Arif Acalov

Arif Acaloğlu (10 aprel 1956, Kəpənəkçi, Bolnisi rayonu – 15 noyabr 2023, Bakı) — Azərbaycan alimi, filologiya elmlər doktoru, folklorşünas, türkoloq, antropoloq, tərcüməçi. 1992–1993-cü illərdə Azərbaycan prezidentinin müşaviri.

Arif Acaloğlu
Doğum tarixi	10 aprel 1956
Doğum yeri	Kəpənəkçi, Gürcüstan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi	15 noyabr 2023 (67 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan Türkiyə
Elm sahələri	Ədəbiyyat Folklorşünaslıq Antropologiya
Təhsili	Bakı Dövlət Universiteti Tartu Universiteti
Elmi rəhbərləri	Yuri Lotman Lev Gumilyov
Tanınır	Acal

Arif Acaloğlu 1956-cı il aprelin 10-da Gürcüstanın Bolnisi rayonunun Kəpənəkçi kəndində Cənubi Qafqazın intellektual ve siyasi keçmişində böyük rol oynamış ağalar nəslində anadan olmuşdur.^[1] O, 1982-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinin bakalavr və magistratura pillələrini bitirərək, burada Mir Cəlal Paşayev və Mirəli Seyidov kimi akademiklərin tələbəsi olmuş və mifologiya sahəsində ixtisaslaşmışdır. Məzun olduqdan sonra akademik karyerasına Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun mifologiya şöbəsində başlamışdır. Estoniyanın Tartu Universitetində, Britaniya Akademiyasının üzvü tanınmış semioloq alim Yuri Lotmanın rəhbərliyində doktorantura təhsili almış və Sankt Peterburqda məşhur tarixçi və türkoloq alim Lev Qumilyov ilə türk tarixi, mədəniyyəti və Avrasiyanın ümumi problemləri ilə bağlı tədqiqatlar aparmışdır.^[2] 1980-ci illərin sonunda dağılmağa üz tutmuş Sovet İttifaqında başlayan etnik ve siyasi konfliktlərlə bərabər milli azadlıq hərəkatının önəmli simalarından olmuş və Azərbaycanda müstəqilliyin bərpasından sonra, 1992–1993 illərdə Azərbaycan prezidentinin yanında müşavir vəzifəsində olmuşdur.^[3] 1990-cı illərin ortalarından etibarən Türkiyəyə yerləşərək elmi fəaliyyətinə orada davam etmişdir.

Arif Acaloğlunun elmi fəaliyyəti ümümilikdə türkdilli xalqların dili, tarixi ve mədəniyyəti sahələrində olmuş və elmi yaradıcılığının böyük hissəsini xalq ədəbiyyatı mətnlərinin ədəbi və semiotik tədqiqatı təşkil etmiştir. 1980-ci illərin əvvəlindən başlayaraq Azərbaycan folklorşünaslığının epistemoloji məsələləri üzrə çalışmış, Kitabi-Dədə Qorqud və Oğuznamə dastanlarının ədəbi tədqiqatında semiotika ve kulturologiya nəzəriyyələrindən ilk dəfə istifadə etdiyi məqalələri yerli və beynəlxalq akademik jurnallarda dərc olunmuş və beləliklə Azərbaycanda müasir mifologiya və folklor araşdırmalarının əsasını qoymuşdur.^[4][5] Etnoqrafiya çalışmaları çərçivəsində uzunmüddətli müstəqil elmi ekspedisyalar tərtibləyərək Qafqaz, Orta Asiya, Əfqanıstan, Sibir və Monqolstanda folklor və xalq inanışı nümunələri toplamış və Sovet İttifaqının müxtəlif ölkələrində elmi konfranslarda iştirak etmişdir.^[2]

Türkiyədə Yeditepe Universitetinin antropologiya kafedrasında folklor, din və inanc antropologiyası, Marmara Universitetinin xalq ədəbiyyatı kafedrasında isə türkdilli xalqların folkloru üzrə uzun illər dərs demiş, Qazaxıstan ve Qırğızıstan universitetlərində sosyal antropologiya və türkologiya üzrə müzahirələr oxumuş və dissertasiyalara elmi rəhbərlik edərək sayısız tələbə yetişdirmişdir.^[6] 2002–2004 illəri arası Ulusal Kanalda "Dədəm Qorqud Dünyası" adlı elmi-kütləvi proqramı yaratmış və aparmış, türk dünyasının ictimai və siyasi məsələləri üzrə Türkiyənin müxtəlif gəzetlərində məqalələri yayınlanmışdır. Türkiyədə erməni iddialarına qarşı mübarizə məqsədilə təşkil olunmuş tədqiqat komitəsinin yaradılmasında fəallıq göstərmiş və Rauf Denktaşın rəhbərlik etdiyi elmi qrupun üzvü kimi bu iddiaların uydurma olduğunu isbat edən müxtəlif tarixi mənbələri tərcümə edərək kütlələrin maarifləndirilməsinə çalışmışdır.^[6]

Tərcümə fəaliyyətində Azərbaycanın Vaqif Səmədoğlu, Anar, Kamal Abdulla kimi tanınmış simalarının əsərlərini türkcəyə tərcümə etmiş, Azərbaycan ədəbiyyatının Türkiyədə tanınmasında və təmsil olunmasında möhüm rol oynamışdır. Bununla yanaşı türk dünyasının Oljas Süleymenov kimi məşhur yazıçıları ilə türk xalqlarının tarixi və mədəniyyəti üzrə rus dilində yazılmış elmi əsərləri tərcümə edərək türkologiya araşdırmalarına böyük töhfə vermişdir.^[6]

• Acalov, А. 1986. Этноконфессиональное Содержание Оппозиции "Свои и Чужие" в Огузcком Эпосе "Книга Моего Деда Коркута". Sign System Studies 19, 155–162.
• Acalov, A. 1988. Azərbaycan Mifoloji Mətnləri. Bakı: Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.
• Acalov, A. 1989. Azərbaycan Folklorşünaslığının Bəzi Epistemoloji Məsələləri. In Azerbaycan Folklorşünaslığı Məsələləri, pp. 3–12.
• Acalov, A. 1993. "Mana Vectevs un mana Gramata". In Mana vectēva Korkuda gramata, U. Bērziņš. Riga: Liesma, pp. 227–231.
• Acaloğlu, A. 2005. Türk Destanlarının Kökenlerine Dair. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 2(4), 144–157.
• Acaloğlu, А. 2009. Мифология Евразии в Этнокультурном Контексте (По Материалам Тюркской Мифологии). SOPHIA 2(3), 82–111.
• Acaloğlu, A. 2018. Mitten Eposa Türk Destanlarının Kültürel Kahramanları. In İslam Medeniyeti Bağlamında Türk Dünyası, O. Kılıçer & O. Sapashev. Istanbul: Demavend, 76–89.
• Acaloğlu, A. 2020. Problems and Solutions in the Karabakh Conflict: from Beginning to Today. BRIQ 2(1), 77–93.

• Olcas Süleymenov. 2002. Yazının Dili. Istanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Anar. 2005. Ak Koç Kara Koç. İstanbul: DA Yayınları.
• Ovanes Kaçaznuni. 2005. Taşnak Partisinin Yapacağı Bir Şey Yok. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Vâkıf Sametoğlu. 2005. Ben Buradayım Tanrım. Konya: Kömen Yayınevi.
• Rail G. Kuzeyev. 2005. İdil-Ural Türkleri. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Vaklav L. Seroşevsky. 2007. Saka Yakutlar. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kemal Abdulla. 2007. Büyücüler Deresi. İstanbul: Avrupa Yakası.
• Rollan Seysenbayev. 2016. Kaçış. Ankara: Bengü Yayınları.
• Ebülgazi Bahadır Han. 2020. Şecere-i Türk (Türk’ün Soyağacı). İstanbul: Selenge Yayınları.

• Emin ağa Acalov
• İsrafil ağa Acalov
• Səməd bəy Acalov
• Abbas Abdulla