 200 000 экз. — ISBN 5-265-01017-3
  • Цветаева А. И. Моя Сибирь: Повести. — М.: АСТ, 2016. — 390 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-17-097596-9
  • Переписка Анастасии Цветаевой с Софьей (Зосей) Лубинской / Изд. подгот. Г. Васильевой, Г. Никитиной. — М.: ВивидАрт, 2011. — 56 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91265-042-0
  • О чудесах и чудесном. — М.: Буто-пресс, 1991.
  • Цветаева Анастасия. Воспоминания. — Изд. 3-е. — М.: Советский писатель, 1983. — 768 с. — 200 000 экз.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 https://yandex.ru/archive/catalog/5424640c-a803-4aa2-8b13-8279bcfbfb92/27.
  2. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ "Согласно записи в метрической книге". 2023-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-04.
  4. ↑ "Частная женская гимназия М. Т. Брюхоненко". 2012-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-08.
  5. ↑ С. А. Айдинян. "Хронологический обзор жизни и творчества А. И. Цветаевой" (PDF) (rus). 2011-08-25 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2011-06-08. — М.: АКПРЕСС, 2010. — 176 с. ISBN 978-5-91293-065-2
  6. ↑ А. И. Цветаева. Памятник сыну — //Сб. "Памятник сыну". — М.: Дом-музей Марины Цветаевой, 1999, 160 с. — ISBN 5-93015-010-9
  7. ↑ Ольга Трухачёва. Была в его жизни сказка. // А. Б. Трухачёв. Сказка о больной слонихе, о лисе-франтихе и о деве-крокодилке с талией, как рюмка — М.:Дом-музей Марины Цветаевой, 2012, 36 с.
  8. ↑ 1 2 Анастасия Цветаева. Воспоминания. — М.: "Изограф", 1995. 864 с.
  9. ↑ "Там у Пра и Макса 18 июля 1917 года умер в пять дней от дизентерии Алеша". (Цветаева А. Воспоминания / Послесл. В. Глоцера / Худож. оформл. А. Анно / 6-е изд., исправл. и доп. М., 2005. С. 614).
  10. ↑ Существованья ткань сквозная. Борис Пастернак. Переписка с Евгенией Пастернак — М.: НЛО, 1998, 592 с., — с. 97
  11. ↑ Центральный государственный архив Московской области, фонд 6538, оп. 1, д. 40, л. 8
  12. ↑ см. письмо П. Антокольскому от 14–15 февраля 1966: "Живу ул. Горького 26/1, кв. 9, 2 эт<аж> с ул. Медведева" (Гений памяти: Переписка А. И. Цветаевой и П. Г. Антокольского / Сост., подгот. текстов и примеч. Г. К. Васильева и Г. Я. Никитиной. М., 2000. С. 31). Затем получила квартиру по адресу: Б. Спасская, д. 8, кв. 58. (Гений памяти: Переписка А. И. Цветаевой и П. Г. Антокольского / Сост., подгот. текстов и примеч. Г. К. Васильева и Г. Я. Никитиной. М., 2000. С. 137). В 1966 году несколько месяцев провела в ru:Кокчетаве, в котором написала повесть "Старость и молодость" (в первой редакции — "Кокчетав"), позднее включенную в серию её знаменитых "Воспоминаний" и опубликованную в книге "Моя Сибирь". В [:ru:[Музей истории города Кокшетау|музее истории города Кокшетау]] действует экспозиция, посвященная пребыванию А. И. Цветаевой в городе. В позднейшие времена приезжала погостить в Переделкино: "23 октября 1990 г. Переделкино. Дом творчества. Анастасия Ивановна и Евгения Филипповна, маленькие, беспомощные" (Донская Д. Анастасия Цветаева. Штрихи к портрету (дневниковые записи). М., 2002. С. 81).
  13. ↑ "Музей семьи Цветаевых в Тарусе" (rus). 2011-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-08.
  14. ↑ "Дом-музей Марины Цветаевой" (rus). 2011-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-08.
  15. ↑ "В память Цветаевой в павлодарском музее писательницы угощали пирогами". www.forbes.kz. 2013-09-06. 2017-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-14.
  16. ↑ Артамонов М. Д. Ваганьково. — М.: Моск. рабочий, 1991. — С. 176.
  17. ↑ Ольга Григорьева. "Зовут ее Ася…". 2014-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-03.
  18. ↑ "Анастасия Цветаева - сестра Марины". Сиреневый сайт Татьяны Смертиной. 2016-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-07.
  19. ↑ * Кукина Елена Михайловна. Мемориальные доски Москвы: справ. изд. М.: ru:Департамент культурного наследия города Москвы. 2018. 36.
  20. ↑ Карпенко А. Знак на острове // Тихоокеанская звезда (газета) (русский). — 2000. — 26 апреля.
  21. ↑ "Таков удел писателей Серебряного века?". Уездный город А. 2017-06-28. 2017-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-07.
  22. ↑  «Мне девяносто лет, ещё легка походка...»
  23. ↑ ""Неисчерпаемое"". 2012-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-07.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]