Bömbögör abidəsi

Bömbögör abidəsi – Monqolustanda Bayanhöngör aymağı, Bömbögör somunun şimal-qərbindəki Şiveni Herem bölgəsində olan Göytürk abidəsidir.

Haqqında

Məzar kompleksi bir tümsək, bir dikili daş və daş çəpərlərdən ibarətdir. Abidə Monqolustan Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnistitutunda çalışan elm adamlarının Qovi-Altay və Bayanhöngör aymağında etdiyi axtarışlar nəticəsində tapılmışdır.

Tədqiqatçılar abidənin 718-742 illəri arasında qurulduğunu, Göktürklərin barışmaq üçün iddia qaldırmaq üçün Karluksa bir şahzadə gəlin kimi göndərə biləcəyi bir dövrün ola biləcəyini düşünürlər. Göktürklərin və Karluksun 718-ci ildə bir döyüşdə bir-biri ilə vuruşması buna qismən dəstəklənir.

Abidə mətninin fotoqrafı və kopyası tapılmasınından sonra nəşr edilmişdir.^[1] Abidə mətnini ilk dəfə monqol elm adamı Ts. Battulqa, ikinci dəfə yapon elm adamı S. Kosetu,^[2] üçüncü və son dəfə də türk elm adamı Xədicə Şirin yayımlamışdır.^[3]

Abidədəki mətnlər

Dikili daşın təpəsində 4 qısa yatay sətir və yan tərəfində dikinə formada qazılmış uzun sətir vardır. Abidə üzərində bir çox damğa vardır. Bu damğaların xaqana bağlı alt boyları, ailələri təmsil etdiyi düşünülməkdədir.^[4]

Abidənin ölçüsü

Çəpər halqanın uzunluğu 22-29 metrdir. Dikili daşın yüksəkliyi 1.33 m, uzunluğu 0.2-0.47 m, genişliyi isə 0.16-0.20 metrdir.

Mətnin mövzusu

Abidə Aşina sülaləsinə mənsub və Qarluqlara gəlin olaraq göndərildiyi düşünülən türk xatunun cənazə törənidir. Abidə mətnini bu formada ilk oxuyan türk professor Xədicə Şirindir. Abidədə Qarluq və Basmil boylarının adı keçməkdədir.

Abidəin tikilmə tarixi

Araşdırmaçılar Göytürklərin Qarluqlara gəlin göndərməsindən yola çıxaraq, bu abidənin 718-742-ci illər arasında tikilmiş ola biləcəyini düşüməkdədir. Çünki göytürklər ilə qarluqlar arasındakı son döyüş 718-cı ildə Tez çayında baş vermişdir. Bu ildən 742-ci ildə reallaşan Uyğur-Qarluq-Basmil ittifaqına qədər qarluqlar Göytürk imperiyasına boyun əyin sülh içərisində yaşamışdırlar.

Həmçinin bax

Buqut abidəsi

Orxon abidələri

Yenisey abidələri

Çoyr abidəsi

Altun Tamqan Tarkan abidəsi

Yorçi abidəsi

İstinadlar

↑ Tseveendorj D. - Batbold N. Enhtör, A. - Bazargür, D. (2004), Govi-altay, Bayanhöngör aymgiyn zarim nutagt hiysennarheologiyiyn sudalgaa (ur'dçilsan ür düngees) Arheologiyn sudalgaa, Tomus II (XXII), Fasc. 1-23, Ulanbaatar, 5-17..
↑ Kosetu, S. (2010), Newly Found Turkic Inscription from Bömbögör: On the Conflicts for the Hegemony in Mongolia from the Qarluq'a Viewpoint, New Trends in Studies on Liao, Jin and Xi-Xia (3), Edited by: S. Arakawa, Y. Takai, K. Watanabe, Tokyo University of Foreign Studies, Research Institute for Language and Culture of Asia and Africa (ILCAA): Tokyo.
↑ Hatice Şirin. Bombogor Inscription: Tombstone of a Turkic Qunčuy. 2015. səh. 1-9.
↑ Mert, O. (2008), Öngöt Mezar Külliyesi ve Külliyede Bulunan Damgalar, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 36, Erzurum, 281-305.

[1] Tseveendorj D. - Batbold N. Enhtör, A. - Bazargür, D. (2004), Govi-altay, Bayanhöngör aymgiyn zarim nutagt hiysennarheologiyiyn sudalgaa (ur'dçilsan ür düngees) Arheologiyn sudalgaa, Tomus II (XXII), Fasc. 1-23, Ulanbaatar, 5-17..

[2] Kosetu, S. (2010), Newly Found Turkic Inscription from Bömbögör: On the Conflicts for the Hegemony in Mongolia from the Qarluq'a Viewpoint, New Trends in Studies on Liao, Jin and Xi-Xia (3), Edited by: S. Arakawa, Y. Takai, K. Watanabe, Tokyo University of Foreign Studies, Research Institute for Language and Culture of Asia and Africa (ILCAA): Tokyo.

[3] Hatice Şirin. Bombogor Inscription: Tombstone of a Turkic Qunčuy. 2015. səh. 1-9.

[4] Mert, O. (2008), Öngöt Mezar Külliyesi ve Külliyede Bulunan Damgalar, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 36, Erzurum, 281-305.

[1]

[2]

[3]

[4]